Nguồn chủ đề
Đau tai có thể xảy ra riêng lẻ hoặc kèm theo chảy dịch tai hoặc nghe kém.
Sinh lý bệnh của đau tai
Đau tai có thể xuất phát từ một quá trình bên trong tai hoặc có thể lan đến tai từ một nguồn không phải từ tai.
Đau tại tai có thể là do một sự chênh áp suất giữa tai giữa và không khí bên ngoài, hoặc viêm cục bộ, hoặc cả hai. Sự chênh áp suất trong tai giữa thường bao gồm tắc nghẽn vòi Eustache, ức chế cân bằng giữa áp suất tai giữa và áp suất khí quyển và cũng làm tích tụ dịch trong tai giữa. Viêm tai giữa gây viêm đau đớn ở vùng màng nhĩ (TM) cũng như gây đau do tăng áp lực tai giữa (gây căng phồng màng nhĩ).
Đau quy chiếu có thể là kết quả của các bệnh lý ở những vùng được chi phối bởi các dây thần kinh sọ chịu trách nhiệm về cảm giác ở tai ngoài và tai giữa (dây thần kinh số 5, số 9 và số 10). Các khu vực cụ thể bao gồm mũi, xoang cạnh mũi, vòm mũi họng, răng, lợi, khớp thái dương hàm (TMJ), xương hàm trên, tuyến nước bọt, lưỡi, amidan, họng, thanh quản, khí quản và thực quản. Bệnh lý ở những vùng này đôi khi cũng gây tắc vòi nhĩ, gây đau do chênh lệch áp suất ở tai giữa. Đau tai đơn độc là biểu hiện phổ biến của chứng đau nửa đầu (1). Hơn hai phần ba số bệnh nhân đến phòng khám chuyên khoa tai với triệu chứng đau tai và kết quả khám tai bình thường đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán chứng đau nửa đầu theo Phân loại quốc tế về các bệnh lý có đau đầu (2). Trong những trường hợp này, đau tai cải thiện khi điều trị chứng đau nửa đầu (3).
Tài liệu tham khảo sinh bệnh học
1. Lempert T, Olesen J, Furman J, et al. Vestibular migraine: diagnostic criteria. J Vestib Res 2012;22(4):167-172. doi:10.3233/VES-2012-0453
2. Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS) The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. Cephalalgia 2018;38(1):1-211. doi:10.1177/0333102417738202
3. Sussman S, Zimmerman Z, Chishom T, Reid L, Seyyedi M. Migraine-Associated Otalgia: An Underappreciated Entity. J Audiol Otol 2022;26(2):90-96. doi:10.7874/jao.2021.00465
Nguyên nhân gây đau tai
Đau tai là kết quả của các nguyên nhân liên quan đến tai (bao gồm tai giữa hoặc tai ngoài) hoặc từ các nguyên nhân không liên quan đến tai do các quá trình bệnh lý gần đó gây ra (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai).
Với đau cấp, các nguyên nhân phổ biến nhất là
Với đau mạn tính (> 2 đến 3 tuần), nguyên nhân phổ biến nhất là
Rối loạn chức năng vòi Eustache mãn tính
Ngoài ra, với đau mạn tính, cần phải nghĩ đến khối u, đặc biệt là ở những bệnh nhân cao tuổi và nếu đau đi kèm với dịch chảy ra ở tai hoặc chảy máu ở ống tai. Những người mắc bệnh tiểu đường, bệnh thận mạn tính hoặc các tình trạng suy giảm miễn dịch khác có thể mắc một dạng viêm tai ngoài đặc biệt nghiêm trọng gọi là viêm tai ngoài hoại tử (trước đây gọi là viêm tai ngoài ác tính). Trong trường hợp này, nếu phát hiện mô mềm bất thường khi khám ống tai, mô đó phải được sinh thiết để loại trừ ung thư.
Rối loạn chức năng khớp thái dương hàm và chứng đau nửa đầu là những nguyên nhân phổ biến gây đau tai ở những bệnh nhân có khám tai bình thường.
Một số nguyên nhân gây đau tai
Nguyên nhân | Những dấu hiệu gợi ý* | Tiếp cận chẩn đoán |
|---|---|---|
Tai giữa | ||
Tắc nghẽn vòi Eustache cấp | Thường là cảm giác khó chịu nhẹ thường được mô tả là đầy bụng Tiếng ọc ọc, lục cục hoặc nổ lách tách, có hoặc không có nghẹt mũi, đặc biệt là khi ngáp hoặc nuốt Màng nhĩ không đỏ nhưng khả năng vận động giảm hoặc có vẻ như bị co lại Nghe kém dẫn truyền một bên | Bệnh sử và khám lâm sàng Đôi khi đo thính lực đồ |
Đau đáng kể Có tiền sử thay đổi áp suất không khí nhanh chóng (ví dụ như đi máy bay, lặn biển) Thường xuất huyết trên màng nhĩ hay sau màng nhĩ | Bệnh sử và khám lâm sàng Đo thính lực đồ nếu được cho biết là có nghe kém | |
Có tiền sử viêm tai giữa gần đây Có thể bị chảy dịch tai, đỏ và đau hoặc dao động ở xương chũm sau tai | Bệnh sử và khám lâm sàng Chụp CT có thuốc cản quang | |
Đau đáng kể, thường là triệu chứng viêm đường hô hấp trên Màng nhĩ phồng lên Phổ biến hơn ở trẻ em Có thể xuất viện nếu màng nhĩ bị thủng Nghe kém do tiếp nhận hầu như luôn xảy ra do dịch phía sau màng nhĩ Đôi khi mất “phản xạ ánh sáng” hoặc màu sắc của màng nhĩ; tuy nhiên, cả hai đều không nhạy cảm hoặc đặc hiệu để loại trừ viêm tai giữa | Bệnh sử và khám lâm sàng Đôi khi đo thính lực đồ | |
Tai ngoài | ||
Nhìn thấy qua nội soi tai | Chỉ tiền sử và khám thực thể | |
Thông thường tiền sử của các ngoáy tai bằng các vật cứng Tổn thương ống tai có thể nhìn thấy trên nội soi tai | Chỉ tiền sử và khám thực thể | |
Ngứa và đau (chủ yếu ngứa và ít cảm thấy không thoải mái trong viêm tai ngoài mãn tính) Thường có tiền sử bơi lội hoặc tiếp xúc nước thường xuyên Đôi khi chảy mủ hôi Ống tai đỏ, sưng lên; có mủ đọng Màng nhĩ bình thường nhưng thường không nhìn thấy được nếu có phù nề ống tai | Bệnh sử và khám lâm sàng Chụp CT xương thái dương nếu nghi ngờ viêm tai ngoài hoại tử | |
Nguyên nhân ngoài tai† | ||
Ung thư (vòm họng, amidan, đáy lưỡi, thanh quản) | Khó chịu kéo dài Thường có tiền sử sử dụng thuốc lá hoặc rượu kéo dài Đôi khi viêm tai giữa ứ dịch, nổi hạch cổ Thông thường ở bệnh nhân lớn tuổi | MRI tiêm đối quang từ Sinh thiết tổn thương có thể nhìn thấy được |
Nhiễm trùng (amidan, áp xe quanh amidan) | Đau khi nuốt Phù nề niêm mạc họng nhìn thấy khi khám Khối sưng phồng khi có áp xe | Bệnh sử và khám lâm sàng Đôi khi nuôi cấy để tìm liên cầu |
Đau nửa đầu | Tiền sử đau nửa đầu có nội soi tai và khám thực thể bình thường Các triệu chứng trầm trọng hơn do các yếu tố khởi phát đau nửa đầu điển hình (ví dụ: căng thẳng, thiếu ngủ) | Chỉ tiền sử và khám thực thể |
Đau dây thần kinh (dây sinh ba, dây bướm khẩu cái, dây lưỡi hầu, hạch gối) | Đau ngẫu nhiên, cơn ngắn, trầm trọng, đau như dao đâm | Bệnh sử và khám lâm sàng Chụp MRI để loại trừ chèn ép mạch máu của dây thần kinh |
Đau nặng hơn khi hàm cử động, bất thường cử động khớp thái dương hàm | Chỉ tiền sử và khám thực thể | |
* Giảm thính lực dẫn truyền ở vài mức độ có thể bắt gặp ở nhiều rối loạn tai giữa và tai ngoài. | ||
† Đặc điểm chung là khám tai bình thường. | ||
CT= chụp cắt lớp vi tính; MRI = chụp cộng hưởng từ; TM = màng nhĩ; TMJ = khớp thái dương hàm; URI = nhiễm trùng đường hô hấp trên. | ||
Đánh giá đau tai
Lịch sử
Bệnh sử hiện tại nên đánh giá vị trí, thời gian, và mức độ đau tai và diễn biến đau liên tục hay thành cơn. Nếu đau hiếm khi liên tục, điều quan trọng là phải xác định xem cơn đau đó có xảy ra ngẫu nhiên hay chủ yếu khi nuốt hoặc cử động hàm. Các triệu chứng liên quan quan trọng bao gồm chảy dịch tai, nghe kém và đau họng. Bệnh nhân nên được hỏi có sử dụng bất kỳ cách nào để làm sạch ống tai (ví dụ bằng bông ngoáy tai) hoặc các dụng cụ khác gần đây, dị vật tai, đi máy bay hoặc lặn biển gần đây, có đi bơi hay để nước tiếp xúc với tai không.
Hỏi triệu chứng toàn thân nên hỏi về các triệu chứng của bệnh mãn tính, như giảm cân và sốt.
Tiền sử y khoa nên hỏi về bệnh tiểu đường hoặc tình trạng suy giảm miễn dịch khác, rối loạn của tai trước đây (đặc biệt là nhiễm trùng), và liều lượng cũng như thời gian sử dụng thuốc lá và rượu. Bệnh nhân cũng cần phải được hỏi về tiền sử bệnh lý tai (ví dụ: chảy dịch tai trước đây, mất thính lực, ù tai) và phẫu thuật tai (ví dụ: đặt ống thông tai khi còn nhỏ).
Khám thực thể
Bệnh nhân cần được kiểm tra xem có sốt không.
Khám tập trung vào tai, mũi và họng.
Nhìn vành tai và vùng mỏm chũm để phát hiện đỏ và sưng. Kéo nhẹ vành tai; nếu bệnh nhân đau đáng kể khi gợi ý đến viêm tai ngoài. Ống tai nên được kiểm tra xem có bị đỏ, chảy mủ. sưng, phồng, có ráy tai hoặc dị vật tai, và bất kỳ tổn thương nào khác. Màng nhĩ cần phải được kiểm tra xem có đỏ, thủng và có các dấu hiệu ứ dịch ở tai giữa (ví dụ: phồng, méo) không.
Cần phải tiến hành kiểm tra thính lực nhanh bên giường bệnh, bao gồm cảnghiệm pháp Weber và Rinne bằng cách dùng âm thoa 512 Hz. Nếu không có âm thoa, bệnh nhân có thể được yêu cầu ngân nga ở tần số thấp. Nếu tiếng ù nghe to hơn ở tai bị ảnh hưởng, điều này cho thấy bệnh nhân bị nghe kém do dẫn truyền, chẳng hạn như do tràn dịch tai giữa hoặc viêm màng nhĩ. Nếu tiếng ù được nghe to hơn ở tai không bị thương tổn, điều này cho thấy tình trạng nghe kém do tiếp nhận ở tai bị ảnh hưởng ở tần số tiếng ù (khoảng 200 Hz).
Cổ họng cần được kiểm tra tình trạng sung huyết, sưng tấy quanh amidan, và bất cứ tổn thương niêm mạc nào gợi ý ung thư.
Cần phải đánh giá chức năng khớp thái dương hàm bằng cách sờ vào khớp này khi há và ngậm miệng và cần phải ghi lại chứng cứng khít hàm hoặc bằng chứng về thói nghiến răng như là mòn răng.
Cổ nên được sờ để kiểm tra hạch vùng. Thăm khám họng và thanh quản tại bệnh phòng nên được thực hiện, đặc biệt nếu không có triệu chứng đau được xác định trong kiểm tra định kỳ và nếu các triệu chứng ngoài tai như khàn tiếng, khó nuốt, hay nghẹt mũi được phát hiện.
Các dấu hiệu cảnh báo
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Tiểu đường hoặc tình trạng suy giảm miễn dịch hoặc bệnh thận mạn tính
Tấy đỏ và ấn bùng nhùng vùng sau tai và vành tai vểnh ra trước
Sưng nề nhiều gây chít hẹp ở ống tai ngoài
Đau mãn tính, đặc biệt nếu có liên quan với các triệu chứng khác ở đầu/cổ
Đau đánh thức bệnh nhân dậy
Giải thích các dấu hiệu
Một yếu tố phân biệt quan trọng là liệu kết quả khám tai có bình thường hay không; các bệnh lý ở tai giữa và tai ngoài gây ra những dấu hiệu thực thể bất thường, khi kết hợp với tiền sử bệnh, thường gợi ý nguyên nhân gây bệnh ở tai (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai). Ví dụ, bệnh nhân bị rối loạn chức năng vòi Eustache mạn tính có các bất thường ở màng nhĩ, điển hình là một túi co kéo.
Bệnh nhân khi khám tai bình thường có thể có nguyên nhân xác định được ở vùng họng miệng như viêm amidan hoặc áp xe quanh amidan. Đau tai do đau dây thần kinh (như là đau dây thần kinh sinh ba, hoặc ít phổ biến hơn là đau dây thần kinh hầu họng) có biểu hiện điển hình là các cơn đau dữ dội, đột ngột, trong thời gian ngắn (thường kéo dài < 2 phút). Đau tai mạn tính mà không có bất thường khi khám tai có thể là do bệnh lý ở khớp thái dương hàm hoặc chứng đau nửa đầu, nhưng bệnh nhân cần phải được kiểm tra kỹ lưỡng vùng đầu và cổ (bao gồm cả kiểm tra bằng sợi quang) để loại trừ ung thư.
Xét nghiệm
Hầu hết các trường hợp đều rõ ràng sau khi khám lâm sàng và nội soi tai mũi họng. Tùy thuộc vào các dấu hiệu lâm sàng, các nguyên nhân không liên quan đến tai có thể cần phải kiểm tra (xem bảng Một số nguyên nhân gây đau tai). Bệnh nhân có khám tai bình thường, đặc biệt là những bệnh nhân bị đau mạn tính, đau về đêm hoặc đau tái phát, có thể cần chụp MRI vùng đáy sọ để loại trừ ung thư.
Điều trị đau tai
Điều trị được các rối loạn nền ở bệnh nhân bị đau tai.
Đau được điều trị bằng thuốc giảm đau đường uống; thường là NSAID hoặc acetaminophen là phù hợp, nhưng đôi khi một đợt dùng ngắn ngày nhóm opioid đường uống là cần thiết, đặc biệt đối với trường hợp viêm tai ngoài nặng. Trong trường hợp viêm tai ngoài nặng, phương pháp điều trị hiệu quả là hút sạch cặn bẩn ra khỏi ống tai và đưa bấc vào để đưa thuốc nhỏ tai có kháng sinh vào mô bị nhiễm trùng. Không nên dùng thuốc kháng sinh đường uống trừ khi một phần hoặc toàn bộ vành tai bị ban đỏ, cho thấy tình trạng nhiễm trùng đã lan rộng. Thuốc kháng sinh đường uống cũng có thể được sử dụng cho những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch (ví dụ: bệnh nhân bị tiểu đường hoặc bệnh thận giai đoạn cuối). Thuốc giảm đau tại chỗ thường không hiệu quả và không được khuyến nghị sử dụng thường xuyên.
Bệnh nhân nên được hướng dẫn để tránh ngoáy tai quá nhiều bằng bất cứ vật gì (cho dù vật đó mềm hay bệnh nhân cẩn thận như thế nào). Bệnh nhân bị viêm tai ngoài cần phải giữ tai khô ráo. Ngoài ra, bệnh nhân không nên rửa tai trừ khi được bác sĩ chỉ dẫn và cần thực hiện một cách nhẹ nhàng. Không bao giờ được phun nước vào tai để làm sạch tai.
Những điểm chính
Hầu hết các trường hợp là do nhiễm trùng tai giữa hoặc tai ngoài.
Phối hợp hỏi bệnh và thăm khám lâm sàng để có chẩn đoán phù hợp.
Các nguyên nhân ngoài tai nên được xem xét khi kiểm tra tai bình thường.
