Phát ban là một vấn đề thường gây lo lắng, đặc biệt trong thời kỳ nhũ nhi. Hầu hết các phát ban là không nghiêm trọng.
Căn nguyên của phát ban ở nhũ nhi và Trẻ nhỏ
Ban có thể gây ra do nhiễm trùng (virut, nấm hoặc vi khuẩn), tiếp xúc với chất kích ứng, dị ứng, quá mẫn cảm với thuốc, các phản ứng dị ứng khác, các tình trạng viêm, hoặc viêm mạch ( xem Bảng: Một số nguyên nhân gây phát ban ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ).
Hình ảnh cho thấy các tổn thương của u mềm lây. Tổn thương thường là các sẩn có kích thước từ 1 đến 5 mm, đơn độc hoặc thành từng đám, chắc, không đau. Các sẩn này có màu như ngọc trai đến màu hồng, hình vòm và có thể có rốn.
© Springer Science+Business Media
Bức ảnh này cho thấy những thương tổn rất nặng trên mặt của một trẻ nhiễm HIV. Động vật thân mềm khổng lồ cho thấy suy giảm miễn dịch tiến triển.
© Springer Science+Business Media
Ảnh này cho thấy chứng viêm da kích ứng do tã lót (“viêm da chữ W”).
© Springer Science+Business Media
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Bức ảnh này cho thấy tình trạng viêm da tã nặng do bị bỏ mặc.
© Springer Science+Business Media
Hồng ban đa dạng có đặc trưng là các tổn thương đích hoặc mống mắt, đó là các tổn thương hình khuyên với một trung tâm màu tím và quầng hồng được phân tách bằng một vòng màu nhạt.
BÁC SĨ P. MARAZZI/SCIENCE PHOTO LIBRARY
Bức ảnh này cho thấy những nang nhỏ màu ngọc trai thường thấy trên khuôn mặt của trẻ sơ sinh.
THƯ VIỆN HÌNH ẢNH KHOA HỌC
Bức ảnh này cho thấy dịch tiết trắng mịn trên lưỡi của một trẻ bị nhiễm HIV.
© Springer Science+Business Media
Viêm da cơ địa thường phát triển ở thời kỳ sơ sinh. Ở giai đoạn cấp tính, các tổn thương xuất hiện ở mặt sau đó lan xuống cổ, da đầu, tứ chi.
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Bức ảnh này cho thấy viêm da tiếp xúc dị ứng ở cẳng tay của trẻ sau khi xăm "henna" tạm thời, màu đen.
© Springer Science+Business Media
Biểu hiện ngoài da của viêm da tiếp xúc dị ứng bao gồm từ ban đỏ qua mụn nước đến phù nề với bọng nước. Các thay đổi thường xảy ra theo một kiểu hoặc phân bố cho thấy mức độ phơi nhiễm cụ thể. Trong hình ảnh này, vệt sọc thẳng trên một chi cho thấy có sự tiếp xúc với thực vật (ví dụ: cây thường xuân độc hoặc cây thù du độc).
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Hình ảnh cho thấy các tổn thương của u mềm lây. Tổn thương thường là các sẩn có kích thước từ 1 đến 5 mm, đơn độc hoặc thành từng đám, chắc, không đau. Các sẩn này có màu như ngọc trai đến màu hồng, hình vòm và có thể có rốn.
© Springer Science+Business Media
Bức ảnh này cho thấy những thương tổn rất nặng trên mặt của một trẻ nhiễm HIV. Động vật thân mềm khổng lồ cho thấy suy giảm miễn dịch tiến triển.
© Springer Science+Business Media
Ảnh này cho thấy chứng viêm da kích ứng do tã lót (“viêm da chữ W”).
© Springer Science+Business Media
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Bức ảnh này cho thấy tình trạng viêm da tã nặng do bị bỏ mặc.
© Springer Science+Business Media
Hồng ban đa dạng có đặc trưng là các tổn thương đích hoặc mống mắt, đó là các tổn thương hình khuyên với một trung tâm màu tím và quầng hồng được phân tách bằng một vòng màu nhạt.
BÁC SĨ P. MARAZZI/SCIENCE PHOTO LIBRARY
Bức ảnh này cho thấy những nang nhỏ màu ngọc trai thường thấy trên khuôn mặt của trẻ sơ sinh.
THƯ VIỆN HÌNH ẢNH KHOA HỌC
Bức ảnh này cho thấy dịch tiết trắng mịn trên lưỡi của một trẻ bị nhiễm HIV.
© Springer Science+Business Media
Viêm da cơ địa thường phát triển ở thời kỳ sơ sinh. Ở giai đoạn cấp tính, các tổn thương xuất hiện ở mặt sau đó lan xuống cổ, da đầu, tứ chi.
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Bức ảnh này cho thấy viêm da tiếp xúc dị ứng ở cẳng tay của trẻ sau khi xăm "henna" tạm thời, màu đen.
© Springer Science+Business Media
Biểu hiện ngoài da của viêm da tiếp xúc dị ứng bao gồm từ ban đỏ qua mụn nước đến phù nề với bọng nước. Các thay đổi thường xảy ra theo một kiểu hoặc phân bố cho thấy mức độ phơi nhiễm cụ thể. Trong hình ảnh này, vệt sọc thẳng trên một chi cho thấy có sự tiếp xúc với thực vật (ví dụ: cây thường xuân độc hoặc cây thù du độc).
Hình ảnh do bác sĩ Thomas Habif cung cấp
Nhìn chung nguyên nhân phổ biến nhất của phát ban ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ bao gồm:
Phát ban ở vùng mặc tã (có hoặc không có nhiễm nấm candida)
ban virus không đặc hiệu
Nhiễm một sô virus gây ra phát ban. Một số vi rút (ví dụ: thủy đậu và sởi, cả hai hiện đều không phổ biến do tiêm chủng nhưng nên được xem xét ở trẻ chưa được tiêm chủng; hồng ban nhiễm trùng) có hình dạng và biểu hiện lâm sàng khá điển hình; những vi rút khác không có biểu hiện cụ thể. Da phản ứng thuốc thường là các ban dát sẩn tự giới hạn, nhưng đôi khi có những phản ứng nghiêm trọng hơn xảy ra.
Nguyên nhân không thường gặp nhưng nghiêm trọng của phát ban bao gồm
Một số nguyên nhân gây phát ban ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ
Nguyên nhân | Những phát hiện gợi ý | Tiếp cận chẩn đoán |
|---|---|---|
Nhiễm trùng | ||
Nhiễm trùng Candidal | Phát ban đỏ tươi với các tổn thương xung quanh lân cận tở vùng mặc tã, bao gồm nếp nhăn da Thường có mảng bám trắng trên lưỡi hoặc niêm mạc miệng Đôi khi có tiền sử mới sử dụng kháng sinh gần đây | Đánh giá lâm sàng Đôi khi có vết xước của tổn thương do kali hydroxyt dịch âm đạo |
Các chấm đỏ trên mặt, da đầu, thân, cách tay và đùi tiến triển trên 10-12 giờ hình thành các bọng nước nhỏ, căng và sau đó có các mụn mủ vùng trung tâm, có vỏ bọc xung quanh Mụn nước ngứa dày đặc, cũng có thể gặp trên lòng bàn tay, lòng bàn chân, da đầu và niêm mạc, cũng như trong vùng mặc tã | Đánh giá lâm sàng | |
Tập hợp ban đỏ ở má (xuất hiện ban ở gò má) Đôi khi sốt, mệt mỏi | Đánh giá lâm sàng | |
Chốc lở không mủ: Vết loét đỏ không đau nhưng ngứa gần mũi hoặc miệng, sau đó sớm chảy mủ hoặc dịch và đóng vảy màu mật ong Chết bọng nước: Xảy ra chủ yếu ở trẻ < 2 tuổi Các vết loét chảy nước và không đau - chủ yếu trên cánh tay, chân và thân mình, bao quanh bởi da đỏ và ngứa, sau khi vỡ, tạo thành vảy vàng hoặc bạc | Đánh giá lâm sàng | |
Quầng ban đỏ; một thương tổn ban đỏ mở rộng (khoảng 5-7 cm) đôi khi vùng trung tâm trắng hoặc hiếm khi có ban xuất huýet (2%) Thường mệt mỏi, nhức đầu, đau khớp hoặc cơ thể Thường trong vùng lưu hành với nguy cơ tiếp xúc với ve, có hoặc không có vết bọ ve đốt | Đánh giá lâm sàng Đôi khi xét nghiệm huyết thanh | |
Sởi* | Ban dát sẩn bắt đầu từ mặt và lan xuống đến thân mình và các chi Thường có hạt Koplix (đốm trắng ở niêm mạc miệng) Sốt, ho, sổ mũi, nhiễm khuẩn kết mạc | Đánh giá lâm sàng Xét nghiệm huyết thanh học (vì lý do sức khoẻ cộng đồng) |
Phát ban xuất huyết, đôi khi có ban xuất huyết hoại tử Sốt, li bì, kích thích Ở trẻ lớn hơn, dấu hiệu màng não Nhịp tim nhanh, đôi khi hạ huyết áp | Nhuộm Gram và cấy máu và dịch não tủy | |
Đám các sẩn nổi lên, màu da Không ngứa hoặc khó chịu | Đánh giá lâm sàng | |
Ban dát sẩn xuất hiện đột ngột sau 4 hoặc 5 ngày sốt cao, điển hình khi hết sốt | Đánh giá lâm sàng | |
Đôi khi ban ngứa bắt đầu trên mặt và lan xuống dưới, xuất hiện dưới dạng chấm hồng hoặc đỏ nhẹ (có thể hợp thành các mảng màu đều), và thường mất đi trên mặt khi lan xuống dưới Có thể kéo dài đến 3 ngày Thường xuất hiện hạch lympho (chẩm, sau tai, cổ), sốt nhẹ | Đánh giá lâm sàng Xét nghiệm huyết thanh học (vì lý do sức khoẻ cộng đồng) | |
Sốt tinh hồng nhiệt (scarlatina) | Sốt, đôi khi đau họng Thường bình thường, ban đỏ trên nền trắng thô ráp, thường xuất hiện 12-72 giờ sau khi sốt và bắt đầu ở ngực, ở nách, và trên bẹn Vùng nhợt đặc trưng xung quanh miệng (nhợt nhạt quanh miệng và rõ nhất ở nếp gấp da (đường pastia), lưỡi dâu tây Thường tiếp theo bong tróc toàn bộ lòng bàn tay và bàn chân, đầu ngón tay và ngón chân, và háng | Đánh giá lâm sàng Đôi khi xét nghiệm nhanh tìm liên cầu hoặc cấy dịch tỵ hầu |
Các vùng ban đỏ đau lan rộng phát triển thành các đám phỏng rộp lớn, có thể dễ vỡ, sau khi vỡ để lại các vết bong tróc lớn Những đám bọng nước lan rộng thêm với áp lực thấp (Nikolsky dương tính) Tiết ra dịch nhầy Thường gặp ở trẻ < 5 tuổi | Đánh giá lâm sàng Đôi khi chẩn đoán dựa vào sinh thiết và/hoặc cấy nốt phỏng | |
Tổn thương hình bầu dục, bong vẩy với một đường viền hơi gồ cao và vùng trung tâm trắng Ngứa nhẹ | Đánh giá lâm sàng Đôi khi có vết xước của tổn thương do kali hydroxyt dịch âm đạo | |
Nhiễm virut (hệ thống) | Ban dát sẩn Thường có tiền triệu hội chứng viêm long đường hô hấp trên | Đánh giá lâm sàng |
Phản ứng quá mẫn | ||
Viêm da dị ứng (chàm) | Vảy da đỏ mạn tính hoặc tái đi tái lại, thường ở nếp gấp Đôi khi có tiền sử gia đình | Đánh giá lâm sàng |
Ban đỏ ngứa nặng, thỉnh thoảng có bọng nước Không có dấu hiệu toàn thân | Đánh giá lâm sàng | |
Dát sẩn lan tỏa Tiền sử hiện tại hoặc mới dùng thuốc gần đây (trong vòng 1 tuần) | Đánh giá lâm sàng | |
Tiền triệu sốt, khó chịu, ho, đau họng, và viêm kết mạc Loét niêm mạc đau, hầu như luôn gặp ở miệng và môi nhưng đôi khi ở vùng sinh dục và hậu môn Ban đỏ đau lan rộng thành những bọng nước mềm, lớn, có thể dễ vỡ, để lại những vùng bong tróc lớn; có thể ảnh hưởng đến lòng bàn chân nhưng thường không phải ở da đầu Những đám bọng nước lan rộng thêm với áp lực thấp (Nikolsky dương tính) Đôi khi nguyên nhân do sử dụng thuốc (ví dụ, sulfonamid, penicillin, thuốc chống co giật) | Đánh giá lâm sàng Đôi khi sinh thiết | |
Tổn thương có gờ tròn, ngứa, đỏ Có hoặc không có tiền sử phơi nhiễm các chất gây dị ứng đã biết hoặc có khả năng | Đánh giá lâm sàng | |
Viêm mạch | ||
Viêm mạch liên quan tới immunoglobulin A (trước đây gọi là xuất huyết Henoch-Schönlein) | Ban xuất huyết nổi gồ lên thành đợt trong vài ngày hoặc vài tuần, điển hình ở một số vùng (ví dụ như chân, mông) Thường gặp viêm khớp, đau bụng Đôi khi đái máu, có máu trong phân, và/hoặc lồng ruột Thường gặp ở trẻ < 10 tuổi | Đánh giá lâm sàng Đôi khi sinh thiết da |
Ban dát sẩn đỏ lan tỏa có thể thay đổi về cách xuất hiện (ví dụ như mày đay, ban hình tròn, ban xuất huyết) nhưng không bao giờ có mụn nước hoặc bọng nước; có thể ở lòng bàn tay và/hoặc lòng bàn chân Sốt (thường > 39°C) trong > 5 ngày Môi đỏ, nứt, lưỡi dâu tây, viêm kết mạc, hạch cổ Phù mu tay và chân Bong ngón tay và ngón chân muộn sau lan xuống lòng bàn tay và lòng bàn chân | Tiêu chuẩn lâm sàng Xét nghiệm để loại trừ các rối loạn khác | |
Khác | ||
Vảy vàng và đỏ trên da đầu (đội mũ) và đôi khi ở vùng nếp gấp da | Đánh giá lâm sàng | |
Phát ban chỗ mặc tã (không nhiễm nấm) | Phát ban màu đỏ tươi trong khu vực mặc tã, trải rông đến các nếp gấp | Đánh giá lâm sàng |
Ban xuất huyết, da xanh Thông thường trong hoặc sau khi viêm ruột nhiễm khuẩn có biểu hiện đau bụng, nôn, và tiêu chảy phân máu Thiểu niệu hoặc vô niệu Tăng huyết áp | Công thức máu với số lượng tiểu cầu và xét nghiệm máu ngoại vi để kiểm tra bằng chứng về thiếu máu tan máu vi mạch và giảm tiểu cầu Xét nghiệm chức năng thận Xét nghiệm phân (xét nghiệm độc tố Shiga hoặc cấy đặc hiệu cho E. coli O157:H7) | |
Nang nhỏ dạng trai trên mặt trẻ sơ sinh | Đánh giá lâm sàng | |
Đốm hồng đỏ, xuất hiện toàn thân bắt đầu từ các chi, sau tiến triển thành dạng tổn thương hình tròn kinh điển với một vòng màu đỏ hồng xung quanh trung tâm nhạt màu Đôi khi tổn thương niêm mạc miệng, ngứa | Đánh giá lâm sàng | |
Chấm đỏ nhỏ hoặc đôi khi có mụn nước nhỏ Gặp chủ yếu ở trẻ nhỏ nhưng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng và ẩm | Đánh giá lâm sàng | |
Đỏ da nhiễm độc | Các vết đỏ phẳng (thường có nổi mụn trắng ở vùng trung tâm), xuất hiện đến một nửa số trẻ sơ sinh Hiếm khi xuất hiện sau 5 ngày tuổi và thường bay đi trong 7-14 ngày | Đánh giá lâm sàng |
Mụn trứng cá ở trẻ sơ sinh | Mụn đỏ, đôi khi có chấm trắng ở giữa trên mặt của trẻ sơ sinh Thường xảy ra vào khoảng 2 và 4 tuần sau khi sinh nhưng có thể xuất hiện đến 4 tháng sau sinh và có thể kéo dài từ 12-18 tháng | Đánh giá lâm sàng |
Đôi khi tiền dược nhiễm trùng đường hô hấp trên Thông thường bắt đầu bằng một vết đốm đỏ hình bầu dục, ngứa từ 2 đến 10 cm trên thân và vùng chi gần thân 7-14 ngày sau khi có vết đốm báo hiệu, xuất hiện những đốm lớn của hồng ban hình bầu dục, màu hồng hoặc đỏ, bong tróc trên thân mình, đôi khi có sự phân bố giống cây thông Noel | Đánh giá lâm sàng | |
* Nguyên nhân này hiện nay không thường gặp vì đã có tiêm chủng nhưng cần được xem xét ở các trẻ chưa được tiêm chủng. | ||
Đánh giá phát ban ở nhũ nhi và Trẻ nhỏ
Lịch sử
Tiền sử của các bệnh hiện nay tập trung vào thời gian của đợt bệnh, đặc biệt là mối quan hệ giữa phát ban và các triệu chứng khác.
Rà soát hệ thống tập trung vào các triệu chứng do các rối loạn gây ra, bao gồm các triệu chứng đường tiêu hóa (gợi ý bệnh viêm mạch liên quan đến IgA (hoặc Henoch-Schönlein purpura) hoặc hội chứng ure máu-huyết tán), các triệu chứng của khớp (gợi ý bệnh viêm mạch liên quan đến IgA hoặc bệnh Lyme), đau đầu hoặc các triệu chứng thần kinh (gợi ý viêm màng não hoặc bệnh Lyme).
Tiền sử y khoa nên lưu ý bất kỳ loại thuốc mới được sử dụng gần đây, đặc biệt là kháng sinh và thuốc chống co giật. Tiền sử gia đình bị dị ứng được ghi nhận.
Khám thực thể
Khám bắt đầu bằng việc đánh giá các dấu hiệu sống, đặc biệt là kiểm tra sốt. Quan sát ban đầu nhằm đánh giá trẻ nhũ nhi hoặc trẻ em có dấu hiệu li bì, kích thích, hoặc khó thở. Khám sức khoẻ toàn diện được thực hiện, đặc biệt chú ý đến đặc điểm của tổn thương da, bao gồm sự xuất hiện của phồng rộp, bọng nước, ban xuất huyết, hoặc nổi mày đay và tổn thương niêm mạc. Trẻ em cần được đánh giá các dấu hiệu màng não (cổ cứng, dấu hiệu Kernig và Brudzinski) mặc dù những dấu hiệu này thường không có ở trẻ < 2 tuổi.
Các dấu hiệu cảnh báo
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Phỏng rộp hoặc bong tróc da
Tiêu chảy và/hoặc đau bụng
Sốt và kích thích quá mức hoặc liên tục
Viêm niêm mạc
Đốm xuất huyết và/hoặc ban xuất huyết
Mề đay với suy hô hấp
Giải thích các dấu hiệu
Những đứa trẻ xuất hiện mà không có triệu chứng hoặc dấu hiệu toàn thân ít khả năng bị các rối loạn nguy hiểm. Sự xuất hiện của ban điển hình giúp hạn chế chẩn đoán phân biệt. Các triệu chứng và dấu hiệu liên quan giúp xác định bệnh nhân có rối loạn nghiêm trọng và thường giả định được chẩn đoán ( xem Bảng: Một số nguyên nhân gây phát ban ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ).
Bọng nước và/hoặc bong tróc giả định hội chứng bong tróc da do tụ cầu hoặc Hội chứng Stevens-Johnson và được xem là một cấp cứu trong da liễu. Viêm kết mạc có thể xảy ra trong bệnh Kawasaki, bệnh sởi, hội chứng bong tróc da do tụ cầu, và hội chứng Stevens-Johnson. Bất cứ trẻ em nào có sốt và có chấm hoặc ban xuất huyết đều phải đánh giá cẩn thận về khả năng bệnh não mô cầu. Tiêu chảy phân máu có xanh xao và ban xuất huyết cần chú ý đến khả năng hội chứng huyết tán urê huyết cao. Sốt > 5 ngày với bằng chứng của viêm niêm mạc và phát ban cần khẩn trương xem xét và đánh giá thêm đối với bệnh Kawasaki.
Xét nghiệm
Đối với hầu hết trẻ em, bệnh sử và khám lâm sàng là đủ để chẩn đoán. Xét nghiệm nhắm mục tiêu xác định các yếu tố nguy cơ đe dọa cuộc sống; bao gồm nhuộm Gram và cấy máu và chọc dịch não tủy để xác định viêm màng não do não mô cầu; công thức máu, xét nghiệm chức năng thận, và xét nghiệm phân cho hội chứng huyết tán ure huyết).
Điều trị phát ban ở nhũ nhi và trẻ nhỏ
Điều trị ban là điều trị trực tiếp nguyên nhân (ví dụ, kem chống nấm cho nhiễm nấm Candida).
Đối với phát ban vùng mặc tã, mục đích là giữ cho khu vực tã lót sạch sẽ và khô, chủ yếu bằng cách thay tã thường xuyên hơn và nhẹ nhàng vệ sinh vùng này xà phòng nhẹ và nước. Đôi khi thuốc mỡ có chứa kẽm oxit hoặc vitamin A và D có thể có ích.
Ngứa ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ có thể giảm bớt bằng thuốc kháng histamine đường uống:
Diphenhydramine: Đối với trẻ em > 6 tháng, 1,25 mg/kg, 6 giờ một lần (tối đa 50 mg, 6 giờ một lần)
Hydroxyzine: Đối với trẻ em > 6 tháng, 0,5 mg/kg, 6 giờ một lần (tối đa cho trẻ em < 6 tuổi, 12,5 mg, 6 giờ một lần; trẻ ≥ 6 tuổi, 25 mg, 6 giờ một lần)
Cetirizin: Đối với trẻ từ 6 đến 23 tháng, 2,5 mg x 1 lần/ngày; đối với những người từ 2 đến 5 tuổi, 2,5 đến 5 mg mỗi ngày một lần; đối với những người > 6 tuổi, 5 đến 10 mg mỗi ngày một lần
Loratadine: Đối với trẻ em từ 2 đến 5 tuổi, 5 mg x 1 lần/ngày; đối với những trẻ > 6 tuổi, 10 mg x 1 lần/ngày
Một số tác dụng bất lợi thường gặp của thuốc kháng histamine bao gồm khô miệng, buồn ngủ, chóng mặt, buồn nôn và nôn, bồn chồn hoặc ủ rũ (ở một số trẻ em), khó đi tiểu đầu bãi, mờ mắt và lú lẫn.
Những điểm chính
Hầu hết các trường hợp phát ban ở trẻ em đều lành tính.
Đối với hầu hết các trường hợp phát ban ở trẻ nhũ nhi và trẻ em, tiền sử và khám lâm sàng là đủ để chẩn đoán.
Trẻ em bị phát ban do bệnh nặng thường có dấu hiệu toàn thân của bệnh.
