Bệnh Hartnup là một bệnh do gen lặn trên nhiễm sắc thể thường hiếm gặp liên quan đến kém hấp thu và tăng bài tiết tryptophan và các axit amin khác qua thận. Ngoài ra, quá trình chuyển đổi tryptophan thành niacinamide bị suy giảm. Triệu chứng gồm phát ban, dị dạng thần kinh trung ương, lùn, đau đầu hoặc ngất xỉu. Chẩn đoán dựa vào hàm lượng tryptophan và các axit amin khác cao trong nước tiểu. Dự phòng bằng niacinamide hoặc niacin, và các đợt cấp được điều trị bằng nicotinamide.
Bệnh Hartnup là do đột biến gen mã hóa cho các kênh vận chuyển axit amin trung tính phụ thuộc Natri (SLC6A19) nằm ở trong biểu mô thận và ruột non. Nó được di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường.
Xảy ra tình trạng kém hấp thu tryptophan, phenylalanine, methionine và các axit amin monoaminomonocarboxylic khác ở ruột non. Dẫn tới tích lũy axit amin không hấp thu trong đường tiêu hóa làm tăng chuyển hóa của chúng bởi hệ vi khuẩn hệ đường ruột. Một số sản phẩm thoái hóa tryptophan, bao gồm indoles, kynurenine và serotonin, được ruột non hấp thụ và xuất hiện trong nước tiểu. Sự tái hấp thu axit amin ở thận cũng bị khiếm khuyết, dấn đến tăng bài xuất các axit amin trung tính ngoại trừ proline và hydroxyproline. Việc chuyển đổi tryptophan thành niacinamide cũng bị khiếm khuyết.
Triệu chứng và dấu hiệu của bệnh Hartnup
Mặc dù rối loạn xuất hiện từ khi mới sinh, nhưng các triệu chứng của bệnh Hartnup có thể xảy ra tất cả các giai đoạn của trẻ. Các triệu chứng có thể xuất hiện do ánh nắng, sốt, dùng thuốc hoặc các căng thẳng khác.
Các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân thường xuất hiện sau đợt ăn kém. Các triệu chứng và dấu hiệu là do thiếu niacin và giống với bệnh pellagra, đặc biệt là phát ban trên các bộ phận cơ thể tiếp xúc với ánh nắng mặt trời; niêm mạc và các triệu chứng thần kinh cũng xảy ra. Biểu hiện thần kinh bao gồm chứng mất điều hòa tiểu não và rối loạn tâm thần. Ngoài ra, tình trạng khuyết tật về trí tuệ, lùn, đau đầu, và ngất xỉu cũng thường gặp. Các triệu chứng tâm thần, bao gồm mất ổn định cảm xúc và rối loạn tâm thần, cũng xảy ra.
Chẩn đoán bệnh Hartnup
Xét nghiêm định lượng các axit amin trong nước tiểu
Chẩn đoán bệnh Hartnup được thực hiện bằng cách cho thấy mô hình bài tiết axit amin đặc trưng trong nước tiểu – tăng lượng axit amin trung tính ngoại trừ proline và hydroxyproline. Các axit amin trung tính này bao gồm alanine, asparagine, citrulline, glutamine, histidine, isoleucine, leucine, phenylalanine, serine, threonine, tryptophan, tyrosine và valine (1).
Indoles và các sản phẩm phân hủy tryptophan khác trong nước tiểu cung cấp bằng chứng bổ sung về bệnh. Xét nghiệm di truyền phân tử có thể được thực hiện để xác nhận chẩn đoán bệnh Hartnup ở một số bệnh nhân.
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
1. National Organization for Rare Disorders (NORD): Hartnup Disease. Truy cập ngày 18 tháng 1 năm 2024.
Điều trị bệnh Hartnup
Bổ sung niacin hoặc niacinamide
Bổ sung Nicotinamide cho các đợt cấp
Số lượng và mức độ nghiêm trọng của các đợt cấp có thể được giảm bằng cách duy trì dinh dưỡng tốt và bổ sung chế độ ăn uống với niacin hoặc niacinamide 50 đến 100 mg uống 2 lần/ngày.
Các đợt cấp có thể được điều trị với nicotinamide 20 mg uống một lần/ngày.
Bệnh nhân mắc bệnh Hartnup cũng nên tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cũng như kháng sinh có sulfonamid.
Tiên lượng cho bệnh Hartnup là tốt và tần suất các cuộc tấn công thường giảm dần theo tuổi tác.
