Hút thuốc và sử dụng thuốc lá khác

Tỷ lệ phần trăm số người dân ở Hoa Kỳ hút thuốc lá đã giảm kể từ năm 1964, khi Surgeon General lần đầu tiên công bố mối liên hệ giữa hút thuốc và bệnh tật. Tuy nhiên, 11,5% số người trưởng thành (28,3 triệu) ở Hoa Kỳ vẫn hút thuốc lá (1).

Hút thuốc là phổ biến hơn trong số các nhóm sau:

• Đàn ông

• Thanh niên

• Những người xác định là đồng tính nữ, đồng tính nam, song tính hoặc chuyển giới

• Người khuyết tật

• Các bà mẹ có trình độ học thức ít

• Những người sống ở mức hoặc dưới mức thu nhập của người nghèo

• Người bị rối loạn tâm thần

• Người Mỹ da đỏ hoặc Người Alaska bản địa

Hút thuốc ít gặp hơn ở người gốc Tây Ban Nha và ít gặp nhất ở người Mỹ gốc Á.

Gần như tất cả những người hút thuốc đều bắt đầu trước 18 tuổi, khiến việc sử dụng thuốc lá trở thành rối loạn ở trẻ em (2). Mỗi ngày có khoảng 2300 thanh thiếu niên dưới 18 tuổi hút điếu thuốc đầu tiên và gần 200 thanh niên bắt đầu hút thuốc hàng ngày. Các yếu tố nguy cơ chính đối với việc bắt đầu hút thuốc ở trẻ em bao gồm hút thuốc giữa các thành viên trong gia đình và đồng nghiệp cũng như tiếp xúc với quảng cáo và tiếp thị thuốc lá trên báo in, trực tuyến và tại các cửa hàng, cùng với việc sử dụng thuốc lá trong phim và trò chơi điện tử.

Xì gà và ống hút thuốc lá ít phổ biến hơn ở Hòa Kỳ. Vào năm 2021, ước tính có khoảng 8,6 triệu người từ 18 tuổi trở lên (3,5%) hút xì gà và 2,3 triệu (0,9%) hút tẩu, tẩu nước hoặc hookah (1). Tỷ lệ này vẫn tương đối ổn định trong 15 năm qua. Tác hại sức khỏe của việc hút thuốc lào và xì gà bao gồm bệnh tim mạch; COPD; các bệnh ung thư ở khoang miệng, phổi, thanh quản, thực quản, ruột kết và tuyến tụy; và bệnh nha chu và mất răng.

Thuốc lá điện tử hoặc bút vape là những thiết bị bao gồm pin và hộp mực chứa bộ phun để làm nóng dung dịch có propylene glycol, glycerol và thường nhưng không phải lúc nào cũng là nicotine. Thuốc lá điện tử bắt chước hành động đưa tay lên miệng của việc hút thuốc và nhiều loại thuốc lá điện tử đưa hàm lượng nicotine cao vào sâu trong phổi, làm tăng nguy cơ nghiện. Với thuốc lá điện tử, có ít tín hiệu xác định hơn để báo hiệu lượng tiêu thụ, như trường hợp tàn thuốc lá bị dập tắt. Nhiều thiết bị thuốc lá điện tử cung cấp 5000 hơi đến 6000 hơi, có thể tương đương với 500 điếu đến 600 điếu thuốc hoặc 25 bao đến 30 bao thuốc lá.

Trong khi không có sự đốt cháy liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử, bình xịt phát ra từ thiết bị này nhiều hơn hơi nước. Ngoài việc thường chứa nicotine, bình xịt thuốc lá điện tử còn có các hạt siêu mịn, có thể hít sâu vào phổi; hương liệu như diacetyl, một chất hóa học có liên quan đến bệnh phổi nghiêm trọng; hợp chất hữu cơ dễ bay hơi; hóa chất gây ung thư; và kim loại nặng (ví dụ: niken, thiếc và chì), mặc dù tất cả đều ở mức thấp hơn so với khói của thuốc lá bị đốt. Mặc dù những ảnh hưởng lâu dài của việc hít phải bình xịt điện tử không được biết rõ ràng, nhưng có thể suy đoán rằng chúng có thể ít gây bất lợi hơn những tác dụng không mong muốn của thuốc lá. Đối với những người sử dụng thuốc lá điện tử và tiếp tục hút thuốc người sử dụng képlợi ích của việc sử dụng thuốc lá điện tử chưa được chứng minh.

Tác động từ việc mẹ sử dụng thuốc lá điện tử đối với sự phát triển của bào thai là không rõ, cũng như những ảnh hưởng lâu dài của việc sử dụng thuốc lá điện tử đối với não đang phát triển. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong giới trẻ vượt quá mức sử dụng thuốc lá dễ cháy (2). Những rủi ro lâu dài của việc hút thuốc lá điện tử, một hiện tượng tương đối mới, vẫn chưa được biết rõ. (Xem thêm thông tin về thuốc lá điện tử từ The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine [Health and Medicine Division]: Public health consequences of e-cigarettes.)

Thương tổn phổi liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử và sản phẩm vaping (EVALI) là một thuật ngữ được Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) sử dụng để mô tả đợt bùng phát bệnh phổi nặng ở nhiều bang được xác định lần đầu tiên vào tháng 8 năm 2019 và liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử và các sản phẩm vaping. Biểu hiện lâm sàng là chẩn đoán loại trừ bao gồm các triệu chứng hô hấp (ví dụ: ho, đau ngực, khó thở), các triệu chứng tiêu hóa (ví dụ: đau bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy), các triệu chứng toàn thân không đặc hiệu (ví dụ: sốt, ớn lạnh, giảm cân), giảm nồng độ oxy trong máu, số lượng bạch cầu tăng cao và các thương tổn tương tự như những tổn thương do tiếp xúc với khói hóa chất độc hại, khí độc và các tác nhân độc hại. Theo CDC, tính đến tháng 2 năm 2020, trên toàn quốc đã có hơn 2800 ca nhập viện và 68 ca tử vong do EVALI. Các hướng dẫn của CDC phần lớn chỉ ra nguyên nhân là do vaping dạng lỏng tetrahydrocannabinol (THC) và đặc biệt là chất lỏng THC được pha bằng vitamin E axetat. CDC đã ngừng theo dõi tỷ lệ mắc EVALI vào tháng 2 năm 2020 do số ca mắc và tử vong giảm, cũng như việc xác định vitamin E acetate, là tác nhân được công nhận nhiều nhất có liên quan đến EVALI (3). CDC khuyến khích các bác sĩ lâm sàng tiếp tục báo cáo các trường hợp EVALI có thể xảy ra cho sở y tế địa phương hoặc tiểu bang của họ để nghiên cứu tra thêm. Nếu nghi ngờ EVALI, bác sĩ lâm sàng cần có được tiền sử chi tiết về các chất kích thích được sử dụng, nguồn sản phẩm, thời gian và tần suất sử dụng, các thiết bị được sử dụng và cách sử dụng các thiết bị đó.

Thuốc lá không khói (thuốc nhai và thuốc hít) được sử dụng bởi khoảng 2,1% số người ≥ 18 tuổi (1) và khoảng 1,6% số học sinh trung học phổ thông (2). Độc tính của thuốc lá không khói thay đổi tùy theo thương hiệu thuốc. Các nguy hại bao gồm bệnh lý tim mạch, bệnh lý khoang miệng (như ung thư, tụt lợi, viêm lợi, viêm nha chu và các biến chứng) và gây quái thai.

Phơi nhiễm thuốc lá không chủ ý qua đường miệng dù không phổ biến nhưng có thể gây độc nghiêm trọng. Trẻ nhỏ thỉnh thoảng nuốt phải thuốc lá từ bao thuốc không được bảo vệ, tàn thuốc lá từ gạt tàn, chất lỏng thuốc lá điện tử hoặc kẹo cao su nicotine. Vào năm 2022, 6745 trường hợp phơi nhiễm có khả năng gây độc với thuốc lá điện tử và các sản phẩm nicotine dạng lỏng đã được báo cáo cho Hiệp hội Trung tâm Kiểm soát Chất độc Hoa Kỳ (AAPCC) (xem AAPCC: E-cigarettes and Nicotine).

Phơi nhiễm khói thuốc qua da có thể mang tính chất độc hại. Những người thu hoạch và chế biến thuốc lá xử lý thuốc lá thô (đặc biệt nếu ướt) mà không có biện pháp bảo vệ có thể hấp thụ nicotine qua da và phát triển các triệu chứng nhiễm độc nicotine, một hội chứng gọi là bệnh thuốc lá xanh.

Tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá (hút thuốc thụ động) xảy ra khi mọi người hít phải khói từ điếu thuốc đang cháy hoặc khói do người hút thuốc gần đó thở ra. Lượng hít phải (và ảnh hưởng do lượng khí này) thay đổi tùy theo khoảng cách và thời gian tiếp xúc, cũng như các yếu tố môi trường (ví dụ như không gian khép kín) và tình trạng thông khí. CDC ước tính có hơn 41.000 ca tử vong mỗi năm là do phơi nhiễm khói thuốc thụ động (4). (Xem thêm CDC: Secondhand Smoke.)

1. 1. Cornelius ME, Loretan CG, Jamal A, et al: Tobacco Product Use Among Adults - United States, 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 72(18):475-483, 2023. Xuất bản ngày 5 tháng 5 năm 2023. doi:10.15585/mmwr.ss7003a1

2. 2. Park-Lee E, Ren C, Cooper M, et al: Tobacco Product Use Among Middle and High School Students - United States, 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 71(45):1429-1435, 2022. Xuất bản ngày 11 tháng 11 năm 2022. doi:10.15585/mmwr.mm7144e2

3. 3. Rebuli ME, Rose JJ, Noël A, et al: The E-cigarette or Vaping Product Use-Associated Lung Injury Epidemic: Pathogenesis, Management, and Future Directions: An Official American Thoracic Society Workshop Report. Ann Am Thorac Soc 20(1):1-17, 2023 doi:10.1513/AnnalsATS.202209-796ST

4. 4. Homa DM, Neff LJ, King BA, et al: Vital signs: disparities in nonsmokers' exposure to secondhand smoke--United States, 1999-2012. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 64(4):103-108, 2015

Hút thuốc lá gây tổn thương tới gần như mọi cơ quan trong cơ thể. Hút thuốc là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong có thể phòng ngừa được ở Hoa Kỳ và trên toàn cầu. Tại Hoa Kỳ, hút thuốc là nguyên nhân gây ra khoảng 500.000 ca tử vong mỗi năm. Những người hút thuốc có nhiều khả năng chết sớm vì một căn bệnh trực tiếp do hút thuốc gây ra, trung bình mất tới 10 năm tuổi thọ. (Xem thêm Tờ thông tin chung về hậu quả sức khỏe của việc hút thuốc, bác sĩ phẫu thuật.)

Các tác động mạn tính chính của thuốc lá sẽ dẫn tới sự gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý sau đây:

• Bệnh động mạch vành

• Ung thư phổi

• COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính)

Bệnh động mạch vành là nguyên nhân chính gây tử vong liên quan đến thuốc lá. Nguy cơ nhồi máu cơ tim tăng gấp đôi nếu hút 1 bao mỗi ngày và nguy cơ tử vong do tim mạch tăng > 50% trong khoảng thời gian 35 năm. Cơ chế có thể là tình trạng tổn thương tế bào nội mạc, tăng nhẹ huyết áp và nhịp tim, khởi phát hình thành huyết khối và các tác dụng không mong muốn tới mỡ máu. Hút thuốc gây ra khoảng 32% số ca tử vong do bệnh tim mạch vành (1).

Ung thư phổi là một nguyên nhân chính khác gây tử vong liên quan đến thuốc lá. Hút thuốc lá là nguyên nhân phổ biến nhất gây ung thư phổi ở Bắc Mỹ và Châu Âu, đồng thời chiếm hơn 87% số ca tử vong do ung thư phổi (1). Các chất gây ung thư được trực tiếp hít tới nhu mô phổi.

COPD cũng chiếm một phần đáng kể số ca tử vong liên quan đến thuốc lá. Thuốc lá chiếm 79% trong tổng số trường hợp mắc COPD (1). Hút thuốc làm suy yếu các cơ chế bảo vệ đường hô hấp cục bộ. Đặc biệt đối với những đối tượng có sự nhạy cảm về mặt di truyền, sự suy giảm chức năng hô hấp có xu hướng phát triển nhanh. Ho và khó thở khi gắng sức là những triệu chứng rất phổ biến.

Các bệnh lý ít nghiêm trọng hơn liên quan đến hút thuốc bao gồm thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác, bệnh mạch máu không do tim (như đột quỵ, phình động mạch chủ), các loại ung thư khác (như ung thư bàng quang, cổ tử cung, đại trực tràng, thực quản, thận, thanh quản, gan, hầu họng, tụy, dạ dày, họng, leukemia cấp dòng tủy), đái tháo đường, viêm phổi, viêm khớp dạng thấp và lao.

Thêm vào đó, hút thuốc là một yếu tố nguy cơ dẫn tới việc mắc các bệnh lý nghiêm trọng khác như nhiễm khuẩn đường hô hấp trên tái diễn, hen, đục thủy tinh thể, vô sinh, rối loạn cương dương, mãn kinh sớm, loét dạ dày, loãng xương, gãy xương chậu và nha chu.

Hút thuốc thụ động là hít phải khói thuốc lá do người hút thuốc thở ra hoặc khói thuốc tỏa ra từ đầu điếu thuốc đang cháy. Hút thuốc thụ động có liên quan đến các bệnh ung thư, hô hấp và tim mạch tương tự đe dọa những người hút thuốc. Nguy cơ bệnh tật liên quan đến liều. Ví dụ: giữa vợ chồng, nguy cơ trung bình tăng lên khoảng 20% đối với bệnh ung thư phổi và khoảng 20% đến 30% đối với bệnh động mạch vành. (Xem thêm CDC: Secondhand Smoke.)

So với trẻ em không phơi nhiễm khói thuốc, trẻ em phơi nhiễm khói thuốc mất nhiều ngày nghỉ ốm hơn. Việc điều trị trẻ em mắc các bệnh liên quan đến hút thuốc lá ước tính tiêu tốn 4,6 tỷ USD/năm (2).

Nhìn chung, hút thuốc thụ động được ước tính gây ra hơn 41.000 ca tử vong mỗi năm ở Hoa Kỳ (từ 2% đến 3% tổng số ca tử vong), với chi phí năng suất bị mất do tử vong sớm do phơi nhiễm khói thuốc thụ động ước tính lên tới 5,6 tỷ USD mỗi năm (trong năm 2006) (1). Những phát hiện này đã khiến các tiểu bang và thành phố trên khắp Hoa Kỳ cấm hút thuốc tại nơi làm việc trong nỗ lực bảo vệ sức khỏe của người lao động và những người khác khỏi những nguy cơ đáng kể của khói thuốc lá trong môi trường. Năm 2000, không có tiểu bang hay Quận Columbia nào có sắc lệnh toàn diện về cấm hút thuốc trong nhà có hiệu lực. Con số này tăng lên 26 vào cuối năm 2010 và một bang bổ sung đã được thêm vào cuối năm 2015. Sau đó, 28 tiểu bang, Washington DC, Puerto Rico và Quần đảo Virgin thuộc Hoa Kỳ có luật không khí không khói thuốc toàn diện bao gồm các nơi làm việc, nhà hàng và quán bar. Ở một số tiểu bang không có luật cấm hút thuốc toàn diện, tiến bộ đáng kể đã được thực hiện ở cấp địa phương trong việc áp dụng luật không khói thuốc toàn diện. Tuy nhiên, 7 tiểu bang không có luật cấm hút thuốc toàn diện trên toàn tiểu bang (Florida, New Hampshire, North Carolina, Oklahoma, Pennsylvania, Tennessee và Virginia) có các đạo luật ưu tiên cấm áp dụng luật cấm hút thuốc tại địa phương. (Xem thêm American Lung Association: Smokefree Air Laws)

Hút thuốc khi mang thai làm tăng nguy cơ bị sẩy thai tự nhiên, mang thai ngoài tử cung, sinh non và dị tật bẩm sinh. Người mẹ hút thuốc thường sinh ra trẻ có trọng lượng sinh thấp hơn và gia tăng nguy cơ gây

• Hội chứng tử vong đột ngột ở trẻ sơ sinh (SIDS)

• Hen và các bệnh lý hô hấp có liên quan

• Viêm tai giữa

• Sứt môi

Hút thuốc lá có thể gây những ảnh hưởng gián tiếp nghiêm trọng.

Theo Cơ quan Quản lý Khẩn cấp Liên bang (FEMA), các vụ hỏa hoạn liên quan đến hút thuốc xảy ra ở khoảng 7800 tòa nhà dân cư ở Hoa Kỳ mỗi năm. Những vụ cháy này gây ra khoảng 275 ca tử vong, 750 người bị thương và thiệt hại tài sản 361 triệu USD hàng năm. (Xem FEMA: Residential Building Smoking Fire Trends [2012-2021].) Những vụ cháy như vậy là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do hỏa hoạn ngoài ý muốn ở Hoa Kỳ.

Tương tác thuốc với nicotine là vấn đề khá phổ biến. Các tác động phần lớn là do sự kích thích các enzyme chuyển hóa trong gan bởi các sản phẩm phụ của hói. Nicotine không gây ra các enzyme chuyển hóa tương tự, và do đó tác dụng gây cảm ứng thuốc không xảy ra với liệu pháp thay thế nicotine hoặc thuốc lá điện tử. Mức độ và đôi khi tác dụng lâm sàng của các loại thuốc và chất kích thích sau đây bị giảm do hút thuốc lâu dài, chủ yếu là do gây cảm ứng enzyme CYP2A6:

• Một số thuốc chống loạn nhịp: Flecainide, lidocaine, mexiletine

• Một số thuốc chống trầm cảm: Clomipramine, fluvoxamine, imipramine, trazodone

• Một số thuốc chống loạn thần: Chlorpromazine, clozapine, fluphenazine, haloperidol, olanzapine, thiothixene

• Caffeine

• Estrogens (đường uống)

• Insulin (chậm hấp thu do co mạch da)

• Pentazocine

• Theophylline

Hai trường hợp ngoại lệ là các thuốc benzodiazepin, có tác dụng an thần giảm do tác dụng kích thích của nicotine và thuốc chẹn beta, làm giảm huyết áp và kiểm soát nhịp tim có thể do kích hoạt giao cảm qua trung gian nicotine.

1. 1. National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US) Office on Smoking and Health. The Health Consequences of Smoking—50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2014.

2. 2. Yao T, Sung HY, Wang Y, Lightwood J, Max W: Healthcare costs attributable to secondhand smoke exposure at home for U.S. adults. Prev Med 108:41-46, 2018 doi:10.1016/j.ypmed.2017.12.028

Nicotine làm tăng nhẹ nhịp tim, huyết áp và nhịp hô hấp. Những người hút thuốc có thể cảm thấy năng lượng và hưng phấn tăng lên, khả năng tập trung tăng lên, giảm căng thẳng và lo lắng, đồng thời có cảm giác vui vẻ và thỏa mãn. Buồn nôn thường xảy ra khi một người tiếp xúc lần đầu với nicotine. Nicotine làm giảm sự thèm ăn và có thể thay thế hành vi ăn uống. Tác dụng của nicotine là nhất thời do thời gian bán hủy ngắn. Nếu không dùng liều lặp lại, cá nhân sẽ gặp phải các tác động của việc cai nicotine bao gồm thờ ơ, khó tập trung, bồn chồn, lo lắng, căng thẳng, tâm trạng chán nản, khó chịu và đói.

Mức độ dung nạp tập luyện có xu hướng giảm do kích ứng đường hô hấp. Ngộ độc carbon monoxide mức độ thấp cũng có thể gây hạn chế dung nạp tập luyện, nhưng điều này có lẽ chỉ là một yếu tố ảnh hưởng tới các vận động viên chuyên nghiệp.

Ngộ độc nicotine cấp tính thường do tiếp xúc qua đường miệng (ví dụ: trẻ em ăn thuốc lá hoặc kẹo cao su nicotine hoặc uống chất lỏng điện tử) hoặc qua da (ví dụ: xử lý các sản phẩm thuốc lá thô), thay vì hút thuốc.

Ngộ độc nicotine nhẹ, thường gặp ở bệnh thuốc lá xanh và trẻ em chỉ nuốt phải một lượng nhỏ (ví dụ: < 1 điếu thuốc hoặc 3 tàn thuốc), thường biểu hiện bằng buồn nôn, nôn, nhức đầu và suy nhược. Triệu chứng tự biến mất, thường trong thời gian từ 1 đến 2 giờ sau khi nuốt nếu ngộ độc nhẹ; tuy nhiên, các triệu chứng có thể tồn tại trong 24 giờ nếu ngộ độc nặng.

Ngộ độc nicotine nặng gây ra hội chứng ngộ độc cholinergic với các biểu hiện buồn nôn, nôn, tiết nước bọt, chảy nước mắt, tiêu chảy, đi tiểu, co giật và yếu cơ. Bệnh nhân thường có biểu hiện đau bụng với tính chất đau nhói. Ngộ độc ở mức độ rất nặng thường dẫn tới rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp, co giật và hôn mê. Liều nicotine gây tử vong là khoảng 60 mg ở người lớn không hút thuốc, 120 mg ở người lớn hút thuốc và chỉ 10 mg ở trẻ nhỏ. Mỗi điếu thuốc chứa khoảng 8 mg nicotine (chỉ khoảng 1 mg được hấp thụ khi hút thuốc). Tuy nhiên, lượng hấp thu vào thường rất khó xác định qua tiền sử và bệnh sử nếu đối tượng là trẻ em, bởi biến cố này thường ít khi được quan sát thấy.

Hút thuốc kéo dài thường dẫn tới việc hình thành các vết ố vàng ở răng và ngón tay, và so với nhóm chứng cùng tuổi, trọng lượng của nhóm hút thuốc thấp hơn không nhiều (≤ 5 kg), da khô hơn và nhiều nếp nhăn hơn, tóc thưa hơn.

Các triệu chứng khác thường nằm trong bệnh cảnh chung của các bệnh lý hô hấp và tim mạch liên quan đến hút thuốc lá. Ho mạn tính và khó thở gắng sức là những triệu chứng rất phổ biến. Các rối loạn tuần hoàn và hô hấp làm giảm khả năng tập luyện thể lực, từ đó thường dẫn đến lối sống tĩnh tại và càng làm giảm mức độ dung nạp tập luyện.

Việc ngừng hút thuốc thường gây ra các triệu chứng cai ở mức độ nặng, chủ yếu là cảm giác thèm thuốc, đi kèm với các triệu chứng khác (như lo lắng, khó tập trung, rối loạn giấc ngủ) và tăng cân.

1. 1. National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US) Office on Smoking and Health. The Health Consequences of Smoking—50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2014.

2. 2. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine; Health and Medicine Division; Board on Population Health and Public Health Practice; Eaton DL, Kwan LY, Stratton K, et al: Public Health Consequences of E-Cigarettes. Washington (DC): National Academies Press (US); Ngày 23 tháng 1 năm 2018.