Viêm tai giữa cấp là nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virut ở tai giữa, thường đi cùng với nhiễm trùng đường hô hấp trên. Các triệu chứng bao gồm đau tai, thường có triệu chứng toàn thân (ví dụ như sốt, buồn nôn, nôn ói, tiêu chảy), đặc biệt ở trẻ nhỏ. Chẩn đoán dựa trên soi tai. Điều trị với thuốc giảm đau và đôi khi dùng kháng sinh.
Mặc dù viêm tai giữa cấp có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường xảy ra ở lứa tuổi 3 tháng tuổi tới 3 tuổi. Ở độ tuổi này, vòi eustachian chưa trưởng thành về mặt cấu trúc và chức năng – góc của ống eustachian nằm ngang hơn, đồng thời góc của cơ căng màn hầu và ống eustachian sụn làm cho cơ chế mở kém hiệu quả hơn.
Nguyên nhân của viêm tai giữa cấp có thể là do virut hoặc vi khuẩn. Nhiễm vi trùng thường phức tạp do nhiễm khuẩn thứ phát. Ở trẻ sơ sinh, khuẩn que gram âm trong ruột, đặc biệt Escherichia coli, và Staphylococcus aureus gây ra viêm tai giữa cấp. Ở trẻ lớn hơn và trẻ < 14 tuổi, vi khuẩn phổ biến nhất là Streptococcus pneumoniae, Moraxella (Branhamella) catarrhalis, và Haemophilus influenzae không định type; các nguyên nhân ít phổ biến hơn là Liên cầu tan huyết beta nhóm A và S. aureus. Ở bệnh nhân > 14 tuổi, S. pneumoniae, liên cầu tan huyết beta nhóm A, và S. aureus là phổ biến nhất, theo sau là H. influenzae.
Các yếu tố nguy cơ
Sự có mặt của hút thuốc trong gia đình là một yếu tố nguy cơ đáng kể cho viêm tai giữa cấp. Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm tiền sử gia đình mắc bệnh viêm tai giữa, sống ở khu vực có nguồn tài nguyên thấp hoặc ô nhiễm không khí cao, bú bình (thay vì bú sữa mẹ) và đến trung tâm chăm sóc ban ngày.
Các biến chứng
Các biến chứng của viêm tai giữa cấp tính là không phổ biến. Trong một số hiếm trường hợp, nhiễm trùng tai giữa do vi khuẩn lây lan cục bộ, dẫn đến viêm xương chũm cấp tính, viêm xương đá hoặc viêm mê đạo. Lây lan trong nội sọ là cực kỳ hiếm gặp; tình trạng này thường gây ra bệnh viêm màng não. Áp xe não, tràn mủ dưới màng cứng, áp xe ngoài màng cứng, huyết khối xoang bên hoặc não úng thủy có thể xảy ra. Ngay cả khi điều trị bằng kháng sinh, biến chứng trong sọ cũng tiến triển chậm chạp, đặc biệt ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch.
Triệu chứng và dấu hiệu Viêm tai giữa cấp
Triệu chứng ban đầu thông thường là đau tai, thường kèm theo nghe kém. Trẻ sơ sinh có thể trở nên cáu kỉnh hoặc khó ngủ. Sốt, buồn nôn, nôn ói, và tiêu chảy thường xảy ra ở trẻ nhỏ. Kiểm tra bằng nội soi tai có thể cho thấy màng nhĩ phồng lên, ban đỏ với các mốc không rõ ràng và dịch chuyển nón sáng. Bơm khí (nội soi tai bằng khí nén) cho thấy màng nhĩ có khả năng di chuyển kém. Thủng màng nhĩ tự phát gây ra chảy dịch tai thanh dịch hoặc chảy mủ tai, thường nhanh chóng, làm giảm đau.
CLINICA CLAROS/SCIENCE PHOTO LIBRARY
© Springer Science+Business Media
Đau đầu trầm trọng, nhầm lẫn, hoặc các dấu hiệu thần kinh khu trú có thể xảy ra với sự lây lan nhiễm trùng vào nội sọ. Liệt mặt hoặc chóng mặt cho thấy sự mở rộng của nhiễm trùng đến ống Fallop hoặc mê nhĩ.
Chẩn đoán Viêm tai giữa cấp
Đánh giá lâm sàng
Chẩn đoán viêm tai giữa cấp tính thường dựa trên lâm sàng, dựa trên sự xuất hiện cơn đau cấp tính (trong vòng 48 tiếng), phồng màng nhĩ và đặc biệt là ở trẻ em, các dấu hiệu tràn dịch tai giữa được phát hiện bằng soi tai bằng khí nén. Trừ khi lấy được dịch trong quá trình cắt làm thủ thuật chọc màng nhĩ, việc nuôi cấy thường không được thực hiện.
Điều trị Viêm tai giữa cấp
Thuốc giảm đau
Đôi khi kháng sinh
Hiếm khi cần trích nhĩ
Thuốc giảm đau cần phải được cung cấp khi cần thiết, bao gồm cả đối với trẻ chưa biết nói có biểu hiện hành vi đau đớn (ví dụ: kéo hoặc dụi tai, khóc quá nhiều, quấy khóc). Thuốc giảm đau uống, chẳng hạn như acetaminophen hoặc ibuprofen, thường hiệu quả; liều lượng dựa trên liều được sử dụng cho trẻ em. Nhiều loại các thuốc nhỏ tai tại chỗ được sử dụng. Mặc dù chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng, một số thuốc bôi tại chỗ có thể giúp giảm đau tạm thời nhưng có thể không quá 20 phút đến 30 phút. Không nên sử dụng thuốc bôi khi màng nhĩ bị thủng.
Hầu hết (80%) trường hợp tự khỏi; tuy nhiên, ở Hoa Kỳ, thuốc kháng sinh thường được kê đơn ([1]; xem bảng Thuốc kháng sinh điều trị viêm tai giữa). Thuốc kháng sinh làm giảm các triệu chứng nhanh hơn (mặc dù kết quả sau 1 tuần đến 2 tuần là tương tự nhau) và có thể làm giảm nguy cơ mất thính lực còn sót lại và di chứng mê đạo hoặc di chứng nội sọ. Tuy nhiên, với sự xuất hiện gần đây của các sinh vật kháng thuốc, các tổ chức nhi khoa đã khuyến nghị mạnh mẽ chỉ dùng kháng sinh ban đầu cho một số trẻ em, chẳng hạn như sau:
Những người trẻ hơn hoặc bị bệnh nặng hơn – xem bảng Hướng dẫn sử dụng kháng sinh ở trẻ bị viêm tai giữa cấp tính)
Những người bị viêm tai giữa cấp tính tái phát (ví dụ: ≥ 4 đợt trong 6 tháng)
Những người khác, nếu có theo dõi tốt, an toàn có thể được quan sát thấy trong 48 đến 72 giờ và chỉ cho thuốc kháng sinh nếu không có cải thiện; nếu theo dõi theo điện thoại, bạn có thể được kê toa tại lần khám đầu tiên để tiết kiệm thời gian và chi phí. Quyết định theo dõi chưa kê đơn nên được thảo luận với người chăm sóc trẻ.
Kháng sinh cho viêm tai giữa
kháng sinh | Bình luận |
|---|---|
Điều trị ban đầu | |
Amoxicillin | Được ưu tiên trừ khi đứa trẻ có một trong những điều sau đây:
Phác đồ liều cao cho các sinh vật có khả năng kháng thuốc |
Dị ứng penicillin† | |
Cefdinir | — |
Cefuroxime | |
Cefpodoxime | — |
Ceftriaxone | Cho dùng theo đường tĩnh mạch hoặc tiêm bắp Được xem xét đặc biệt là đối với trẻ bị nôn dữ dội hoặc không nuốt được đồ lỏng kháng sinh |
Trường hợp vi khuẩn có khả năng kháng‡ | |
Amoxicillin/clavulanate | Ưu tiên; liều dựa trên thành phần amoxicillin Cần thận trọng để đảm bảo không vượt quá liều clavulanate tối đa hàng ngày |
Ceftriaxone | Cho dùng theo đường tĩnh mạch hoặc tiêm bắp Có thể sử dụng ngay cả khi cephalosporin đường uống không hiệu quả Được xem xét nếu bệnh nhân không có điều kiện kinh tế |
Clindamycin | Lựa chọn bước 2, xem xét sử dụng cùng với cephalosporin |
* Thời gian điều trị thường là 10 ngày đối với trẻ em < 2 tuổi và 7 ngày đối với trẻ lớn hơn, trừ trường hợp cụ thể khác. Thuốc kháng sinh được dùng bằng đường uống trừ khi có chỉ định khác. | |
† Khả năng phản ứng chéo của cephalosporin thế hệ thứ 2 và thứ 3 với penicillin là rất thấp. | |
‡ Các trường hợp được coi là kháng thuốc khi bệnh nhân không cải thiện sau 48 tiếng đến 72 tiếng kể từ khi điều trị, đã bị nhiễm trùng kháng thuốc trước đó, đã sử dụng amoxicillin trong 30 ngày trước đó hoặc đồng thời bị viêm kết mạc mủ. | |
Dữ liệu từ Lieberthal AS, Carroll AE, Chonmaitree T, et al: The diagnosis and management of acute otitis media. Pediatrics e964–99, 2013. | |
Hướng dẫn sử dụng kháng sinh ở trẻ em bị viêm tai giữa*
Tuổi | Chảy dịch tai | Triệu chứng nặng† (một bên hoặc hai bên) | Viêm hai tai | Bệnh một bên, không có triệu chứng nặng |
|---|---|---|---|---|
< 6 tháng‡ | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh |
6 tháng đến 2 tuổi | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh | Kháng sinh hoặc quan sát từ 48 đến 72 giờ§ |
≥ 2 năm | Thuốc kháng sinh | Thuốc kháng sinh | Kháng sinh hoặc quan sát từ 48 đến 72 giờ§ | Kháng sinh hoặc quan sát từ 48 đến 72 giờ§ |
* Những hướng dẫn này chỉ áp dụng cho trẻ đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán viêm tai giữa cấp tính (ví dụ: khởi phát cơn đau cấp tính [trong vòng 48 tiếng], màng nhĩ phồng lên và có dấu hiệu tràn dịch tai giữa được phát hiện bằng soi tai bằng khí nén). | ||||
† Các triệu chứng bao gồm nhiệt độ ≥ 39° C đo qua trực tràng bất kỳ lúc nào trong vòng 24 tiếng trước hoặc đau tai từ vừa phải đến dữ dội trong > 48 tiếng, hoặc bác sĩ lâm sàng đánh giá là trẻ bị ốm nặng. | ||||
‡ Các hướng dẫn trong bài viết Pediatrics làm cơ sở cho bảng này không bao gồm nhóm tuổi này, nhóm tuổi mà việc quan sát chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng. Vì vậy, việc tiếp tục điều trị bằng kháng sinh là hợp lý. | ||||
§ Quyết định nên được chia sẻ với phụ huynh. Quan sát chỉ thích hợp nếu điện thoại hoặc theo dõi tại phòng khám có thể được đảm bảo trong vòng 48 đến 72 giờ; thuốc kháng sinh được bắt đầu nếu không cải thiện. | ||||
Sửa đổi từ Lieberthal AS, Carroll AE, Chonmaitree T, et al: The diagnosis and management of acute otitis media. Pediatrics e964–99, 2013. | ||||
Tất cả bệnh nhân đều được dùng thuốc giảm đau (ví dụ: acetaminophen, ibuprofen).
Ở người lớn, thuốc co mạch qua đường mũi tại chỗ, chẳng hạn như phenylephrine hoặc oxymetazoline, có thể cải thiện chức năng của vòi eustachian, mặc dù hiệu quả của các chế phẩm này chưa được chứng minh rõ ràng. Để tránh tắc nghẽn trở lại, không nên sử dụng các chế phẩm này > 3 ngày. Thuốc thông mũi đường toàn thân (ví dụ: pseudoephedrine 30 mg đến 60 mg đường uống, 6 giờ một lần nếu cần) có thể giúp giảm tắc nghẽn hoặc giảm áp lực xoang. Thuốc chống dị ứng (ví dụ, chlorpheniramine uống 4 mg sau 4 đến 6 giờ trong 7 đến 10 ngày) có thể cải thiện chức năng vòi tai ở những người bị dị ứng nhưng nên dành riêng cho dị ứng thực sự.
Đối với trẻ em, không dùng gây co mạch và cả các thuốc chống histamine đều có lợi.
Có thể bác sĩ chuyên khoa sẽ thực hiện phẫu thuật trích nhĩ cho màng nhĩ phồng, đặc biệt nếu đau dữ dội hoặc liên tục, sốt, nôn hoặc tiêu chảy xuất hiện. Đo nhĩ lượng được sử dụng để theo dõi chuyển động của màng nhĩ; thính giác, hình dáng và chuyển động của màng nhĩ của bệnh nhân được theo dõi cho đến khi bình thường. Nếu liệt hoặc yếu dây thần kinh mặt xảy ra ở bệnh nhân viêm tai giữa cấp tính, bệnh nhân phải được chuyển gấp đến bác sĩ chuyên khoa để có thể thực hiện thủ thuật chọc màng nhĩ và đặt ống qua nội soi màng nhĩ.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Lieberthal AS, Carroll AE, Chonmaitree T, et al: The diagnosis and management of acute otitis media. Pediatrics e964–99, 2013.
Phòng ngừa Viêm tai giữa cấp
Tiêm chủng thường quy cho trẻ em chống lại phế cầu khuẩn (bằng vắc xin liên hợp phế cầu khuẩn), H. influenzae típ B và cúm làm giảm tỷ lệ mắc bệnh viêm tai giữa cấp tính. Trẻ sơ sinh không nên ngủ và bú sữa bình, và loại bỏ việc hút thuốc trong gia đình có thể làm giảm tỷ lệ. Kháng sinh dự phòng không được khuyến cáo cho trẻ em gặp phải các đợt tái phát viêm tai giữa cấp.
Viêm tai giữa cấp tính tái phát và viêm tai giữa thanh dịch tái phát có thể được ngăn ngừa bằng cách đặt ống dẫn lưu màng nhĩ.
Những điểm chính
Dùng thuốc giảm đau cho tất cả bệnh nhân.
Sử dụng kháng sinh có chọn lọc, dựa trên độ tuổi của bệnh nhân, mức độ nặng của bệnh và khả năng theo dõi.
Thuốc kháng histamin và thuốc co mạch không được khuyến cáo cho trẻ em; thuốc co mạch mũi tại chỗ hoặc toàn thân có thể giúp người lớn, thuốc kháng histamine dành cho người lớn có nguyên nhân dị ứng.
