Đau tai có thể xảy ra đơn độc hoặc cùng chảy dịch tai hoặc, trong trường hợp hiếm gặp, đi cùng giảm thính lực.
Sinh lý bệnh Đau tai
Đau có thể đến từ một bệnh lý bên trong tai hoặc có thể liên quan đến tai từ một rối loạn cạnh đó không thuộc về tai.
Đau tại tai có thể là do một sự chênh áp suất giữa tai giữa và không khí bên ngoài, hoặc viêm cục bộ, hoặc cả hai. Sự chênh áp suất trong tai giữa thường bao gồm tắc nghẽn vòi Eustache, ức chế cân bằng giữa áp suất tai giữa và áp suất khí quyển và cũng làm tích tụ dịch trong tai giữa. Viêm tai giữa gây viêm đau đớn ở vùng màng nhĩ (TM) cũng như gây đau do tăng áp lực tai giữa (gây căng phồng màng nhĩ).
Đau quy chiếu có thể là kết quả của những rối loạn ở những vùng được chỉ phối bởi các thần kinh sọ não phụ trách cảm giác ở tai ngoài và tai giữa (5, 9 và 10). Các khu vực cụ thể bao gồm mũi, xoang cạnh mũi, vòm mũi họng, răng, lợi, khớp thái dương hàm (TMJ), xương hàm trên, tuyến nước bọt, lưỡi, amidan, họng, thanh quản, khí quản và thực quản. Rối loạn ở những khu vực này đôi khi cũng gây tắc nghẽn vòi tai, gây đau do tạo ra sự chênh lệch áp suất ở tai giữa.
Nguyên nhân gây đau tai
Đau tai do các nguyên nhân tại tai (bao gồm tai giữa hoặc tai ngoài) hoặc do các nguyên nhân không ngoài tai biểu hiện quy chiếu lên tai bởi các bệnh gần đó (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai).
Với đau cấp, các nguyên nhân phổ biến nhất là
Với đau mãn tính (> 2 đến 3 tuần), nguyên nhân phổ biến nhất là
Rối loạn chức năng vòi Eustache mãn tính
Cùng với đau mãn tính, u cũng phải được tầm soát, đặc biệt là ở những bệnh nhân cao tuổi và nếu đau có liên quan đến chảy mủ tai. Những người bị đái tháo đường hoặc mắc các bệnh thận mạn tính hoặc suy giảm miễn dịch khác có thể phát triển một thể rất nặng của viêm tai ngoài gọi là viêm tai ngoài hoại tử hoặc ác tính. Trong trường hợp này, nếu phát hiện mô mềm bất thường khi khám ống tai. Mô bất thường phải được làm sinh thiết để loại trừ ung thư.
Rối loạn chức năng khớp thái dương hàm là một nguyên nhân phổ biến gây đau tai ở bệnh nhân không phát hiện bất thường khi khám tai trên lâm sàng.
Một số nguyên nhân gây đau tai
Nguyên nhân | Những dấu hiệu gợi ý* | Tiếp cận chẩn đoán |
|---|---|---|
Tai giữa | ||
Tắc nghẽn vòi Eustache cấp | Thường có cảm giác khó chịu nhẹ Tiếng ve kêu, tiếng cối xay lúa, hoặc tiếng lép bép, có hoặc không có nghẹt mũi Màng nhĩ không đỏ nhưng hạn chế di động Nghe kém dẫn truyền một bên | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi đo thính lực đồ |
Đau đáng kể Có tiền sử thay đổi áp suất không khí nhanh chóng (ví dụ như đi máy bay, lặn biển) Thường xuất huyết trên màng nhĩ hay sau màng nhĩ | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi đo thính lực đồ | |
Có tiền sử viêm tai giữa gần đây Có thể chảy dịch tai, đỏ, có phản ứng xương chũm | Chỉ khám lâm sàng | |
Đau đáng kể, thường là triệu chứng viêm đường hô hấp trên Màng nhĩ phồng, đỏ Phổ biến hơn ở trẻ em Có thể chảy mủ tai nếu màng nhĩ thủng | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi đo thính lực đồ | |
Tai ngoài | ||
Nhìn thấy qua nội soi tai | Chỉ khám lâm sàng | |
Thông thường tiền sử của các ngoáy tai bằng các vật cứng Tổn thương ống tai có thể nhìn thấy trên nội soi tai | Chỉ khám lâm sàng | |
Ngứa và đau (chủ yếu ngứa và ít cảm thấy không thoải mái trong viêm tai ngoài mãn tính) Thường có tiền sử bơi lội hoặc tiếp xúc nước thường xuyên Đôi khi chảy mủ hôi Ống tai đỏ, sưng lên; có mủ đọng Màng nhĩ bình thường | Chỉ khám lâm sàng CT xương thái dương nếu nghi ngờ viêm tai ngoài ác tính | |
Nguyên nhân ngoài tai† | ||
Ung thư (vòm họng, amidan, đáy lưỡi, thanh quản) | Khó chịu kéo dài Thường có tiền sử sử dụng thuốc lá hoặc rượu kéo dài Đôi khi viêm tai giữa ứ dịch, nổi hạch cổ Thông thường ở bệnh nhân lớn tuổi | MRI tiêm đối quang từ Sinh thiết tổn thương có thể nhìn thấy được |
Nhiễm trùng (amidan, áp xe quanh amidan) | Đau khi nuốt Phù nề niêm mạc họng nhìn thấy khi khám Khối sưng phồng khi có áp xe | Chỉ khám lâm sàng Đôi khi cấy mủ để tìm liên cầu |
Đau dây thần kinh (dây sinh ba, dây bướm khẩu cái, dây lưỡi hầu, hạch gối) | Đau ngẫu nhiên, cơn ngắn, trầm trọng, đau như dao đâm | Chỉ khám lâm sàng |
Đau nặng hơn khi hàm cử động, bất thường cử động khớp thái dương hàm | Chỉ khám lâm sàng | |
* Giảm thính lực dẫn truyền ở vài mức độ có thể bắt gặp ở nhiều rối loạn tai giữa và tai ngoài. † Đặc điểm chung là khám tai bình thường. TM = màng nhĩ; TMJ = khớp thái dương hàm; URI = nhiễm trùng đường hô hấp trên. | ||
Đánh giá Đau tai
Lịch sử
Bệnh sử hiện tại nên đánh giá vị trí, thời gian, và mức độ đau tai và diễn biến đau liên tục hay thành cơn. Nếu không liên tục, cần xác định xem nó xuất hiện một cách ngẫu nhiên hay xảy ra chủ yếu là khi nuốt hoặc cử động hàm. Các triệu chứng liên quan quan trọng bao gồm chảy dịch tai, nghe kém và đau họng. Bệnh nhân nên được hỏi có sử dụng bất kỳ cách nào để làm sạch ống tai (ví dụ bằng bông ngoáy tai) hoặc các dụng cụ khác gần đây, dị vật tai, đi máy bay hoặc lặn biển gần đây, có đi bơi hay để nước tiếp xúc với tai không.
Hỏi triệu chứng toàn thân nên hỏi về các triệu chứng của bệnh mãn tính, như giảm cân và sốt.
Tiền sử y khoa nên hỏi về bệnh tiểu đường hoặc tình trạng suy giảm miễn dịch khác, rối loạn của tai trước đây (đặc biệt là nhiễm trùng), và liều lượng cũng như thời gian sử dụng thuốc lá và rượu.
Khám thực thể
Bệnh nhân cần được kiểm tra xem có sốt không.
Khám tập trung vào tai, mũi và họng.
Nhìn vành tai và vùng mỏm chũm để phát hiện đỏ và sưng. Kéo nhẹ vành tai; nếu bệnh nhân đau đáng kể khi gợi ý đến viêm tai ngoài. Ống tai nên được kiểm tra xem có bị đỏ, chảy mủ. sưng, phồng, có ráy tai hoặc dị vật tai, và bất kỳ tổn thương nào khác. Màng nhĩ cần phải được kiểm tra xem có đỏ, thủng và có các dấu hiệu ứ dịch ở tai giữa (ví dụ: phồng, méo) không. Cần phải tiến hành kiểm tra thính lực nhanh bên giường bệnh, bao gồm cảnghiệm pháp Weber và Rinne bằng cách dùng âm thoa 512 Hz.
Cổ họng cần được kiểm tra tình trạng sung huyết, sưng tấy quanh amidan, và bất cứ tổn thương niêm mạc nào gợi ý ung thư.
Cần phải đánh giá chức năng khớp thái dương hàm bằng cách sờ vào khớp này khi há và ngậm miệng và cần phải ghi lại chứng cứng khít hàm hoặc bằng chứng về thói nghiến răng như là mòn răng.
Cổ nên được sờ để kiểm tra hạch vùng. Thăm khám họng và thanh quản tại bệnh phòng nên được thực hiện, đặc biệt nếu không có triệu chứng đau được xác định trong kiểm tra định kỳ và nếu các triệu chứng ngoài tai như khàn tiếng, khó nuốt, hay nghẹt mũi được phát hiện.
Các dấu hiệu cảnh báo
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Tiểu đường hoặc tình trạng suy giảm miễn dịch hoặc bệnh thận mạn tính
Tấy đỏ và ấn bùng nhùng vùng sau tai và vành tai vểnh ra trước
Sưng nề nhiều gây chít hẹp ở ống tai ngoài
Đau mãn tính, đặc biệt nếu có liên quan với các triệu chứng khác ở đầu/cổ
Giải thích các dấu hiệu
Một tiêu chí phân biệt quan trọng là liệu khám tai có bình thường; bệnh tai giữa và tai ngoài gây ra những triệu chứng thực thể bất thường, khi kết hợp với tiền sử thường gợi ý bệnh nguyên (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai). Ví dụ, bệnh nhân bị rối loạn chức năng vòi Eustache mạn tính có các bất thường ở màng nhĩ, điển hình là một túi co kéo.
Bệnh nhân khi khám tai bình thường có thể có nguyên nhân xác định được ở vùng họng miệng như viêm amidan hoặc áp xe quanh amidan. Đau tai do nguyên nhân thần kinh có biểu hiện điển hình như cơn ngắn (thường là giây, luôn < 2 phút), các cơn đau cực kỳ nghiêm trọng, đau chói. Đau tai mạn tính mà không có bất thường trong việc kiểm tra tai có thể là do chứng rối loạn khớp thái dương hàm, nhưng bệnh nhân cần phải kiểm tra đầu và cổ (bao gồm cả nội soi ống mềm) để loại trừ ung thư.
Xét nghiệm
Hầu hết các trường hợp đều rõ ràng sau khi khám lâm sàng và nội soi tai mũi họng. Tùy thuộc vào các dấu hiệu lâm sàng, các nguyên nhân ngoài tai có thể yêu cầu xét nghiệm (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai). Có thể đảm bảo việc đánh giá trên bệnh nhân có khám tai bình thường, đặc biệt là bị đau lâu dài hoặc đau tái phát, bằng chụp MRI nền sọ để loại trừ ung thư.
Điều trị Đau tai
Điều trị được các rối loạn nền ở bệnh nhân bị đau tai.
Đau được điều trị bằng thuốc giảm đau đường uống; thường là NSAID hoặc acetaminophen là phù hợp, nhưng đôi khi một đợt dùng ngắn ngày nhóm opioid đường uống là cần thiết, đặc biệt đối với trường hợp viêm tai ngoài nặng. Trong trường hợp viêm tai ngoài nặng, để điều trị hiệu quả cần phải hút các mủ đọng từ ống tai và đặt merocel có tẩm kháng sinh vào tai để điều trị kháng sinh tại chỗ vào ống tai viêm; thuốc kháng sinh đường uống không được sử dụng trừ khi một phần hoặc toàn bộ vành tai sưng tấy hoặc có biểu hiện nhiễm trùng lan rộng. Thuốc giảm đau tại chỗ (ví dụ, dạng phối hợp antipyrine/benzocaine) thường không hiệu quả lắm nhưng có thể được sử dụng hạn chế.
Bệnh nhân nên được hướng dẫn để tránh ngoáy tai quá nhiều bằng bất cứ vật gì (cho dù vật đó mềm hay bệnh nhân cẩn thận như thế nào). Bệnh nhân bị viêm tai ngoài cần phải giữ tai khô ráo. Ngoài ra, bệnh nhân không nên rửa tai trừ khi được bác sĩ chỉ dẫn và cần thực hiện một cách nhẹ nhàng. Không bao giờ được phun nước vào tai để làm sạch tai.
Những điểm chính
Hầu hết các trường hợp là do nhiễm trùng tai giữa hoặc tai ngoài.
Phối hợp hỏi bệnh và thăm khám lâm sàng để có chẩn đoán phù hợp.
Các nguyên nhân ngoài tai nên được xem xét khi kiểm tra tai bình thường.
