Je, msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko (PTSD) ni nini?
Msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko (PTSD) ni hali ambapo kumbukumbu za tukio lenye kusikitisha sana huendelea kurudi, mara kwa mara, ili kuingilia fikra zako. Hali hii inaweza kudumu kwa zaidi ya mwezi mmoja na inaweza kuendelea kwa muda mrefu zaidi. Kumbukumbu hizi zinaweza kuwa za kutisha sana, halisi, na za kukasirisha.
Msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko huanza ndani ya miezi 6 baada ya tukio la kukasirisha sana
Matukio ya kutishia maisha yanaweza kusababisha hasira kali, ya kudumu, wasiwasi na woga
Unaweza kurudia tukio hilo akilini mwako, kuwa na ndoto mbaya, au kuepuka chochote kinachokukumbusha tukio hilo
Matibabu yanaweza kujumuisha tiba ya kukuzoesha na dawa za kupunguza unyogovu
Je, msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko husababishwa na nini?
Msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko unaweza kutokea wakati wewe (au mtu unayemjua vizuri) anakumbana na tukio la kuhuzunisha sana. Unaweza kuhisi kana kwamba unaandamwa na hofu kubwa, kutokuwa na nguvu, au hofu kubwa ambayo wewe au mtu mwingine alihisi wakati wa tukio.
Matukio ambayo yanaweza kusababisha msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko ni pamoja na:
Kuwa katika vita au mapigano
Kukabiliwa na au kushuhudia tukio la ubakaji na vurugu
Majanga asili (kama vile kimbunga)
Ajali mbaya za gari
Takriban mtu 1 kati ya watu 10 atapata msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko wakati fulani katika maisha yake. Watoto wanaweza pia kuwa na msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko.
Je, dalili za msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko ni zipi?
Msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko ina aina kadhaa za dalili:
Dalili zinazotokana na kukumbuka matukio ya kutisha
Kuepuka chochote kinachokukumbusha tukio hilo
Mawazo au hisia hasi
Mabadiliko katika tahadhari
Dalili zinazotokana na kukumbuka matukio ya kutisha ni pamoja na:
Kumbukumbu za tukio zisizohitajika na zinazorudi mara kwa mara
Ndoto za kutisha za tukio hilo
Kumbukumbu za mara kwa mara (kukabiliana na tukio kwenye kumbukumbu kana kwamba linatokea sasa hivi)
Msongo mkubwa wa kihisia au wa kimwili wakati jambo fulani linakukumbusha tukio (kama vile kuingia kwenye mashua baada ya ajali ambayo ulikuwa karibu kuzama)
Dalili za mawazo hasi ni pamoja na:
Kutokuwa na uwezo wa kukumbuka maelezo muhimu ya tukio (kutotaka kukumbuka kwa kujisahaulisha)
Kuhisi kutokuwa na hisia au kutengwa kutoka kwa watu wengine
Unyogovu—kujihisi mchovu na mwenye huzuni mara nyingi, au kuwa na changamoto ya kupata usingizi au kuwa makini
Kupungua kwa hamu katika shughuli ulizokuwa ukizipenda zamani
Hisia za hatia kuhusu tukio hilo
Kuhisi hisia hasi pekee (kama vile woga, hasira, au aibu) na huenda usiweze kuhisi furaha au kuridhika au kupenda
Dalili za mabadiliko ya tahadhari na majibu ni pamoja na:
Ugumu wa kupata usingizi au kuwa makini
Kuogopa kwa urahisi au kutahadhari kila wakati dhidi ya hatari
Kutopendelea kujitia katika hali hatari
Milipuko ya hasira
Je, madaktari wanawezaje kujua kuwa nina PTSD?
Madaktari hutafuta uhusiano kati ya dalili zako na matukio yoyote yenye kuhuzunisha ambayo wewe au wapendwa wako mmepitia. Wanauliza jinsi hali hiyo inakuzuia kufanya shughuli za kila siku.
Je, madaktari hutibu vipi msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko?
Matibabu yanajumuisha:
Tiba ya kuzoeshwa, ambapo mtaalamu wako wa tiba anakuongoza kufikiria kuwa uko katika hali ambazo zinakukumbusha tukio lenye kuhuzunisha sana au kukumbuka tukio hilo—kwa mfano, mtaalamu wa tiba anaweza kukufanya ufikirie uko katika bustani ambapo ulishambuliwa na kukuelekeza kupitia tukio zima unalolifikiria ili uhisi uko salama na kutulia (baada ya muda, tiba hii huwasaidia watu wengi kuhisi unafuu)
Dawa za kutibu unyogovu, haswa vizuizi vya kuchukua tena serotonini (SSRIs)
Dawa ambayo inaweza kukusaidia usiwe na ndoto mbaya
Msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko wa muda mrefu huenda usiishe lakini mara nyingi utapata nafuu kadri muda unavyopita hata bila matibabu. Hata hivyo, kwa baadhi ya watu, msongo wa mawazo wa baada ya mshtuko huwaathiri vibaya sana katika maisha ya kila siku, na wanaendelea kuhitaji matibabu.
