Rối loạn hoang tưởng được đặc trưng bởi niềm tin vững chắc sai lầm (hoang tưởng) tồn tại ít nhất 1 tháng, mà không có các triệu chứng tâm thần khác.
Các hoang tưởng được phân biệt với các niềm tin nhầm lẫn rằng các niềm tin hoang tưởng vẫn không thay đổi khi có bằng chứng rõ ràng, hợp lý ngược lại; sự phân biệt này đôi khi rất khó thực hiện khi niềm tin là hợp lý hơn (ví dụ như vợ/chồng không chung thủy).
Rối loạn hoang tưởng được phân biệt với tâm thần phân liệt bởi sự hiện diện của hoang tưởng mà không có bất kỳ triệu chứng loạn thần nào khác (ví dụ: ảo giác, lời nói hoặc hành vi vô tổ chức, các triệu chứng tiêu cực). Những hoang tưởng có thể là
Không kỳ quái: Các hoang tưởng liên quan đến các tình huống có thể xảy ra, như bị theo dõi, bị đầu độc, bị nhiễm bệnh, yêu xa, hoặc lừa dối bởi bạn đời hoặc người yêu.
Kỳ quái: Các hoang tưởng liên quan đến các tình huống không hợp lý như tin rằng có ai đó lấy nội tạng mà không để lại sẹo.
Trái ngược với tâm thần phân liệt, rối loạn hoang tưởng là tương đối không thường gặp. Sự khởi phát thường xảy ra ở tuổi trung niên hoặc cuối đời. Chức năng tâm lý xã hội không bị suy giảm như ở tâm thần phân liệt, và những suy giảm thường phát sinh trực tiếp từ niềm tin hoang tưởng.
Khi rối loạn hoang tưởng xảy ra ở bệnh nhân cao tuổi, đôi khi rối loạn này được gọi là hoang tưởng kỳ quái. Rối loạn này có thể cùng tồn tại cùng với sa sút trí tuệ nhẹ. Bác sĩ phải cẩn thận để phân biệt các hoang tưởng với sự lạm dụng người cao tuổi được báo cáo bởi một bệnh nhân cao tuổi bị sa sút nhẹ.
(Giới thiệu về Tâm thần phân liệt và các rối loạn liên quan)
Các triệu chứng và dấu hiệu của rối loạn ảo tưởng
Rối loạn hoang tưởng có thể phát sinh từ một rối loạn nhân cách paranoid có từ trước. Với những người như vậy, sự mất lòng tin và sự nghi ngờ đối với người khác và động cơ của họ bắt đầu từ giai đoạn sớm của tuổi trưởng thành và kéo dài suốt cuộc đời.
Các triệu chứng sớm có thể bao gồm cảm giác bị lợi dụng, bận tâm tới lòng trung thành hoặc sự đáng tin cậy của bạn bè, xu hướng đọc những ý nghĩa mang tính đe dọa trong những nhận xét hay sự kiện ôn hòa, những mối thù hằn liên tục, và sự sẵn sàng đáp lại những sự coi thường đã được cảm nhận thấy.
Một số dưới nhóm của rối loạn hoang tưởng được công nhận:
Hoang tưởng được yêu: Bệnh nhân tin rằng người khác đang yêu họ. Nỗ lực liên lạc với đối tượng của hoang tưởng thông qua các cuộc điện thoại, thư, giám sát hoặc rình rập là thường gặp. Những người có dưới nhóm này có thể có xung đột với luật pháp liên quan đến hành vi này.
Hoang tưởng tự cao: Bệnh nhân tin rằng họ có một tài năng tuyệt vời hoặc đã thực hiện được một khám phá quan trọng.
Hoang tưởng ghen tuông: Bệnh nhân tin rằng bạn đời hoặc người yêu của họ không chung thủy. Niềm tin này dựa trên các suy luận không đúng được hỗ trợ bởi các bằng chứng không rõ ràng. Họ có thể dùng đến sự hành hung về thể chất.
Hoang tưởng bị truy hại: Bệnh nhân tin rằng họ đang bị âm mưu chống lại, do thám, nói xấu, hoặc bị quấy rối. Họ có thể liên tục tìm cách để có được sự công bằng thông qua thỉnh cầu lên các tòa án và các cơ quan chính phủ khác và có thể sử dụng bạo lực để trả đũa cho sự truy hại tưởng tượng.
Hoang tưởng cơ thể: Hoang tưởng liên quan đến một chức năng cơ thể; ví dụ, bệnh nhân tin rằng họ bị dị hình, có mùi, hoặc nhiễm ký sinh trùng.
Hành vi của bệnh nhân không thực sự kỳ dị hay kỳ quặc, và ngoài những hậu quả có thể có do hoang tưởng của họ (ví dụ như cách ly xã hội hoặc kỳ thị, khó khăn về hôn nhân hoặc công việc) thì chức năng của bệnh nhân không bị suy giảm đáng kể.
Chẩn đoán rối loạn ảo tưởng
Đánh giá lâm sàng
Chẩn đoán phụ thuộc phần lớn vào việc đánh giá lâm sàng, thu thập được một bệnh sử toàn diện, và loại trừ các điều kiện đặc hiệu khác có liên quan đến hoang tưởng (ví dụ lạm dụng chất, bệnh Alzheimer, động kinh, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, mê sảng , rối loạn trong phổ phân liệt khác).
Đánh giá mức độ nguy hiểm, đặc biệt là mức độ mà bệnh nhân sẵn sàng hành động theo hoang tưởng của họ, là rất quan trọng.
Tiên lượng về rối loạn ảo tưởng
Rối loạn hoang tưởng thường không dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng hoặc thay đổi nhân cách, nhưng các mối quan tâm có tính hoang tưởng có thể tiến triển từ từ. Hầu hết bệnh nhân có thể vẫn làm việc miễn là công việc của họ không liên quan đến những điều hoang tưởng.
Điều trị rối loạn ảo tưởng
Thiết lập mối quan hệ bác sĩ và bệnh nhân một cách hiệu quả
Quản lý các biến chứng
Đôi khi là các thuốc chống loạn thần
Điều trị nhằm mục đích thiết lập mối quan hệ có hiệu quả giữa bác sĩ-bệnh nhân và để quản lý các biến chứng. Thiếu thấu cảm sâu sắc là một thách thức đối với việc điều trị.
Nếu bệnh nhân được đánh giá là nguy hiểm, việc nằm viện có thể phải tính đến.
Không có đủ dữ liệu để hỗ trợ việc sử dụng bất kỳ loại thuốc đặc biệt nào, mặc dù các thuốc chống loạn thần đôi khi làm giảm các triệu chứng.
Mục tiêu điều trị lâu dài là chuyển vùng quan tâm chính của bệnh nhân từ sự chỗ hoang tưởng tới một khu vực có tính xây dựng và tạo được sự hài lòng hơn tuy là khó khăn nhưng hợp lý.
