Ugonjwa wa kisukari ni nini?
Kisukari ni ugonjwa ambao hutokea wakati viwango vya sukari kwenye damu yako (glukosi) huwa juu sana kwa sababu mwili wako una matatizo ya kutengeneza au kutumia insulini.
Sukari iliyo kwenye damu ndicho chanzo kikuu cha nishati mwilini. Insulini ni homoni ambayo hutengenezwa na mwili wako. Inadhibiti viwango vya sukari kwenye damu yako. Sukari iliyo kwenye damu yako hutoka kwa:
Sukari unayokula, kama vile pipi, soda, na inayowekwa kwenye chakula na vinywaji vyako—shira na asali huwa na kiwango kikubwa sana cha sukari
Chakula kilicho na wanga
Wanga iliyo katika chakula hubadilishwa na mwili wako kuwa sukari. Vyakula vingi vina wanga:
Chakula kilichotengenezwa kwa ngano au mahindi, kama vile mkate, pasta, keki za vitafunio, na vibanzi
Maharagwe
Mboga, hasa mboga za mizizi kama vile viazi, tanipu na viazi vyekundu
Matunda
Aina za kisukari
Kuna aina 2 za kisukari: aina ya 1 na aina ya 2. Tatizo lenye kuhusiana na hilo huitwa hali ya kabla ya kisukari.
Katika aina ya 1 ya kisukari, mwili wako hautengenezi homoni ya insulini hata kidogo.
Katika aina ya 2 ya kisukari, mwili wako hutengeneza insulini lakini hauitikii insulini jinsi inavyopaswa.
Katika ugonjwa wa kabla ya kisukari, glukosi huwa juu kuliko kawaida lakini haitoshi kuwa ugonjwa wa sukari. Ugonjwa wa kabla ya kisukari ni kawaida zaidi kwa vijana ambao wana uzani mkubwa sana (wenye uzani wa kupindukia). Takriban nusu ya vijana walio na ugonjwa wa kabla ya kisukari huishia kuwa na kisukari, hasa wale wanaoendelea kuongeza uzani.
Mara nyingi, kisukari cha aina ya 1 huanza utotoni
Aina ya 2 ya kisukari hutokea mara nyingi kwa watoto au vijana ambao wana uzani mkubwa au ni wanene kupindukia.
Kukojoa sana na kuhisi kiu inaweza kuwa dalili za mwanzo za kisukari
Kisukari cha aina ya 1 hutibiwa kwa kudungwa sindano za insulini
Aina ya 2 ya kisukari kwa watoto hutibiwa kwa kupunguza uzani, dawa inayoitwa metformin, na wakati mwingine pia kudungwa sindano za insulini
Mafadhaiko, wasiwasi, na matatizo ya kula ni mambo ya kawaida kwa watoto na vijana wenye kisukari—kuzungumza na mshauri au kujua watoto wengine wenye kisukari kunaweza kusaidia
Nini husababisha ugonjwa wa kisukari?
Katika kisukari cha aina ya 1, mfumo wa kingamwili hushambulia seli zinazotengeneza insulini
Katika aina ya 2 ya kisukari, mwili hauitikii insulini jinsi inavyopaswa (hali inayoitwa kuzoea insulini)
Baadhi ya watoto walio na kisukari cha aina ya 1 wamerithi jeni fulani ambazo hufanya mfumo wao wa kinga mwili kuwa na uwezekano mkubwa wa kushambulia seli za mili yao (magonjwa ya mfumo wa kingamwili kushambulia mwili). Jeni hizi pia huwaweka watoto katika hatari ya kupata magonjwa mengine ya mfumo wa kinga kwenda kinyume na mwili, kama vile ugonjwa wa tezi dundumio au ugonjwa wa seliaki. Ndugu wa karibu wa mtoto aliye na kisukari cha aina ya 1 wako katika hatari kubwa ya kupata kisukari.
Hadi miaka ya 1990, takriban watoto wote waliokuwa na kisukari walikuwa na kisukari cha aina ya 1. Sasa, kwa kuwa watoto wengi ni wanene kupindukia, takriban theluthi moja ya watoto waliotambuliwa upya na kisukari wana aina ya 2 ya kisukari. Aina ya 2 ya kisukari ni ya kawaida zaidi miongoni mwa watu ambao ni Wazawa wa Marekani, Weusi, Wenye Asili ya Kihispania, Wamarekani Waasia, na Wakazi wa Visiwa vya Pasifiki.
Je, dalili za kisukari ni zipi?
Katika kisukari cha aina ya 1, dalili huanza ghafla, kwa siku au wiki kadhaa. Mtoto wako anaweza:
Kukojoa sana
Kuhisi kiu sana na kunywa maji kwa wingi
Punguza uzani
Kuwa na uoni hafifu
Dalili hizi zisipotambuliwa haraka, watoto wanaweza kupata tatizo hatari linaloitwa ketoasidosisi ya kisukari. Hii hutokea mwili unapoanza kutumia mafuta badala ya sukari iliyo kwenye damu kwa ajili ya nishati. Katika ketoasidosisi ya kisukari, mtoto wako anaweza:
Kuwa na pumzi inayonuka kama kiondoa rangi ya kucha
Kuvuta pumzi nzito na kwa haraka
Kuumwa na kichwa na kuonekana kuchanganyikiwa au kuwa na singizi
Kuwa na maumivu ya tumbo na kutapika
Kujihisi dhaifu na mchovu
Ketoasidosisi ya kisukari inahitaji kutibiwa mara moja katika chumba cha dharura.
Mtoto wako akiwa na aina ya 2 ya kisukari anaweza:
Kukosa kwa na dalili
Kunywa au kukojoa zaidi ya kawaida
Kwa kuwa mtoto wako anaweza kukosa kuwa na dalili, wakati mwingine madaktari hupata aina ya 2 ya kisukari wakati tu wanapofanya vipimo vya damu kwa sababu nyingine.
Watoto walio na aina ya 2 ya kisukari mara chache hupata ketoasidosisi.
Je, matatizo ya kisukari ni yepi?
Watu ambao wamekuwa na kisukari kwa miaka mingi huwa na mishipa ya damu iliyoziba. Mishipa iliyoziba husababisha matatizo mengi, kama vile shinikizo la juu la damu, kiharusi, shambulio la moyo, upofu, figo kushindwa kufanya kazi, kukatwa miguu na kuharibika kwa neva. Matatizo haya huchukua muda mrefu kutokea, kwa hivyo watoto huwa hawayapati hadi wanapokuwa watu wazima. Udhibiti mzuri wa kisukari katika maisha yote husaidia kuzuia matatizo.
Je, madaktari wanawezaje kujua ikiwa mtoto wangu ana kisukari?
Madaktari hufanya vipimo vya damu ili kutambua ugonjwa wa sukari, pamoja na:
Viwango vya sukari kwenye damu
Kiwango cha A1c
Madaktari wanaweza kutaka kupima kiwango cha sukari kwenye damu ya mtoto wako kwanza asubuhi kabla ya kula chochote. Hii inaitwa glukosi ya kabla ya kula. Hata hivyo, hii sio lazima kila wakati.
Wakati kuna sukari nyingi mwilini, baada ya muda sukari hiyo hushikamana na protini katika seli za damu na kuunda A1c. Kwa kupima viwango vya A1c, madaktari wanaweza kuona jinsi viwango vya sukari iliyo kwenye damu mwilini mwako vilivyokuwa katika kipindi cha miezi 2 hadi 3 iliyopita. Madaktari watatambua ugonjwa wa kisukari ikiwa viwango vya sukari au A1c viko juu sana.
Wakati mwingine madaktari hufanya kipimo cha sukari kabla na baada ya mtoto wako kunywa kinywaji chenye sukari nyingi. Hii inaitwa kipimo cha kupima jinsi mwili inavyoweza kuchakata kiwango cha juu cha sukari. Lakini kipimo hiki hufanywa mara nyingi zaidi kwa watu wazima kuliko watoto.
Wakati mwingine madaktari hufanya vipimo vya damu ili kujua ikiwa mtoto wako ana kisukari cha aina ya 1 au cha aina ya 2.
Je, kisukari hutibiwa vipi?
Hakuna tiba ya kisukari. Lengo kuu ni kuweka viwango vya sukari karibu na viwango vinavyofaa. Kuweka sukari iliyo kwenye damu karibu na kiwango cha kawaida hupunguza hatari ya matatizo.
Watoto wote walio na kisukari wanahitaji:
Kujihusisha na shughuli na kupunguza uzani ikiwa wana uzani mkubwa kupita kiasi
Kudhibiti kwa uangalifu kiasi cha sukari na wanga wanachokula
Ili kusaidia kudhibiti cha sukari na wanga wanachokula, watoto wanapaswa:
Kula chakula na vitafunio wakati mahususi kila siku
Kuzingia kiasi cha wanga wanachokula katika kila mlo na vitafunio
Kula vyakula vinavyosagwa polepole, kama vile matunda, nafaka ambazo hazijakobolewa, na vyakula vyenye nyuzinyuzi nyingi
Kula vyakula vilivyochakatwa kidogo na kiasi kidogo cha wanga ambazo husagwa haraka, kama vile pipi, biskuti, donasi na keki
Kuepuka vinywaji vyenye sukari kama vile soda, chai tamu ya barafu, limenedi, kinywaji cha matunda na vinywaji vya michezo
Kutibu aina 1 ya kisukari
Watoto walio na aina 1 ya kisukari hawatengenezi insulini yoyote kwa hivyo wanahitaji kutumia insulini. Madaktari watahitaji kujua:
Aina bora ya insulini kwa mtoto wako
Njia bora ya kumpa mtoto wako insulini
Kuna aina nyingi tofauti za insulini. Aina zingine hufanya kazi haraka na hudumu kwa muda mfupi tu. Insulini zingine hufanya kazi polepole na hudumu kwa muda mrefu. Wakati mwingine madaktari huagiza mchanganyiko wa insulini ya polepole na ya muda mrefu.
Insulini inadungiwa chini ya ngozi. Haiwezi kumezwa. Insulini inaweza kudungiwa kwa kutumia:
Sirinji
Kalamu ya Insulini
Pampu za kuweka insulini ambazo hutumia kompyuta
Pampu ya insulini ni kifaa kidogo cha kompyuta ambacho hutoa kipimo mahususi cha insulini. Pampu huvaliwa kwenye mshipi au kuwekwa mfukoni. Imeunganishwa na mrija mdogo, unayonyumbulika ambao huwekwa chini ya ngozi kwenye tumbo na kubandikwa mahali pake. Pampu mpya zaidi za insulini zinaweza pia kupima kiwango cha sukari iliyo kwenye damu. Hiyo husaidia kudhibiti kiasi cha insulini ya kujidungia.
Ili kujua ni kiasi cha insulini kinachohitajika, kiwango cha sukari iliyo kwenye damu ya mtoto wako kitahitaji kupimwa kabla ya kila mlo na usiku. Hii inaweza kufanywa kwa:
Kuchoma ncha ya kidole kwa kifaa kidogo chenye ncha kali kinachoitwa lanseti
Kutumia kifaa cha kufuatilia glukosi kila wakati—huvaliwa na au bila pampu ya insulini ili kufuatilia vyema viwango vya glukosi siku nzima
Kutibu aina ya 2 kisukari
Kupunguza uzani ni muhimu katika kutibu aina ya 2 ya kisukari. Kumfanya mtoto wako atembee zaidi na kujifunza jinsi ya kudhibiti kiasi cha chakula husaidia kwa lengo hili.
Mara nyingi madaktari huagiza dawa ya kunywa inayoitwa metformin. Ikiwa metformin hairejeshi viwango vya sukari katika damu karibu na kawaida, mtoto wako atahitaji pia sindano za insulini.
Watoto walio na aina ya 2 ya ugonjwa wa sukari wanahitaji pia kupimwa viwango vyao vya sukari katika damu. Daktari wako atakusaidia kujua mzunguko wa kufanya hivyo.
Je, watoto na vijana walio na kisukari wako katika hatari ya matatizo ya kihisia?
Watoto wengi walio na kisukari hupata unyogovu, wasiwasi, au matatizo mengine ya kihisia. Watoto wengine hustahimili ugonjwa wao vizuri. Kwa wengine, kisukari husababisha msongo wa mawazo.
Vikundi vya usaidizi vya familia au vya ushauri nasaha vinaweza kukusaidia wewe na mtoto wako kukabiliana na ugonjwa wa kisukari
Kambi maalum za majira ya joto kwa watoto wenye ugonjwa wa sukari zinaweza kusaidia watoto kujifunza jinsi ya kuishi na ugonjwa huo
Watoto walio na umri mkubwa wanapaswa kushirikishwa katika matibabu yao wenyewe
Kutibu kisukari kwa vijana inaweza kuwa ngumu kutokana na kubaleghe, shinikizo la rika, ratiba zilizojaa na zinazobadilika, na mizozo na wazazi au walezi wengine
Insulini inaweza kusababisha kuongezeka kwa uzani, jambo ambalo linaweza kusababisha matatizo ya ulaji miongoni mwa vijana
Madaktari wanaweza kuwasaidia vijana kuwa makini katika kudhibiti viwango vyao vya sukari kwenye damu
Je, ninawezaje kisukari?
Aina ya 1 ya kisukari haiwezi kuzuilika.
Unaweza kuzuia au kuchelewesha aina ya 2 kisukari. Hakikisha kuwa mtoto wako:
Anakula lishe yenye afya na matunda mengi, mboga, na nafaka ambayo haijakobolewa
Anafanya mazoezi
Anapunguza uzani na kudumisha uzani unaofaa kiafya
Kuwapima kiasi cha sukari katika damu wakati wa kubalehe, na kisha kila baada ya miaka 3 ikiwa wako katika hatari (wana uzani mkubwa au wana historia ya aina ya 2 ya kisukari katika familia)
