Đánh giá chức năng của người lái xe cao tuổi

Chức năng thị giác rất quan trọng đối với lái xe an toàn. Những thay đổi về tuổi và bệnh lý trong thị lực rất phổ biến và có thể dẫn đến giảm khả năng lái xe.

Những thay đổi khi lão hóa bao gồm

• Giảm chiếu sáng võng mạc (lượng ánh sáng tới võng mạc), thị lực và thị lực ngoại vi

• Viễn thị (giảm khả năng xem xét), làm giảm nhận thức về chiều sâu

• Giảm khả năng thích ứng với những thay đổi về độ nhạy sáng của ánh sáng và độ nhạy cao đối với ánh sáng chói, làm giảm hoạt động lái xe ban đêm

Bệnh mắt thông thường với tuổi già bao gồm

• Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác

• Đục thủy tinh thể

• Glôcôm

• Bệnh võng mạc đái tháo đường

Ở nhiều tiểu bang, Sở Giao thông Vận tải thường xuyên kiểm tra thị lực trung tâm và thị lực ngoại vi khi gia hạn giấy phép lái xe; tuy nhiên, hiệu quả của phương pháp này trong việc ngăn ngừa tai nạn giao thông (MVC) vẫn chưa được ghi nhận đầy đủ (1). Hầu hết các tiểu bang yêu cầu thị lực 20/40 ở ít nhất 1 mắt để được cấp giấy phép không hạn chế (được phép đeo kính hoặc kính áp tròng). Tuy nhiên, ở một số tiểu bang, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe có thể nới lỏng các yêu cầu tùy thuộc vào lý do y tế. Ngoài ra, một số tiểu bang đã chấp thuận sử dụng bioptics (một hệ thống ống kính với kính thiên văn gắn vào cặp kính) cho những người bị giảm thị lực nghiêm trọng. Đối với tầm nhìn ngoại vi theo chiều ngang, ngưỡng lái xe an toàn thay đổi rất nhiều tùy theo tiểu bang và dao động từ không yêu cầu đến khoảng 140°.

Người lái xe cao tuổi thường cần được giới thiệu đến bác sĩ nhãn khoa để kiểm tra toàn diện nếu có vấn đề về thị lực liên quan đến việc lái xe vì việc điều trị có thể cải thiện thị lực hoặc ngăn ngừa tình trạng suy giảm thêm.

Sự suy giảm chức năng vận động và tình trạng yếu đuối có liên quan đến suy giảm và ngừng lái xe (2, 3).

Những thay đổi đối với chức năng vận động khi lão hóa bao gồm

• Giảm tính linh hoạt, sức mạnh và sự cân bằng

• Tốc độ dáng đi và thời gian phản ứng chậm lại

Các điều kiện y tế có thể ảnh hưởng đến chức năng vận động bao gồm

• Suy giảm thần kinh (ví dụ: do đột quỵ, bệnh Parkinson, xơ cứng teo cơ một bên hoặc u não)

• Bệnh tiểu đường gây suy giảm cảm giác và/hoặc cắt cụt

• Điều kiện khớp

• Suy yếu và yếu ớt do quá trình lão hóa bình thường hoặc các bệnh nội khoa và tác dụng bất lợi của thuốc

Các thông số khác nhau của chức năng thể chất có thể được đánh giá trong phòng mạch:

• Tốc độ vận động, thời gian phản ứng, cân bằng và phối hợp có thể được đánh giá bằng bài kiểm tra đi bộ với tốc độ nhanh. Bệnh nhân được yêu cầu đi bộ một đoạn đường dài 3 mét (10 feet), quay lại và đi bộ trở lại điểm xuất phát càng nhanh càng tốt. Nếu bệnh nhân thường đi bộ bằng khung tập đi hoặc gậy, cần được sử dụng trong quá trình thử nghiệm. Nếu thời gian đi bộ > 9 giây có thể cho thấy nguy cơ gia tăng xảy ra va chạm xe cộ. Các chuyên gia nên cố gắng xác định nguyên nhân gây suy giảm chức năng (ví dụ: bệnh Parkinson, viêm khớp) để lập kế hoạch điều trị. (Xem thêm Cách đánh giá chức năng vận động và Cách đánh giá phản xạ.)

• Khoảng vận động nên được kiểm tra trong vùng cổ và trong tất cả các khớp ở tay và chân. Tầm chuyển động của cổ bị suy giảm làm giảm khả năng quay đầu và dò tìm phương tiện giao thông, đặc biệt là trong điểm mù hoặc khi lùi xe. Những người cao tuổi nên có ≥ 30° quay vòng sang bên cạnh mỗi bên; nếu khoảng chuyển động ít hơn, thì cần đến một nhà trị liệu vật lý để cải thiện khoảng chuyển động hoặc cho chuyên gia phục hồi lái xe để lắp gương lớn hơn và góc rộng trong xe. Nhiều phương tiện mới hơn được trang bị gương phát hiện điểm mù để hỗ trợ lái xe theo dõi điểm mù trong quá trình thay đổi làn đường. Giảm phạm vi chuyển động ở các chi có thể làm giảm khả năng vận hành các điều khiển phương tiện một cách an toàn và hiệu quả.

• Cần phải đánh giá sức mạnh ở chân và tay (về đáp ứng các yêu cầu trong lái xe). Sức mạnh có thể được đánh giá bằng cách kiểm tra sức mạnh cơ bắp khi khám sức khoẻ; giảm sức mạnh chi dưới ở bên phải có khả năng làm giảm khả năng điều khiển chân và phản ứng nhanh với các tình huống lái xe. (Xem thêm Cách đánh giá cơ lực.)

• Nên đánh giá khả năng nhận biết và cảm giác ở chi dưới. Giảm phạm vi vận động ở các chi làm suy yếu khả năng vận hành điều khiển xe. (Xem thêm Cách đánh giá cảm giác.)

• Run và các thiếu sót thần kinh khác cần được lưu ý và cần phải chuyển đến bác sĩ chuyên khoa thần kinh để xác định.

Các chuyên gia nên xem xét chức năng vận động không chỉ liên quan đến việc lái xe mà còn liên quan đến khả năng ra vào xe của bệnh nhân và khả năng hoạt động an toàn tại điểm đến. Lái xe chỉ là một phần giúp bệnh nhân đến được nơi họ cần đến. 

Chuyển đến liệu pháp vật lý và vận động có thể giúp xác định xem có cần can thiệp để cải thiện chức năng vận động hay không. Các nhà trị liệu nghề nghiệp người chuyên phục hồi chức năng lái xe có thể cung cấp bài kiểm tra toàn diện về chức năng vận động liên quan đến khả năng lái xe. Các khuyến nghị dành cho những người bị khiếm khuyết về vận động có thể bao gồm việc sử dụng thiết bị lái xe chuyên dụng (ví dụ: bộ điều khiển bằng tay, núm xoay trên vô lăng).

Thay đổi chức năng nhận thức với lão hóa có thể ảnh hưởng đến việc lái xe bao gồm

• Giảm trong các khía cạnh của nhận thức ảnh hưởng đến hoạt động và/hoặc bộ nhớ ngữ nghĩa

• Tốc độ xử lý chậm

• Giảm các kỹ năng chú ý cơ bản và phức tạp (ví dụ: chú ý duy trì và bị ngắt quãng)

• Giảm chức năng điều hành (ví dụ: lập kế hoạch chuyến đi, bộ nhớ làm việc)

• Giảm khả năng xử lý thị giác và nhận thức

Các tình trạng bệnh lý (bao gồm việc sử dụng thuốc cần thiết để điều trị) có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức bao gồm

• Các yếu tố tâm lý (ví dụ: lo lắng, trầm cảm), bao gồm việc sử dụng chất gây nghiện

• Rối loạn thần kinh (ví dụ, đột quỵ, bệnh Parkinson, suy giảm nhận thức nhẹ, bệnh Alzheimer và chứng sa sút trí tuệ liên quan, chấn thương sọ não, đa xơ cứng)

• Rối loạn giấc ngủ

• Rối loạn ở tim

• Bệnh tiểu đường

Tỷ lệ suy giảm nhận thức tăng ở người ≥ 65. Những người bị suy giảm nhận thức thường không nhận ra những hạn chế của mình, không sửa đổi hoặc hạn chế việc lái xe của họ và có nguy cơ mắc MVC cao hơn; nguy cơ gia tăng với mức độ nghiêm trọng của sự suy giảm. Những người có cái nhìn sâu sắc về những hạn chế về nhận thức của họ thường thay đổi cách lái xe của họ để phù hợp hơn với những hạn chế của họ (ví dụ như lái xe ở những khu vực quen thuộc, vào những thời điểm ít bận rộn hơn trong ngày và vào ban ngày), dẫn đến việc lái xe an toàn hơn.

Mặc dù chưa có bài kiểm tra sàng lọc nào có thể dự đoán chính xác và hoàn toàn về sự an toàn khi lái xe, nhưng một số bài kiểm tra có thể cung cấp một số mức độ dự đoán về khả năng lái xe kém ở người cao tuổi, có thể được thực hiện tại phòng khám của bác sĩ lâm sàng và có thể được sử dụng để xác định xem ai có thể cần được giới thiệu đến chuyên gia phục hồi chức năng lái xe. Kết hợp của một số kiểm tra sàng lọc sau đây giúp cải thiện độ chính xác của dự đoán:

• Bài kiểm tra Vẽ Đồng hồ: Đây là kiểm tra ngắn gọn được sử dụng để sàng lọc về nhận thức thị giác, kỹ năng thị giác, sự chú ý chọn lọc, và kỹ năng điều hành. Điểm từ 4 trở xuống cho thấy mối quan tâm tiềm ẩn liên quan đến lái xe.

• Bài kiểm tra về vẽ đường dấu mốc: Kiểm tra này được dùng để đánh giá sự chú ý và kiểm tra thị giác. Phần A dễ dàng hơn và phải luôn được đưa ra trước phần B. Phần B đánh giá xen kẽ sự chú ý và chức năng điều hành. Các lái xe nếu có điểm phần B bất thường (ví dụ > 180 giây) có thể cần kiểm tra chuyên sâu hơn bởi một chuyên gia phục hồi chức năng lái xe.

• Bài Đánh giá tình trạng tâm thần mini: Kiểm tra tình trạng tâm thần được thực hiện để xem có suy giảm nhận thức hay không. Tuy nhiên, bài kiểm tra này chưa được chuẩn hóa để sử dụng trong việc xác định đặc quyền lái xe, và các chuyên gia về an toàn giao thông không đồng ý liệu nó có hữu ích cho mục đích này hay không.

• Bài kiểm tra Mê cung: Các bài kiểm tra mê cung khác nhau (ví dụ, Kiểm Tra Maze Snellgrove) yêu cầu mọi người đi qua một mê cung in trên giấy. Những bài kiểm tra này giúp đánh giá kỹ năng thị giác tìm kiếm và điều hành.

• Montreal Cognitive Assessment (MoCA): Bài kiểm tra gồm 30 câu hỏi này được sử dụng để sàng lọc suy giảm nhận thức nhẹ ở người cao tuổi bằng cách kiểm tra sự chú ý, khả năng tập trung, chức năng điều hành, trí nhớ, ngôn ngữ, kỹ năng thị giác không gian, khả năng trừu tượng, tính toán và định hướng. Điểm số thấp có liên quan đến nguy cơ suy giảm khả năng lái xe tăng cao. Cần lưu ý rằng các bác sĩ lâm sàng phải được đào tạo và cấp chứng chỉ để thực hiện MoCA.

Các phương pháp tiếp cận đa mô hình bao gồm sự kết hợp của các bài kiểm tra sàng lọc hữu ích hơn trong việc dự đoán hiệu suất lái xe ở người cao tuổi bị suy giảm sức khỏe, nhưng không có phương pháp nào đạt độ chính xác 100% trong dự đoán (4). Hầu hết các công cụ sàng lọc đa mô hình này (ví dụ: máy tính xác suất cho chứng sa sút trí tuệ hoặc đột quỵ, 4 C) được sử dụng dễ dàng trong hầu hết các cơ sở và cung cấp một kết quả dự đoán về nguy cơ lái xe không an toàn và cần can thiệp lái xe. Thông tin thêm về các phương pháp tiếp cận đa mô hình có thể xem trong Hướng dẫn Đánh giá và Tư vấn cho Người lái xe Lớn tuổi của Bác sĩ, ấn bản lần thứ 4 của Hiệp hội Lão khoa Hoa Kỳ.

Những người bị suy giảm nhận thức nhẹ có thể được hưởng lợi từ việc giới thiệu đến các nhà trị liệu nghề nghiệp hoặc các nhà trị liệu ngôn ngữ để giúp đưa ra các biện pháp can thiệp khác nhau để cải thiện chức năng (ví dụ, các chiến lược bù trừ). Ngoài ra, giới thiệu có thể được chỉ định để đánh giá tâm thần kinh để giúp xác định chẩn đoán cơ bản và khuyến cáo thêm.

Công cụ tính toán lâm sàng

Bài kiểm tra vẽ đồng hồ (Sàng lọc bệnh nhân suy giảm khả năng nhận thức)

Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.

1. American Geriatrics Society: Clinician’s Guide to Assessing and Counseling Older Drivers, ấn bản thứ 4