Ngứa

Histamine là chất trung gian nổi tiếng. Nó được tổng hợp và lưu trữ trong các tế bào mast trong da và được giải phóng theo các kích thích khác nhau. Các chất trung gian khác (ví dụ như neuropeptide) có thể gây phóng thích histamin hoặc hoạt động như các chất gây ngứa, do đó giải thích lý do tại sao các thuốc chống histamine cải thiện một số trường hợp ngứa, chứ không phải tất cả. Opioid có tác dụng ngứa trung ương cũng như kích thích ngứa qua giải phóng histamine ngoại vi.

Có 3 cơ chế ngứa:

• Da liễu Tại da-Cơ chế này thường được gây ra bởi các quá trình viêm hoặc bệnh lý (ví dụ: nổi mày đay, eczema).

• Toàn thân: Cơ chế này liên quan đến các bệnh của các cơ quan khác ngoài da (ví dụ: ứ mật).

• Nguyên nhân thần kinh: Cơ chế này liên quan đến các rối loạn của hệ thần kinh trung ương hoặc ngoại biên (ví dụ: bệnh đa xơ cứng).

Ngứa nhiều sẽ kích thích gây ra sự cào gãi, do đó có thể gây ra các tình trạng da thứ phát (viêm, dị ứng, nhiễm trùng), có thể dẫn đến ngứa nhiều hơn do phá vỡ rào cản da. Mặc dù cào gãi có thể làm giảm tạm thời cảm giác ngứa bằng cách kích hoạt các nơ-ron thần kinh ức chế, nó cũng dẫn đến sự khuếch đại ngứa ở mức độ trung ương não bộ làm trầm trọng thêm vòng xoắn, càng kích thích gãi.

Nhiều bệnh lý da gây ra ngứa. Phổ biến nhất bao gồm

• Da khô

• Viêm da dị ứng (chàm)

• Viêm da tiếp xúc

• Nhiễm nấm da

Trong bệnh lý hệ thống, ngứa có thể xảy ra có hoặc không có tổn thương da. Tuy nhiên, khi ngứa nổi bật mà không có bất kỳ tổn thương da nào có thể xác định được thì các rối loạn toàn thân, thuốc và thuốc cần được xem xét mạnh mẽ hơn. Bệnh lý hệ thống thường ít gây ngứa hơn là các bệnh da, nhưng có một số nguyên nhân thông thường hơn bao gồm

• Phản ứng dị ứng (ví dụ: với thực phẩm và thuốc)

• Ứ mật

• Bệnh thận mạn tính

Các triệu chứng ngứa ít thường gặp hơn ở bệnh lý toàn thân bao gồm cường giáp,suy giáp, tiểu đường, thiếu chất sắt, viêm da dạng herpes, và bệnh đa hồng cầu vô căn.

Thuốc và các chất khác có thể gây ngứa do phản ứng dị ứng hoặc do trực tiếp kích hoạt giải phóng histamine (phổ biến nhất là morphin, một số thuốc cản quang đường tĩnh mạch).

Bệnh sử của bệnh hiện tại nên xác định khởi phát của triệu chứng ngứa, vị trí ban đầu, tiến triển, thời gian, các tính chất của ngứa (ví dụ như ban đêm hoặc ban ngày, ngắt quãng hoặc dai dẳng, sự biến đổi theo mùa) với bất kỳ phát ban nào. Cần khai thác tiền sử dùng thuốc cẩn thận, bao gồm cả thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn, đặc biệt chú ý đến những loại thuốc mới bắt đầu dùng gần đây. Cần xem xét lại việc sử dụng chất dưỡng ẩm và các thuốc tại chỗ khác của bệnh nhân (ví dụ hydrocortisone, diphenhydramine). Tiền sử nên bao gồm bất kỳ yếu tố nào làm cho tình trạng ngứa tốt hơn hoặc tồi tệ hơn.

Đánh giá toàn diện tìm kiếm các triệu chứng của các bệnh lý nguyên nhân, bao gồm

• Khó chịu, đổ mồ hôi, giảm cân và đánh trống ngực (cường giáp)

• Trầm cảm, da khô, và tăng cân (chứng suy giáp)

• Nhức đầu, chứng rối loạn ăn uống, thưa tóc, và không thể tập thể dục (thiếu máu thiếu sắt)

• Triệu chứng chỉ điểm như sút cân, mệt mỏi, và đổ mồ hôi ban đêm (ung thư)

• Thỉnh thoảng yếu, tê, ngứa ran, và rối loạn hoặc thị lực (đa xơ cứng)

• Phân có mỡ, vàng da và đau hạ sườn phải (ứ mật)

• Tần số đi tiểu, khát nước và sút cân (Bệnh tiểu đường)

Bệnh sử trước đây nên xác định được các bệnh lý căn nguyên (ví dụ như bệnh thận, bệnh lý bài xuất mật, bệnh ung thư được điều trị bằng hóa trị liệu) và trạng thái tình cảm của bệnh nhân. Tiền sử dịch tễ nên tập trung vào các thành viên trong gia đình có các triệu chứng ngứa và tổn thương da tương tự như bệnh ghẻ, chấy rận; mối quan hệ giữa ngứa với nghề nghiệp hoặc tiếp xúc với thực vật, động vật hoặc hoá chất; và lịch sử của chuyến đi gần đây.

Khám lâm sàng bắt đầu bằng việc xem xét lại sự xuất hiện lâm sàng của các triệu chứng vàng da, sút cân hoặc tăng cân, và sự mệt mỏi. Khám da kỹ lưỡng nên được thực hiện để phát hiện sự hiện diện, hình thái học, mức độ và phân bố tổn thương da. Khám ngoài da cũng nên lưu ý các dấu hiệu nhiễm trùng thứ phát (ví dụ, đỏ da, sưng, nóng, màu vàng tươi hoặc vàng mật ong).

Khám da nên lưu ý phát hiện các hạch gợi ý bệnh ung thư. Khám ổ bụng nên tập trung vào các cơ quan, khối u, và các vùng có đau (bệnh lý bài xuất mật hoặc ung thư). Khám thần kinh nên tập trung vào vùng yếu, co cứng, hoặc tê cứng (đa xơ cứng).

Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:

• Triệu chứng chỉ điểm là sút cân, mệt mỏi, và đổ mồ hôi ban đêm

• Yếu vùng ngọn chi, tê hoặc ngứa ran

• Đau bụng và vàng da

• Tần suất đi tiểu, khát, và sút cân

Ngứa toàn thân bắt đầu ngay sau khi sử dụng thuốc hoặc phơi nhiễm với một chất (ví dụ: thuốc cản quang đường tĩnh mạch) có thể do thuốc đó gây ra. Ngứa cục bộ (thường có phát ban) xảy ra trong khu vực tiếp xúc với chất có thể do chất đó gây ra. Tuy nhiên, nhiều dị ứng toàn thân có thể khó xác định vì bệnh nhân thường tiêu thụ nhiều loại thực phẩm khác nhau và đã tiếp xúc với nhiều chất trước khi xuất hiện ngứa. Tương tự như vậy, việc xác định nguyên nhân do thuốc ở bệnh nhân dùng nhiều loại thuốc có thể khó khăn. Đôi khi bệnh nhân đã dùng loại thuốc có hại trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm trước khi có phản ứng.

Nếu nguyên nhân không rõ ràng ngay lập tức, biểu hiện và vị trí của tổn thương da có thể gợi ý chẩn đoán (xem bảng Một số nguyên nhân gây ngứa).

Ở một số ít bệnh nhân không có tổn thương da rõ ràng, nên xem xét đến bệnh lý hệ thống. Một số bênh lý gây ngứa có thể dễ dàng nhận thấy khi đánh giá (ví dụ: bệnh thận mạn tính, vàng da do ứ mật). Các bệnh lý toàn thân khác gây ngứa được gợi ý qua các phát hiện (xem bảng Một số nguyên nhân gây ngứa). Hiếm khi, ngứa là biểu hiện đầu tiên của các bệnh lý toàn thân quan trọng (ví dụ: bệnh đa hồng cầu nguyên phát, một số bệnh ung thư, cường giáp).

Nhiều bệnh da liễu được chẩn đoán dựa vào lâm sàng. Tuy nhiên, khi ngứa đi kèm với các tổn thương da riêng biệt không rõ nguyên nhân, sinh thiết có thể thích hợp.

Khi nghi ngờ có phản ứng dị ứng nhưng không xác định được chất nào, xét nghiệm da (thử nghiệm lẩy da hoặc thử nghiệm trên miếng dán tùy thuộc vào nguyên nhân nghi ngờ) thường được thực hiện.

Khi nghi ngờ có bệnh toàn thân, xét nghiệm được hướng dẫn theo nguyên nhân nghi ngờ và thường bao gồm công thức máu; đo chức năng gan, thận và tuyến giáp; và đánh giá thích hợp cho bệnh ung thư tiềm ẩn.

Ngứa do bất kỳ nguyên nhân nào đều được hưởng lợi từ việc sử dụng nước mát hoặc nước ấm (thay vì nước nóng) khi tắm, xà phòng nhẹ hoặc dưỡng ẩm, thời gian và tần suất tắm hạn chế, bôi trơn thường xuyên, làm ẩm không khí khô và tránh mặc quần áo gây kích ứng. Tránh các chất tiếp xúc gây kích ứng (ví dụ, quần áo len) cũng có thể hiệu quả.

Thuốc bôi tại chỗ có thể giúp giảm ngứa cục bộ. Các lựa chọn bao gồm dạng cream hoặc dạng lotion chứa camphor và/hoặc menthol, pramoxin, capsaicin, hoặc corticosteroid. Corticosteroid có hiệu quả trong việc làm giảm ngứa gây ra bởi viêm nhưng nên tránh sử dụng khi không có bằng chứng viêm.

Nên tránh dùng benzocaine, diphenhydramine, và doxepin vì chúng có thể gây kích ứng với da.

Thuốc có tác dụng toàn thân được chỉ định cho tình trạng ngứa toàn thân hoặc ngứa tại chỗ kháng lại các thuốc bôi tại chỗ. Thuốc kháng histamine, đặc biệt là hydroxyzine có hiệu quả, đặc biệt đối với ngứa đêm và thường được sử dụng nhất. Thuốc kháng histamine an thần phải được sử dụng thận trọng ở người cao tuổi vào ban ngày vì các thuốc này có thể dẫn đến té ngã; các thuốc kháng histamine không gây buồn ngủ mới hơn như loratadine, fexofenadine và cetirizine có thể hữu ích cho ngứa ban ngày. Các loại thuốc khác bao gồm doxepin (thường dùng vào ban đêm do có tác dụng an thần cao), cholestyramine (đối với bệnh suy thận, ứ mật và bệnh đa hồng cầu), thuốc đối kháng opioid như naltrexone (đối với ngứa đường mật) và có thể cả gabapentin (đối với ngứa do tăng ure huyết).

Các tác nhân vật lý có thể có hiệu quả trong điều trị ngứa bao gồm phương pháp trị liệu bằng tia cực tím.