Tắc động mạch do khí

(Thuyên tắc khí)

TheoRichard E. Moon, MD, Duke University Medical Center
Đã xem xét/Đã chỉnh sửa Thg 4 2023

Thuyên tắc khí động mạch là một hiện tượng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng xảy ra khi bong bóng khí vào hoặc hình thành trong máu động mạch và làm tắc nghẽn dòng máu, gây thiếu máu cục bộ. Thuyên tắc mạch do khí có thể gây ra thiếu máu cục bộ hệ thần kinh trung ương (Central Nervous System) với mất ý thức nhanh, các biểu hiện thần kinh trung ương khác, hoặc cả hai; nó cũng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan khác. Chẩn đoán dựa trên lâm sàng và không cần xác nhận bằng chẩn đoán hình ảnh. Điều trị bằng thở oxy 100% và giải áp càng sớm càng tốt.

(Xem thêm Tổng quan về Chấn thương Lặn.)

Khí có thể vào lưu thông trong động mạch theo bất kỳ cách nào sau đây:

  • Vỡ phế nang sau chấn thương khí áp phổi

  • Từ ngay trong tuần hoàn động mạch trong trường hợp nghiêm trọng bệnh giảm áp

  • Thông qua di chuyển từ tuần hoàn tĩnh mạch (thuyên tắc tĩnh mạch do khí) hoặc thông qua shunt từ phải sang trái (lỗ bầu dục bằng sáng chế, thông liên nhĩ) hoặc bằng cách áp đảo khả năng lọc của phổi

Ngay cả khi không có triệu chứng tắc khí tĩnh mạch có thể gây ra các biểu hiện nghiêm trọng (ví dụ như đột quỵ) với sự xuất hiện của một shunt từ phải sang trái. Thuyên tắc khí tĩnh mạch không đi vào tuần hoàn động mạch ít nghiêm trọng hơn, mặc dù mức độ cao của khí tĩnh mạch thuyên tắc có thể gây ra phù phổi, được gọi là ngạt sặc.

Mặc dù tắc nghẽn mạch não được xem là biểu hiện nghiêm trọng nhất, nghẽn khí động mạch có thể gây ra thiếu máu đáng kể ở các cơ quan khác (ví dụ như tủy sống, tim, da, thận, lách, đường tiêu hóa).

Huyết khối tĩnh mạch sâuthuyên tắc mạch phổi có thể làm phức tạp tình trạng bất động do thuyên tắc khí.

Các triệu chứng và dấu hiệu thuyên tắc động mạch do khí

Các triệu chứng xuất hiện trong vòng vài phút khi lên mặt nước và có thể bao gồm tình trạng tâm thần bị biến đổi, liệt nửa người, mất vận động hoặc rối loạn cảm giác cục bộ, động kinh, mất ý thức, ngừng thở và sốc; có thể là tử vong. Dấu hiệu chấn thương khí ép phổi hoặc là bệnh giảm áp type II cũng có thể xuất hiện.

Các triệu chứng khác có thể là do tắc động mạch do khí trong bất kỳ trường hợp nào sau đây:

Ngọc trai & cạm bẫy

  • Bất kỳ thợ lặn nào bất tỉnh ngay sau khi nổi lên rất có thể bị thuyên tắc động mạch do khí và nên được điều trị bằng oxy cao áp càng nhanh càng tốt.

Chẩn đoán thuyên tắc động mạch do khí

  • Đánh giá lâm sàng

  • Hiếm khi, xác nhận bằng chẩn đoán hình ảnh

Chẩn đoán chủ yếu là lâm sàng. Nghi ngờ cao là cần thiết khi thợ lặn mất ý thức trong hoặc ngay sau khi lên mặt nước. Xác nhận chẩn đoán là khó khăn vì không khí có thể được hấp thu lại từ động mạch đã bị ảnh hưởng trước khi xét nghiệm. Ngoài ra, chẩn đoán hình ảnh chỉ nên được sử dụng nếu chẩn đoán không rõ ràng, bởi vì hình ảnh có thể trì hoãn điều trị. Tuy nhiên, các kỹ thuật hình ảnh có thể hỗ trợ chẩn đoán (mỗi kỹ thuật có độ nhạy hạn chế và do đó không nên được sử dụng để loại trừ chẩn đoán) bao gồm:

  • Siêu âm tim (cho thấy không khí trong khoang tim)

  • CT ngực (chấn thương tại phổi hoặc xuất huyết phổi)

  • Chụp CT đầu (cho thấy khí trong lòng mạch và phù lan tỏa), mặc dù khí động mạch có thể nhìn thấy không nhất quán và không có khí cũng không loại trừ thuyên tắc động mạch do khí

  • CT bụng (cho thấy khí trong các mạch mạc treo hoặc trong tĩnh mạch cửa)

Đánh giá cũng cần phải bao gồm đánh giá các nguyên nhân tiềm ẩn khác gây mất ý thức, bao gồm ngộ độc khí carbon monoxit do khí thở bị ô nhiễm. Đôi khi bệnh giảm áp có thể gây ra các triệu chứng và dấu hiệu tương tự (để so sánh các tính chất, xem bảng So sánh Thuyên tắc khí và bệnh giảm áp).

Vì bệnh giảm áp hoặc thuyên tắc động mạch do khí có thể phức tạp do huyết khối tĩnh mạch sâuthuyên tắc huyết khối động mạch phổi, cần cân nhắc siêu âm định kỳ tĩnh mạch chân.

Bảng
Bảng

Điều trị thuyên tắc động mạch do khí

  • Cung cấp oxy 100% ngay lập tức

  • Liệu pháp tăng áp

Các thợ lặn được cho là bị thuyên tắc động mạch do khí cần phải được giải áp càng sớm càng tốt (1, 2). Vận chuyển đến buồng tăng áp được ưu tiên hơn các thủ thuật không cần thiết.

Trước khi vận chuyển, cung cấp nhanh oxy 100% sẽ giúp giảm nitơ trong máu bằng cách làm tăng gradient áp suất nitơ giữa phổi và tuần hoàn, do đó tăng tốc độ tái hấp thu bọt khí có chưa nitơ gây tắc mạch. Bệnh nhân huyết động không ổn định cần duy trì ở tư thế nằm ngửa để tạo điều kiện thuận lợi cho việc duy trì ổn định huyết áp và cung lượng tim.

Vận chuyển bằng đường hàng không có thể được biện minh nếu việc đó tiết kiệm thời gian đáng kể. Trước đây, người ta đã khuyến nghị không nên giảm thiểu tiếp xúc với áp suất giảm ở độ cao do khả năng mở rộng thể tích bọt khí. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân đã được thở ôxy lưu lượng cao, thì việc vận chuyển theo đường hàng không thường được dung nạp tốt. Ngoài ra, có thể có máy bay cấp cứu không có khả năng duy trì áp suất cabin ở mực nước biển.

Bệnh nhân bất tỉnh với phản xạ đường thở bị suy giảm nên được giữ ở tư thế nằm nghiêng để giúp ngăn ngừa hít phải, nếu việc đặt nội khí quản là không khả thi. Thông khí cơ học, thuốc vận mạch và hồi sức thể tích được sử dụng khi cần.

Định kỳ đặt tất cả bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng bên trái (tư thế Durant) hoặc tư thế Trendelenburg, trước đây được cho là ngăn chặn sự di chuyển của bóng khí ở đầu, không hiệu quả và không còn được khuyến nghị.

Ngọc trai & cạm bẫy

  • Đặt bệnh nhân bất tỉnh có phản xạ đường thở ở tư thế nằm nghiêng cho đến khi đường thở có thể được bảo vệ bằng ống nội khí quản, sau đó bệnh nhân có thể được nằm ngửa để tạo điều kiện chăm sóc. Đặt bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng trái (cơ chế Durant) hoặc tư thế Trendelenburg không còn được khuyến cáo theo thường quy.

Tài liệu tham khảo về điều trị

  1. 1. Moon RE: Hyperbaric treatment of air or gas embolism: Current recommendations. Undersea Hyperb Med 46(5):673-683, 2019. PMID: 31683367.

  2. 2. Mitchell SJ, Bennett MH, Moon RE: Decompression sickness and arterial gas embolism. N Engl J Med 386(13):1254-1264, 2022 doi: 10.1056/NEJMra2116554

Những điểm chính

  • Cần chú ý đến vấn đề tắc động mạch do khí nếu bệnh nhân có các triệu chứng thần kinh trong vòng vài phút sau khi lên cạn hoặc có các biểu hiện thiếu máu ở cơ quan khác.

  • Không được loại trừ tắc động mạch do khí khi kết quả hình ảnh âm tính.

  • Chụp hình định kỳ để tìm khí trong mạch không được chỉ định.

  • Cung cấp nhanh oxy 100% và bắt đầu vận chuyển bệnh nhân đến buồng tăng áp nếu nghi ngờ có tắc mạch khí.

Thông tin thêm

Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.

  1. Divers Alert Network: 24-hour emergency hotline, 919-684-9111

  2. Duke Dive Medicine: Physician-to-physician consultation, 919-684-8111

  3. Undersea and Hyperbaric Medical Society: Scientific and medical information pertaining to undersea and hyperbaric medicine through its bimonthly, peer-reviewed journal, Undersea and Hyperbaric Medicine, and other resources