Ung thư hầu họng đề cập đến ung thư amidan, đáy lưỡi và một phần ba sau của lưỡi, vòm miệng mềm, thành sau và thành bên của họng. Ung thư biểu mô tế bào vẩy chiếm hơn 95% ung thư họng miệng. Thuốc lá và rượu là những yếu tố nguy cơ chính. Vai trò của nhiễm virút gây u nhú ở người (papillomavirus: HPV) là một yếu tố nguy cơ đang ngày càng gia tăng. Các triệu chứng bao gồm đau họng và/hoặc khó nuốt. Điều trị bằng xạ trị, hóa trị hoặc cả hai, nhưng phẫu thuật cắt bỏ trước thường được sử dụng nhiều hơn. Tỷ lệ sống thêm cao hơn nhiều ở những bệnh nhân HPV dương tính.
(Xem thêm Tổng quan về u xương khớp.)
Tại Hoa Kỳ vào năm 2020, ước tính có > 18.000 ca ung thư hầu họng mới (1). Mặc dù tỷ lệ mắc ung thư họng miệng có xu hướng tăng lên, nhưng tỷ lệ chữa khỏi cũng được tăng lên. Tỷ lệ nam:nữ > 2,7:1.
HPV type 16 gây ra 60% số ca ung thư hầu họng, và bệnh nhân ngày càng trẻ hóa (tuổi trung bình là 57 tuổi và đỉnh cao nhất là 30 tuổi và 55 tuổi) do nhiễm HPV là một nguyên nhân nổi bật. Số lượng bạn tình và tần suất quan hệ tình dục bằng miệng là những yếu tố nguy cơ quan trọng. Nguy cơ phát triển ung thư vòm họng cao gấp 16 lần ở những bệnh nhân dương tính với HPV. Ở châu Âu và Bắc Mỹ, nhiễm HPV chiếm khoảng 70 đến 80% số các ca ung thư vòm họng.
Giống như hầu hết các bệnh ung thư ở đầu cổ, ung thư họng miệng phổ biến hơn ở nam giới lớn tuổi, với tuổi trung bình là 61. Thuốc lá và rượu vẫn là những yếu tố nguy cơ quan trọng đối với ung thư hầu họng. Bệnh nhân hút thuốc nhiều hơn 1,5 bao/ngày có nguy cơ ung thư gấp 3 lần và bệnh nhân uống 4 ly/ngày có nguy cơ tăng gấp 7 lần. Những người vừa uống rượu, vừa hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư họng miệng họng gấp 30 lần.
Tài liệu tham khảo chung
1. Siegel RL, Miller KD, Jemal A: Cancer statistics, 2020. CA Cancer J Clin. 2020;70(1):7-30. doi:10.3322/caac.21590
Các triệu chứng và dấu hiệu của ung thư biểu mô tế bào vảy hầu họng
Các triệu chứng ung thư hầu họng hơi khác nhau tùy thuộc vào vị trí phụ, nhưng thông thường bệnh nhân có biểu hiện đau họng, khó nuốt, nuốt đau, loạn vận ngôn và đau tai. Khối ở cổ, thường là nang, là triệu chứng thường gặp của bệnh nhân bị ung thư họng miệng. Do các triệu chứng của ung thư hầu họng giống với triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp trên thông thường, nên bệnh nhân thường đến khám bác sĩ chuyên khoa muộn sau nhiều tháng.
Chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào vảy hầu họng
Nội soi thanh quản
Mổ nội soi và sinh thiết
Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh để chẩn đoán giai đoạn
Tất cả các bệnh nhân phải được làm nội soi thanh quản trực tiếp và sinh thiết trước khi bắt đầu điều trị để đánh giá tổn thương ban đầu và tìm các tổn thương thứ phát. Bệnh nhân chẩn đoán ung thư thường chụp CT cổ có tiêm thuốc cản quang và hầu hết các bác sĩ lâm sàng thường cho chụp PET vùng cổ và ngực.
Chẩn đoán HPV DNA dương tính, được xác định bằng phản ứng chuỗi polymerase, là chẩn đoán của HPV. Nhuộm hóa mô miễn dịch cho p16 (một loại protein nội bào có trong hầu hết các loại ung thư dương tính với HPV nhưng cũng có trong một số loại ung thư âm tính HPV) được sử dụng để xác định mối liên quan giữa HPV.
Các tiêu chuẩn phân loại của ung thư vòm họng liên quan đến HPV thường liên quan đến sự xuất hiện của hạch bạch huyết và tiên lượng tốt hơn các khối u này so với các khối u âm tính. (Xem bảng Giai đoạn bệnh học của ung thư vòm họng liên quan đến HPV và Giai đoạn bệnh học của ung thư miệng không liên quan đến HPV.)
Giai đoạn bệnh học của ung thư vòm họng liên quan đến HPV*
Giai đoạn | Khối u (xâm lấn tối đa)† | Di căn hạch bạch huyết vùng‡ | Di căn xa§ |
|---|---|---|---|
I | T0-2 | pN0-1 | M0 |
II | T0-2 | pN2 | M0 |
T3-4 | pN0-1 | M0 | |
III | T0-4 | pN2 | M0 |
IV | Bất kỳ T | Bất kỳ pN | M1 |
* Liên quan đến HPV như được chỉ ra bởi dương tính p16 | |||
Ung thư vùng đầu cổ được phân loại giai đoạn theo kích thước và vị trí u nguyên phát (T), số lượng và kích thước di căn đến hạch bạch huyết cổ (N), và bằng chứng di căn xa (M). † T0 = không xác định được khối u nguyên phát; T1 = khối u ≤ 2 cm ở kích thước lớn nhất; T2 = khối u > 2 cm nhưng ≤ 4 cm; T3 = khối u > 4 cm hoặc xâm lấn bề mặt lưỡi của nắp thanh môn; T4 = khối u xâm lấn thanh quản, cơ lưỡi bên ngoài, cơ chân bướm trong, khẩu cái cứng, hàm dưới hoặc xa hơn | |||
‡ pN = Bệnh lý N; pN0 = không; pN1 = di căn ở ≤ 4 hạch bạch huyết; pN2 = di căn tới > 4 hạch bạch huyết. | |||
M0 = không di căn xa; M1 = di căn xa | |||
Dữ liệu từ Edge SB, Byrd DR, Compton CC, et al: AJCC Cancer Staging Manual, Ấn bản thứ 8. New York, Springer, 2017; AJCC Cancer Staging Form Supplement, 2018. | |||
Giai đoạn bệnh học của ung thư vòm họng không liên quan đến HPV*
Giai đoạn | Khối u (xâm lấn tối đa)† | Di căn hạch bạch huyết vùng‡ | Di căn xa§ |
|---|---|---|---|
I | T1 | pN0 | M0 |
II | T2 | pN0 | M0 |
III | T3 | pN0 | M0 |
T1-3 | pN1 | M0 | |
IVA | T4a | pN0-1 | M0 |
T1-4a | pN2 | M0 | |
IVB | T4b | Bất kỳ pN | M0 |
Bất kỳ T | pN3 | M0 | |
IVC | Bất kỳ T | Bất kỳ pN | M1 |
* Liên kết HPV như được chỉ định bởi p16 dương tính. | |||
† Định nghĩa về khối u nguyên phát (T) trong hầu họng (p16-) | |||
Tis | Ung thư tại chỗ | ||
T1 | kích thước lớn nhất ≤ 2 cm | ||
T2 | Khối u > 2 nhưng ≤ 4 cm | ||
T3 | Khối u > 4 cm HOẶC xâm lấn đến bề mặt lưỡi của nắp thanh quản | ||
T4a | Bệnh tại chỗ tiến triển trung bình; khối u xâm lấn vào thanh quản, cơ lưỡi bên ngoài, cơ chân bướm trong, vòm miệng cứng hoặc hàm dưới (chú ý: xâm lấn tới bề mặt lưỡi của khẩu cái từ u nguyên phát của đáy lưỡi và màn hầu không xâm lấn thanh quản) | ||
T4b | Bệnh tại chỗ tiến triển nhanh; khối u xâm lấn vào cơ xương chậu, tấm xương chậu, vòm mũi họng hoặc nền sọ hoặc bao quanh động mạch cảnh | ||
† Định nghĩa khối u nguyên phát (T) trong hạ họng | |||
Tis | Ung thư tại chỗ | ||
T1 | Khối u giới hạn ở một vùng hạ họng và/hoặc cm 2 cm | ||
T2 | Khối u xâm lấn nhiều hơn một vùng dưới hạ họng hoặc vùng lân cận, HOẶC > 2 cm nhưng ≤ 4 cm mà không cố định ở một bên thanh quản | ||
T3 | Khối u > 4 cm HOẶC với sự cố định của một bên thanh quản hoặc mở rộng đến thực quản | ||
T4a | Bệnh tại chỗ tiến triển trung bình; khối u xâm lấn vào sụn tuyến giáp/xương sụn, xương mòng, tuyến giáp, hoặc mô mềm khoang trung tâm (bao gồm cơ trên thanh quản và mỡ dưới da) | ||
T4b | Bệnh tại chỗ tiến triển nhanh; khối u xâm lấn cân mặt, bao quanh động mạch cảnh, hoặc các cấu trúc trung thất | ||
‡ Định nghĩa của N bệnh học (pN) – họng miệng (p16-) và hạ họng | |||
N0 | Không có di căn hạch bạch huyết khu vực | ||
N1 | Di căn đến một hạch bạch huyết cùng bên, ≤ 3 cm, không xâm lấn ra ngoài | ||
N2 | Di căn ở một hạch cùng bên ≤ 3 cm với xâm lấn ngoài hạch HOẶC > 3 cm nhưng ≤ 6 cm và không xâm lấn ngoài hạch; HOẶC ở nhiều hạch cùng bên, < 6 cm và không xâm lấn ngoài hạch; HOẶC trong các hạch bạch huyết hai bên hoặc đối bên ≤ 6 cm và không xâm lấn ngoài hạch | ||
N3 | Di căn trong hạch bạch huyết > 6 cm và không xâm lấn ra ngoài hạch; HOẶC trong một hạch cùng bên > 3 cm với phần xâm lấn ngoài hạch; HOẶC ở nhiều hạch cùng bên, bên đối diện hoặc hai bên, bất kỳ xâm lấn ngoài hạch | ||
§ Định nghĩa di căn xa (M) – hầu miệng (p16-) và hạ họng | |||
M0 | Không có di căn xa | ||
M1 | Di căn xa | ||
Dữ liệu từ Edge SB, Byrd DR, Compton CC, et al: AJCC Cancer Staging Manual, Ấn bản thứ 8. New York, Springer, 2017; AJCC Cancer Staging Form Supplement, 2018. | |||
Tiên lượng ung thư biểu mô tế bào vảy hầu họng
Tỷ lệ sống sót chung 5 năm ở bệnh nhân bị ung thư hầu họng là khoảng 60%. Tuy nhiên, tiên lượng thay đổi tùy theo nguyên nhân. Bệnh nhân có HPV dương tính có tỷ lệ sống thêm 5 năm > 75% (và tỷ lệ sống thêm là 3 năm gần 90%), trong khi các bệnh nhân HPV âm tính có tỷ lệ sống thêm 5 năm < 50%. Tỷ lệ sống sót cao hơn với ung thư HPV là do sinh học khối u thuận lợi và gặp ở dân số trẻ khỏe mạnh hơn. Biểu hiện cao của p16 dường như cải thiện tiên lượng cho cả hai khối u HPV dương tính và HPV âm tính.
Điều trị ung thư biểu mô tế bào vảy hầu họng
Phẫu thuật, điều trị bằng laser vi phẫu qua đường miệng ngày càng phổ biến
Xạ trị, có hoặc không có hoá trị liệu
Phẫu thuật được sử dụng làm phương pháp điều trị chính của ung thư hầu họng, nhiều hơn so với trước đây. Vi phẫu thuật bằng tia laser qua đường miệng (TLM) ngày càng được sử dụng phổ biến để cắt bỏ khối u của amidan và ung thư đáy lưỡi, giúp tránh được các tàn tật của phẫu thuật mở. Phẫu thuật bằng robot qua đường miệng (TORS) là một phương pháp ngày càng phổ biến trong điều trị các tổn thương họng miệng. Trong TORS, một robot phẫu thuật có nhiều cánh tay thích hợp, được điều khiển bởi bác sĩ phẫu thuật tại bàn điều khiển. Các cánh tay của robot và một camera nội soi được đưa vào khoang miệng của bệnh nhân (được mở bằng một cái banh giữ). Phẫu thuật robot cho phép quan sát tốt hơn các cấu trúc và gây ra ít biến chứng so với phẫu thuật mở. Tuy nhiên, các chỉ định sử dụng TORS chưa được xác định rõ ràng. Khi TORS được sử dụng trên những bệnh nhân có khối u giai đoạn tiến triển hơn, xạ trị sau phẫu thuật hoặc hóa trị thường được thực hiện.
Xạ trị, đôi khi kết hợp với hóa trị (chemoradiation), có thể được sử dụng làm trị liệu ban đầu hoặc sau phẫu thuật. Theo truyền thống, xạ trị đã được sử dụng cho ung thư giai đoạn sớm và hóa trị liệu được sử dụng cho ung thư gia đoạn tiến triển. Xạ trị điều biến liều (IMRT) ngày càng được sử dụng phổ biến như là một cách để bảo vệ các mô lành xung quanh và giảm các tác dụng phụ lâu dài.
Vì họng miệng giàu tổ chức lympho, do đó di cẳn hạch lympho ở cổ diễn ra phổ biến và cần phải xem xét kỹ lưỡng với tất cả các bệnh nhân mắc ung thư họng miệng. Nếu di căn hạch bạch huyết vùng cổ không giải quyết được sau khi xạ trị vùng cổ hoặc hoá xạ trị, thì việc vét hạch cổ sau điều trị được cho phép.
Điều trị là như nhau bất kể tình trạng HIV. Điều trị bổ sung lại đối với các khối u liên quan đến HPV đang được nghiên cứu để xem liệu các phương pháp điều trị ít gây hại có thể đạt được hiệu quả điều trị bệnh hay không.
Những điểm chính
Hầu hết các trường hợp ung thư họng miệng là do nhiễm virut papilloma ở người (HPV).
Các triệu chứng của ung thư vòm họng phụ thuộc vào vị trí của khối u; khối ở cổ là một triệu chứng phổ biến.
Chẩn đoán ung thư hầu họng bằng nội soi thanh quản, nội soi phẫu thuật và các nghiên cứu hình ảnh để phân giai đoạn.
Điều trị ung thư vòm họng bằng phẫu thuật bằng laser vi phẫu hoặc phẫu thuật bằng robot khi có thể là phương án thay thế cho phẫu thuật mở.
Sử dụng liệu pháp bức xạ, đôi khi kết hợp với hóa trị liệu cho các bệnh ung thư tiến triển, như là phương pháp điều trị chính hoặc sau phẫu thuật.
Thông tin thêm
Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.
National Cancer Institute’s Summary: Oropharyngeal Cancer Treatment
