Tình trạng mất mùi là hoàn toàn mất mùi. Giảm khứu là một phần mất mùi. Nếu một bên, chứng mất khứu giác thường không được nhận ra.
Hầu hết các bệnh nhân bị vô khứu đều có nhận thức bình thường về các chất mặn, ngọt, chua và đắng nhưng không có sự phân biệt về hương vị, phần lớn phụ thuộc vào mùi. Vì vậy, họ thường than phiền về việc mất hương vị (ageusia) và không thèm ăn uống.
Sinh lý bệnh của mất khứu giác
Mất khứu giác xảy ra khi
Sưng bên trong mũi hoặc tình trạng tắc nghẽn khác ngăn không cho mùi xâm nhập vào vùng khứu giác.
Biểu mô thần kinh khứu giác bị phá hủy.
Các sợi, hành, vùng hoặc các kết nối trung tâm của dây thần kinh khứu giác bị phá hủy (xem bảng Một số nguyên nhân gây mất khứu giác).
Một số nguyên nhân gây vô khứu
Nguyên nhân | Những phát hiện gợi ý | Tiếp cận chẩn đoán* |
|---|---|---|
Tắc nghẽn mũi xoang | ||
Tiền sử có các triệu chứng dị ứng mạn tính (ví dụ: nghẹt mũi, chảy nước mũi rõ ràng); không đau | Chỉ khám lâm sàng | |
Thường có thể thấy polyp khi khám | Chỉ khám lâm sàng | |
Thoái hóa của biểu mô khứu giác | ||
Viêm mũi mạn tính có niêm mạc teo và xơ cứng, hốc mũi trống, hình thành vảy, mùi hôi | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi sinh thiết, cho thấy hình dạng biểu mô trụ bình thường đã được chuyển đổi thành biểu mô vảy phân tầng (squamous metaplasia) và các lớp liên kết của biểu mô làm giảm lượng và mạch máu | |
Chảy mủ mạn tính,cho thấy sự nhiễm trùng | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi cần chụp CT | |
Khởi phát thường xuất hiện trước các triệu chứng khác của nhiễm trùng (ví dụ như sốt, ho) | Xét nghiệm vi rút khi có sẵn | |
Khởi phát sau khi nhiễm trùng biểu hiện lâm sàng | Chỉ khám lâm sàng | |
Các loại thuốc và thuốc bất hợp pháp (ví dụ: amphetamine, enalapril, estrogen, naphazoline, phenothiazin, reserpine; sử dụng thuốc chống nghẹt mũi kéo dài) | Thông thường, lịch sử sử dụng rõ ràng | Chỉ khám lâm sàng |
Chất độc (ví dụ, cadmium, mangan) | Thông thường, một tiền sử rõ ràng của tiếp xúc | Chỉ khám lâm sàng |
Các khối u (ví dụ: u màng não, u nguyên bào thần kinh khứu giác)‡ | Chỉ mất khứu giác hoặc có thể gặp khó khăn về thị giác (nếu khối u ảnh hưởng đến giao thoa thị giác hoặc rãnh khứu giác) | Chụp CT MRI |
Phá hủy các đường dẫn trung tâm | ||
Bệnh Alzheimer | Sự nhầm lẫn và sự suy giảm trí nhớ gần đây tiến triển | MRI Trắc nghiệm bộ nhớ tuần tự |
Rối loạn thần kinh thoái hoá (ví dụ, bệnh xơ cứng rải rác) | Triệu chứng các triệu chứng thần kinh khác không thường xuyên (ví dụ như suy nhược, trầm cảm, khó nói, khó nhìn, hoặc nuốt | MRI Đôi khi chọc dịch não tủy |
Rõ ràng bởi tiền sử | CT hoặc MRI | |
Phẫu thuật nội sọ, nhiễm trùng, hoặc khối u | Phẫu thuật và nhiễm trùng sau phẫu thuật nội sọ rõ ràng theo tiền sử Các khối u có hoặc không có các triệu chứng thần kinh khác | CT hoặc MRI |
* Khám lâm sàng luôn được thực hiện nhưng chỉ được đề cập trong cột này khi nó có thể là phương tiện chẩn đoán duy nhất. | ||
† Sự phá hủy biểu mô khứu giác vẫn chưa được xác nhận là cơ chế của chứng mất khứu giác. | ||
‡ Các khối u là nguyên nhân hiếm gặp gây mất khứu giác. | ||
CNS = hệ thần kinh trung ương; COVID-19 = bệnh do coronavirus 2019; CT = chụp cắt lớp vi tính; MRI = chụp cộng hưởng từ; URI = nhiễm trùng đường hô hấp trên. | ||
Nguyên nhân chính của chứng anosmia bao gồm
Chấn thương ở đầu (thanh niên)
Bệnh Alzheimer (người cao tuổi)
Nhiễm trùng đường hô hấp trên (URI) trước đó, đặc biệt là cúm, có liên quan đến 14% đến 26% trong số tất cả các bệnh nhân có biểu hiện giảm khứu giác hoặc mất khứu giác.
Các loại thuốc có thể góp phần gây mất khứu giác ở những bệnh nhân nhạy cảm. Các nguyên nhân khác bao gồm tiền sử chiếu xạ đầu và cổ, phẫu thuật mũi và xoang gần đây, u não, và chất độc. Vai trò của thuốc lá là không chắc chắn.
Mất khứu giác có thể là một triệu chứng ban đầu và do đó là manh mối của COVID-19, do hội chứng hô hấp cấp tính nặng do coronavirus 2 (SARS-CoV-2) gây ra.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Đánh giá Chứng mất khứu giác
Lịch sử
Tiền sử của các bệnh hiện nay nên đánh giá thời gian các triệu chứng và mối quan hệ của chúng với bất kỳ URI- nhiễm trùng hô hấp trên hoặc chấn thương đầu. Các triệu chứng liên quan quan trọng là tắc nghẽn mũi, chảy nước mũi, hoặc cả hai. Bản chất của bệnh chảy mũi cần được đánh giá (ví dụ, dịch trong, ngày đục, mủ, hay máu).
Khám toàn thân nên đánh giá triệu chứng thần kinh, đặc biệt là những triệu chứng thần kinh (ví dụ, khó khăn với trí nhớ gần đây) và các dây thần kinh sọ (ví dụ như chứng ngáy, khó nói hoặc nuốt, ù tai, chóng mặt).
Bệnh sử cần phải bao gồm tiền sử rối loạn ở xoang, chấn thương sọ não hoặc phẫu thuật, dị ứng, sử dụng thuốc (theo đơn, không kê đơn, bất hợp pháp) và phơi nhiễm với hóa chất hoặc khói.
Khám thực thể
Hốc mũi được kiểm tra xem có sưng, viêm, chảy mủi, và polyps. Việc cho bệnh nhân hít thở qua lỗ mũi theo tuần tự (trong khi lỗ mũi kia bịt bằng tay) có thể giúp xác định ngạt mũi bên nào.
Một lần khám thần kinh toàn diện, đặc biệt là tình trạng tâm thần và dây thần kinh sọ, được thực hiện.
Các dấu hiệu cảnh báo
Những dấu hiệu sau đây cần quan tâm đặc biệt trên những bệnh nhân mất khứu giác:
Chấn thương đầu
Triệu chứng hoặc dấu hiệu thần kinh
Khởi phát đột ngột
Dịch tễ địa phương hoặc quốc gia của COVID-19
Giải thích các dấu hiệu
Đột ngột ngay sau khi chấn thương sọ não hoặc tiếp xúc với chất độc cho thấy nguyên nhân.
Tiền sử viêm mũi xoang mạn tính cho thấy mất khứu giác là do viêm mũi-xoang mạn tính gây ra, đặc biệt là khi có thể nhìn thấy nghẹt mũi đáng kể, polyp hoặc cả hai trong khi khám. Tuy nhiên, vì những dấu hiệu này là phổ biến trong dân số, bác sĩ cần phải cảnh giác với khả năng xảy ra nguyên nhân khác (ví dụ: khối u, nhiễm trùng).
Lú lẫn tiến triển và mất trí nhớ gần đây ở một bệnh nhân cao tuổi gợi ý bệnh Alzheimer là nguyên nhân.
Tăng và giảm các triệu chứng thần kinh ảnh hưởng đến nhiều khu vực cho thấy một bệnh thoái hóa thần kinh như chứng xơ cứng rải rác.
Chứng mất khứu giác tiến triển chậm ở bệnh nhân cao tuổi không có các triệu chứng hoặc phát hiện khác cho thấy nguyên nhân là lão hóa thông thường.
Xét nghiệm
Một bài kiểm tra trong bệnh phòng có thể giúp xác định rối loạn chức năng khứu giác. Thông thường, một lỗ mũi bị bịt chặt, và một mùi hăng như từ bình chứa cà phê, quế hoặc thuốc lá được đặt dưới lỗ mũi mở; nếu bệnh nhân có thể xác định được chất, thì khứu giác bình thường. Thử nghiệm được lặp lại trên lỗ mũi khác để xác định khứu giác có phải là hai bên hay không. Thật không may, kiểm tra là định tính và không đáng tin cậy.
Nếu có mất khứu giác và không có nguyên nhân rõ ràng trong quá trình đánh giá lâm sàng (xem bảng Một số nguyên nhân gây mất khứu giác), bệnh nhân cần phải chụp CT đầu (bao gồm cả các xoang) có thuốc cản quang để loại trừ khối u hoặc gãy xương không nghi ngờ đến ở hố sọ trước. Chụp MRI cũng được sử dụng để đánh giá bệnh lý nội sọ và cũng có thể cần thiết, đặc biệt là ở những bệnh nhân không có bệnh lý ở mũi hoặc bệnh lý ở xoang trên các phim chụp CT.
Đánh giá tâm sinh lý về xác định mùi và vị và phát hiện ngưỡng có thể giúp xác nhận hoặc loại trừ sự hiện diện của chứng mất khứu giác và đặc trưng cho loại và mức độ mất khứu giác chủ quan. Việc đánh giá này thường liên quan đến việc sử dụng một hoặc nhiều bộ dụng cụ thử nghiệm thương mại sẵn có. Một bộ kit sử dụng pin cào và ngửi mùi; một bộ kít khác liên quan đến việc pha loãng tuần tự một loại hóa chất có mùi.
Nếu nghi ngờ COVID-19, bệnh nhân nên được kiểm tra và quản lý theo các quy trình địa phương.
Điều trị chứng mất khứu giác
Nguyên nhân cụ thể được điều trị; tuy nhiên, không phải lúc nào khứu giác cũng được phục hồi kể cả sau khi điều trị viêm xoang thành công.
Không có phương pháp điều trị cụ thể nào cho chứng mất khứu giác, ngoại trừ hiếm khi nguyên nhân là do nhiễm trùng hoặc do một loại thuốc.
Những bệnh nhân còn có thể cảm nhận được một số mùi có thể tìm ra các chất bổ sung hương vị đặc biệt cho thực phẩm cải thiện việc thưởng thức thức ăn.
Báo động cháy, quan trọng trong tất cả các ngôi nhà, thậm chí còn cần thiết hơn cho bệnh nhân bị chứng mất ngửi. Bệnh nhân cần phải được cảnh báo về việc tiêu thụ thực phẩm dự trữ và sử dụng khí tự nhiên để nấu ăn hoặc sưởi ấm vì họ khó phát hiện ra thực phẩm bị hư hỏng và rò rỉ khí.
Các điểm thiết yếu ở người cao tuổi: Anosmia
Có một sự mất mát đáng kể các nơ-ron thụ cảm khứu giác với sự lão hóa bình thường, dẫn đến sự suy giảm của khứu giác. Những thay đổi thường thấy ở 60 tuổi và có thể được đánh dấu sau tuổi 70.
Những điểm chính
Tình trạng mất ngửi có thể là một phần của quá trình lão hóa bình thường.
Các nguyên nhân phổ biến bao gồm URI, viêm xoang và chấn thương đầu.
Chẩn đoán hình ảnh sọ thường được chỉ định trừ khi nguyên nhân là rõ ràng.
