Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder - NPD)

Dữ liệu hạn chế về các yếu tố sinh học góp phần gây ra chứng rối loạn nhân cách ái kỷ cho thấy có một yếu tố di truyền đáng kể. Một số lý thuyết cho rằng người chăm sóc có thể đã không đối xử với trẻ một cách thích hợp - ví dụ, bằng cách chỉ trích quá mức hoặc khen ngợi, ngưỡng mộ hoặc chiều chuộng trẻ quá mức.

Một số bệnh nhân có rối loạn này có những năng lực và tài năng đặc biệt và được sử dụng để liên kết hình ảnh của họ và sự ý thức về bản thân với sự ngưỡng mộ và lòng trân trọng của người khác.

Bệnh nhân có rối loạn nhân cách ái kỷ đánh giá quá cao khả năng của mình và phóng đại thành quả của họ. Họ nghĩ rằng họ là tuyệt vời, độc đáo, hoặc đặc biệt. Sự đánh giá quá cao về giá trị và thành tựu của họ thường ngụ ý đánh giá thấp giá trị và thành tựu của người khác.

Những bệnh nhân này bận tâm với những tưởng tượng về những thành tựu to lớn - được ngưỡng mộ vì trí tuệ hay vẻ đẹp của họ, về uy tín và ảnh hưởng, hoặc trải qua một tình yêu tuyệt vời. Họ cảm thấy họ chỉ nên liên kết với những người đặc biệt và tài năng như họ chứ không phải những người bình thường. Sự kết hợp với những người phi thường này được sử dụng để hỗ trợ và nâng cao lòng tự trọng của họ.

Vì bệnh nhân mắc rối loạn ái kỷ có nhu cầu phải được ngưỡng mộ, lòng tự trọng của họ phụ thuộc vào sự tích cực của người khác và do đó thường rất mong manh. Những người bị chứng rối loạn này thường để ý xem những người khác nghĩ gì về họ và đánh giá họ hoạt động tốt như thế nào. Họ nhạy cảm và bị bận tâm bởi những lời chỉ trích của người khác và bởi sự thất bại, mà làm cho họ cảm thấy bị xấu hổ hoặc bị đánh bại. Họ có thể phản ứng với sự giận dữ hoặc khinh thường, hoặc họ có thể phản công ác liệt. Hoặc họ có thể rút lui hoặc chấp nhận một cách hình thức tình huống này trong một nỗ lực để bảo vệ cảm giác tự trọng của họ (sự tự cao). Họ có thể tránh những tình huống mà họ có thể thất bại.

• Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, tái bản lần thứ 5, Tiêu chuẩn sửa đổi văn bản (DSM-5-TR)

Để chẩn đoán rối loạn nhân cách ái kỷ (1), bệnh nhân phải có

• Một khuôn mẫu dai dẳng về sự vĩ đại, cần được ngưỡng mộ và thiếu sự đồng cảm

Mô hình này được thể hiện bằng sự hiện diện của ≥ 5 trong số sau:

• Một ý nghĩ phóng đại, vô căn cứ về tầm quan trọng và tài năng của họ (tự cao)

• Sự bận tâm ảo tượng về những thành tựu, ảnh hưởng, quyền lực, trí tuệ, vẻ đẹp hay tình yêu hoàn hảo

• Niềm tin rằng họ là những người đặc biệt và độc đáo và chỉ nên kết hợp với những người có tầm cỡ cao nhất

• Một nhu cầu được ngưỡng mộ vô điều kiện

• Một cảm giác về quyền lực

• Sử dụng người khác để đạt được mục đích của bản thân

• Thiếu sự đồng cảm

• Ghen tị với những người khác và một niềm tin rằng những người khác ghen tị với họ

• Kiêu căng và ngạo mạn

Ngoài ra, các triệu chứng phải bắt đầu từ giai đoạn sớm của thời kì trưởng thành.

• Liệu pháp tâm lý động

Nguyên tắc chung để điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ cũng giống như nguyên tắc điều trị cho tất cả các rối loạn nhân cách.

Tâm lý trị liệu tâm động, tập trung vào những xung đột tiềm ẩn, có thể có hiệu quả (1). Một số phương pháp được phát triển cho chứng rối loạn nhân cách ranh giới có thể được điều chỉnh một cách hiệu quả để sử dụng ở những bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ (2, 3). Chúng bao gồm

• Phương pháp trị liệu dựa trên sự tâm thần hóa

• Liệu pháp tâm lý tập trung vào sự di chuyển

Những cách tiếp cận này tập trung vào những rối loạn trong cách bệnh nhân trải nghiệm cảm xúc về bản thân và những người khác.

Liệu pháp nhận thức-hành vi có thể phù hợp với bệnh nhân bị rối loạn nhân cách ái kỷ bởi vì họ có thể tìm thấy cơ hội để tăng sự hấp dẫn chủ động; nhu cầu được khen ngợi có thể cho phép một nhà trị liệu định hình hành vi của họ. Một số bệnh nhân bị chứng rối loạn nhân cách ái kỷ nhận thấy tiếp cận nhận thức-hành vi quá đơn giản hoặc chung chung cho các nhu cầu đặc biệt của họ.