Hen suyễn liên quan đến công việc bao gồm cả hen suyễn nghề nghiệp và bệnh hen trầm trọng hơn do công việc. Bệnh hen do nghề nghiệp là bệnh hen mới khởi phát do tiếp xúc với dị nguyên hoặc chất kích thích tại nơi làm việc và được phân loại thêm là do chất gây mẫn cảm gây ra hoặc do chất kích thích gây ra. Bệnh hen suyễn trầm trọng do công việc là bệnh hen suyễn đã có từ trước và tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn do các điều kiện tại nơi làm việc, chẳng hạn như nhiệt độ quá cao, bụi, sản phẩm tẩy rửa, môi trường ẩm ướt hoặc các dị nguyên trong môi trường. Các triệu chứng của bệnh hen liên quan đến công việc bao gồm khó thở, thở khò khè, ho và đôi khi có các triệu chứng dị ứng đường hô hấp trên. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào tiền sử nghề nghiệp, bao gồm đánh giá các hoạt động công việc, mức độ phơi nhiễm trong môi trường làm việc và mối liên hệ tạm thời giữa công việc và các triệu chứng. Điều trị bao gồm giảm phơi nhiễm (và loại bỏ nếu cần thiết), dùng thuốc trị bệnh hen khi cần thiết và theo dõi chặt chẽ.
(Xem thêm Tổng quan về bệnh phổi và bệnh hen suyễn do môi trường và nghề nghiệp.)
Khoảng 15% số bệnh hen suyễn khởi phát ở người trưởng thành là do phơi nhiễm nghề nghiệp (1, 2). Bệnh hen liên quan đến công việc cần phải được nghi ngờ ở tất cả người lớn mắc bệnh hen, đặc biệt là những người mắc bệnh hen mới khởi phát hoặc trầm trọng hơn.
Nơi làm việc thường chứa nhiều chất kích thích và dị nguyên có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm bệnh hen. Thông thường việc xác định tác nhân cụ thể (ví dụ: sản phẩm làm sạch, sản phẩm chăm sóc tóc) là một thách thức và thường không cần thiết. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải phân biệt bệnh hen liên quan đến công việc với các rối loạn đường hô hấp khác có liên quan đến nơi làm việc, chẳng hạn như kích ứng đường hô hấp trên, rối loạn chức năng dây thanh âm, viêm phổi kẽ quá mẫn và viêm phế quản mạn tính.
Bệnh hen liên quan đến nơi làm việc có thể tiếp tục gây ra các triệu chứng ngay cả sau khi đã ngừng tiếp xúc với chất kích thích hoặc dị nguyên.
Bệnh hen nghề nghiệp do chất nhạy cảm gây ra
Bệnh hen nghề nghiệp do chất nhạy cảm phát sinh sau đáp ứng miễn dịch với chất gây mẫn cảm có trọng lượng phân tử cao hoặc thấp gặp phải ở nơi làm việc. Ví dụ về các dị nguyên có trọng lượng phân tử cao bao gồm bụi ngũ cốc, mủ cao su, enzym phân giải protein được sử dụng trong sản xuất chất tẩy rửa và làm bánh và các dị nguyên ở động vật. Các chất có trọng lượng phân tử thấp bao gồm hóa chất (ví dụ: isocyanate, nhựa epoxy), dược phẩm (ví dụ: penicillin, tetracycline), kim loại (ví dụ: muối bạch kim, niken) và bụi gỗ (ví dụ: tuyết tùng đỏ phương Tây). Hàng trăm tác nhân tại nơi làm việc có thể gây ra bệnh hen.
Các cơ chế qua trung gian miễn dịch liên quan đến cả phản ứng quá mẫn qua trung gian IgE và không qua trung gian IgE đối với các tác nhân gây khởi phát tại nơi làm việc. Nguy cơ phát triển bệnh hen suyễn do chất gây mẫn cảm khác nhau tùy theo nghề nghiệp và các tác nhân cụ thể được sử dụng tại nơi làm việc. Hơn nữa, liều phơi nhiễm là một yếu tố gây mẫn cảm ban đầu và cơ địa dị ứng cũng là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với các kháng nguyên trọng lượng phân tử cao (3).
Tiếp xúc với chất kích thích và hội chứng rối loạn chức năng đường hô hấp phản ứng (RADS)
Bệnh hen do kích thích đề cập đến bệnh hen xảy ra sau khi tiếp xúc với các chất kích thích hô hấp tại nơi làm việc. Cơ chế bệnh sinh của bệnh hen do chất kích thích là do tổn thương tế bào và viêm, trái ngược với cơ chế qua trung gian miễn dịch của bệnh hen do chất gây mẫn cảm. Mức độ phơi nhiễm cao với chất kích thích, chẳng hạn như trong tai nạn tại nơi làm việc hoặc tràn hóa chất, có thể dẫn đến hội chứng rối loạn chức năng đường hô hấp phản ứng (RADS).
RADS đề cập đến mới khởi phát các triệu chứng của bệnh hen trong vòng 24 tiếng sau khi phơi nhiễm ở mức độ cao với chất gây kích ứng đã biết. Tiêu chuẩn RADS bổ sung bao gồm kiểm tra chức năng phổi phù hợp với tình trạng tăng đáp ứng ở đường thở, các triệu chứng tồn tại trong ≥ 3 tháng và không có bệnh hen hoặc bệnh phổi khác từ trước để giải thích các triệu chứng.
Ngoài RADS, bệnh hen do chất kích thích cũng bao gồm tình trạng phát triển bệnh hen suyễn ở những công nhân phơi nhiễm lâu dài với chất kích thích ở mức độ vừa phải. Ngày càng có nhiều báo cáo trường hợp và loạt trường hợp mô tả khởi phát của bệnh hen sau khi phơi nhiễm lâu dài với các chất kích thích ở mức độ thấp, chẳng hạn như các sản phẩm tẩy rửa và chất khử trùng (4).
Bệnh hen do công việc trầm trọng hơn
Bệnh hen trầm trọng do công việc là bệnh hen không phải do các chất kích thích cụ thể ở nơi làm việc gây ra mà là bệnh hen đã có từ trước và trở nên trầm trọng hơn do các tác nhân gây hen tại nơi làm việc. Những phơi nhiễm trong công việc có thể làm trầm trọng thêm bệnh hen bao gồm nhiệt độ cực cao, độ ẩm và môi trường ẩm ướt, bụi và các sản phẩm tẩy rửa. Bệnh nhân cũng có thể tiếp xúc với các dị nguyên ở môi trường phổ biến tại nơi làm việc có khả năng làm trầm trọng thêm bệnh hen. Mô hình tạm thời của các triệu chứng của bệnh hen trầm trọng do công việc phụ thuộc vào mô hình phơi nhiễm và có thể thoáng qua, trong trường hợp phơi nhiễm duy nhất như công việc sửa sang lại hoặc hàng ngày, trong trường hợp phơi nhiễm xảy ra trong khi thực hiện nhiệm vụ công việc thường xuyên (5).
Tài liệu tham khảo chung
1. Blanc PD, Annesi-Maesano I, Balmes JR, et al: The Occupational Burden of Nonmalignant Respiratory Diseases. An Official American Thoracic Society and European Respiratory Society Statement. Am J Respir Crit Care Med 2019;199(11):1312-1334. doi: 10.1164/rccm.201904-0717ST
2. Hoy R, Burdon J, Chen L, et al. Work-related asthma: A position paper from the Thoracic Society of Australia and New Zealand and the National Asthma Council Australia. Respirology 2020; 25(11):1183-1192. doi:10.1111/resp.13951
3. Laditka JN, Laditka SB, Arif AA, Hoyle JN. Work-related asthma in the USA: nationally representative estimates with extended follow-up. Occup Environ Med 2020; 77(9):617-622. doi:10.1136/oemed-2019-106121
4. Lemiere C, Lavoie G, Doyen V, Vandenplas O. Irritant-Induced Asthma. J Allergy Clin Immunol Pract 2020; 10(11):2799-2806. doi:https://dx.doi.org/10.1016/j.jaip.2022.06.045
5. Maestrelli P, Henneberger PK, Tarlo S, et al. Causes and Phenotypes of Work-Related Asthma. Int J Environ Res Public Health 2020; 17(13):4713. doi:https://dx.doi.org/10.3390/ijerph17134713
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh hen liên quan đến công việc
Các triệu chứng của bệnh hen liên quan đến công việc do gây mẫn cảm với một tác nhân tại nơi làm việc thường phát triển trong thời gian tiềm ẩn từ vài tuần đến nhiều năm. Sau khi bị gây mẫn cảm, công nhân có thể phản ứng với nồng độ rất thấp của chất này, khiến việc kiểm soát phơi nhiễm trở nên khó khăn đối với những người lao động bị gây mẫn cảm.
Các triệu chứng điển hình bao gồm khó thở, tức ngực, thở khò khè và ho, tạm thời liên quan đến công việc. Các triệu chứng viêm mũi và kết mạc phổ biến hơn với các dị nguyên có trọng lượng phân tử cao và có thể xuất hiện trước các triệu chứng điển hình của bệnh hen suyễn nhiều tháng hoặc nhiều năm.
Các triệu chứng thường phát triển và/hoặc trầm trọng hơn tại nơi làm việc sau khi phơi nhiễm với chất gây mẫn cảm và cải thiện khi bệnh nhân không làm việc (ví dụ: vào cuối tuần và ngày lễ). Phản ứng hen muộn, các triệu chứng bắt đầu từ 4 tiếng đến 6 tiếng trở lên sau khi phơi nhiễm, thường gặp ở các chất có trọng lượng phân tử thấp và có thể khiến việc nhận biết mối liên quan với công việc trở nên khó khăn. Tiếp tục phơi nhiễm tại nơi làm việc khiến các triệu chứng trở nên mạn tính và dai dẳng hơn, đồng thời mối liên quan với công việc có thể trở nên ít rõ ràng hơn.
Chẩn đoán bệnh hen liên quan đến công việc
Làm rõ chẩn đoán bệnh hen (bao gồm kiểm tra chức năng phổi)
Xác định phơi nhiễm trong công việc có liên quan đến bệnh hen
Làm rõ mối quan hệ tạm thời giữa bệnh hen và công việc
Bệnh hen liên quan đến công việc cần phải được xem xét ở tất cả người lớn mắc bệnh hen mới khởi phát hoặc trầm trọng hơn. Cải thiện các triệu chứng hen khi bệnh nhân không đi làm (ví dụ: vào cuối tuần hoặc ngày lễ) sẽ làm tăng nghi ngờ về bệnh hen liên quan đến công việc. Các triệu chứng xấu đi hoặc việc sử dụng nhiều thuốc điều trị hen liên quan đến công việc cũng cần được kiểm tra thêm. Vì việc chẩn đoán bệnh hen liên quan đến công việc có thể ảnh hưởng đến việc làm, điều quan trọng là phải ghi lại chẩn đoán bệnh hen, các tác nhân gây bệnh đã biết hoặc nghi ngờ và lý do căn bản cho vấn đề liên quan đến công việc.
Các bác sĩ lâm sàng nên lưu ý các triệu chứng điển hình của bệnh hen và mức độ cải thiện trên lâm sàng khi đáp ứng với thuốc giãn phế quản dạng hít và corticosteroid.
Đo phế dung có thể hữu ích trong việc chẩn đoán bệnh hen nếu nó cho thấy tắc nghẽn luồng khí thay đổi, điều này thường được chứng minh bằng mức cải thiện thể tích thở ra gắng sức trong 1 giây (FEV1) sau khi dùng thuốc giãn phế quản dạng hít. Kết quả đo phế dung được cải thiện sau khi điều trị bệnh hen hoặc sau khi loại bỏ khỏi các yếu tố phơi nhiễm gây khởi phát và mức độ oxit nitric thở ra tăng cũng hỗ trợ chẩn đoán bệnh hen.
Bệnh hen được đặc trưng bởi tình trạng tắc nghẽn luồng khí thay đổi, vì vậy nhiều bệnh nhân bị bệnh hen có kết quả đo phế dung bình thường khi họ không có triệu chứng hoặc khi họ đang được điều trị. Đo phế dung bình thường và thiếu đáp ứng với thuốc giãn phế quản dạng hít không loại trừ chẩn đoán bệnh hen, đặc biệt khi bệnh nhân đang dùng thuốc điều trị bệnh hen hoặc không có triệu chứng.
Một bệnh nhân có các triệu chứng hô hấp liên quan đến công việc mà bệnh hen không được ghi nhận có thể bị một tình trạng khác liên quan đến công việc như rối loạn chức năng dây thanh âm, kích ứng đường hô hấp trên, viêm phổi kẽ quá mẫn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc viêm phế quản mạn tính. Có thể cần phải kiểm tra để loại trừ các chẩn đoán phân biệt.
Sau khi làm rõ chẩn đoán bệnh hen, bác sĩ lâm sàng nên ghi lại thời gian, khởi phát và tiến triển của bệnh hen liên quan đến công việc cũng như phơi nhiễm với các tác nhân gây hen suyễn ngoài nơi làm việc. Cần phải có lịch sử nghề nghiệp kỹ lưỡng, bao gồm chức danh công việc, ngành nghề, nhiệm vụ công việc và mô tả về môi trường làm việc và vật liệu được sử dụng. Bệnh hen trở nên toàn diện hơn theo thời gian, do đó, khi cố gắng xác định yếu tố nguyên nhân, ngoài việc đánh giá các triệu chứng hiện tại của bệnh nhân, bác sĩ lâm sàng nên tập trung vào thời điểm bệnh hen của bệnh nhân bắt đầu và/hoặc trở nên trầm trọng hơn, đặc biệt là nếu bệnh nhân không còn ở nơi làm việc được đề cập.
Bảng dữ liệu an toàn, bắt buộc tại tất cả các địa điểm làm việc ở Hoa Kỳ, có thể được sử dụng để xác định các chất gây kích ứng và các dị nguyên có thể gây ra bệnh hen. Tuy nhiên, việc không có chất gây kích ứng đã biết trong bảng dữ liệu an toàn không loại trừ việc chẩn đoán bệnh hen liên quan đến công việc. Đối với một số tác nhân gây bệnh hen có sẵn xét nghiệm dị ứng trên thị trường, chẳng hạn như đối với một số động vật và ngũ cốc, xét nghiệm dị ứng có thể giúp xác định tác nhân gây bệnh, mặc dù có thể cho kết quả âm tính và dương tính giả.
Khi đã xác định được đặc điểm của phơi nhiễm với công việc và không với công việc, điều quan trọng là phải đánh giá và ghi lại mối quan hệ giữa các triệu chứng của bệnh nhân với công việc. Các phép đo lưu lượng đỉnh liên tục được thực hiện khi bệnh nhân ở trong và ngoài nơi làm việc, những thay đổi trong việc sử dụng ống hít trong và ngoài nơi làm việc, và xét nghiệm dị ứng có thể mang lại kết quả chẩn đoán chắc chắn hơn. Việc chẩn đoán bệnh hen liên quan đến công việc sẽ khó khăn hơn một khi bệnh nhân rời khỏi nơi làm việc gây ra bệnh. Vì vậy, trừ khi bệnh nhân có các triệu chứng nặng, thông thường, tốt nhất là không nên cho bệnh nhân nghỉ việc trong khi đánh giá chẩn đoán có thể mắc bệnh hen liên quan đến công việc.
Bệnh hen do công việc trầm trọng hơn
Chẩn đoán bệnh hen do công việc trầm trọng hơn dựa trên tiền sử bệnh hen đã có từ trước (các triệu chứng, bệnh sử, sử dụng thuốc, tắc nghẽn luồng khí thay đổi) và có các tình trạng tại nơi làm việc có thể làm trầm trọng thêm bệnh hen, bao gồm các chất kích thích thông thường, các dị nguyên, nhiệt độ và độ ẩm quá mức và gắng sức về thể chất kết hợp với gia tăng các triệu chứng hen và/hoặc sử dụng ống thuốc hít. Bệnh hen trầm trọng hơn liên quan đến công việc có thể được ghi lại bằng cách ghi nhận các triệu chứng xấu đi, tăng tần suất đến gặp bác sĩ vì các triệu chứng hen suyễn, tăng sử dụng thuốc điều trị bệnh hen hoặc hiếm gặp, chức năng phổi xấu đi (lưu lượng đỉnh, đo phế dung) liên quan đến công việc. Tái phát bệnh hen đã đỡ có thể là bệnh hen mới khởi phát.
Điều trị bệnh hen liên quan đến công việc
Loại bỏ phơi nhiễm
Điều trị bằng thuốc trong bệnh hen
Sửa đổi hoặc thay đổi nơi làm việc
Việc điều trị bằng thuốc trong bệnh hen liên quan đến công việc cũng tương tự như các loại bệnh hen khác. Đối với tất cả các loại bệnh hen liên quan đến công việc, phơi nhiễm kích hoạt khởi phát và các điều kiện ở nơi làm việc và ở nhà cần được giảm thiểu. Bệnh nhân cần được theo dõi các triệu chứng hen trầm trọng hơn và việc sử dụng thuốc ngày càng tăng.
Với bệnh hen nghề nghiệp do chất gây mẫn cảm gây ra, một khi bị mẫn cảm, bệnh nhân có thể phản ứng với mức độ phơi nhiễm trong không khí cực thấp. Do đó, biện pháp kiểm soát được khuyến nghị bao gồm việc xác định và loại bỏ hoàn toàn khỏi việc phơi nhiễm thêm với chất gây mẫn cảm. Do việc loại bỏ hoàn toàn khỏi nơi làm việc có thể gây ra những hậu quả kinh tế xã hội đáng kể nên việc chuyển sang khu vực làm việc khác tại cùng nơi làm việc hoặc cải thiện các biện pháp kiểm soát kỹ thuật đôi khi được thử. Trong các tình huống có khả năng tiếp tục tiếp xúc với chất gây mẫn cảm, cần phải theo dõi chặt chẽ tình trạng hen nặng hơn, bao gồm các triệu chứng, cách sử dụng thuốc và chức năng phổi. Nhận biết sớm và loại bỏ kịp thời tác nhân gây mẫn cảm sẽ mang lại kết quả tốt hơn, nhưng bệnh hen thường tồn tại khi không sử dụng tác nhân gây mẫn cảm.
Đối với những bệnh nhân mắc bệnh hen nghề nghiệp do chất kích thích và bệnh hen do công việc trầm trọng hơn, hy vọng là người lao động có thể tiếp tục công việc hiện tại nếu các biện pháp thích hợp được thực hiện để giảm thiểu các tình trạng và các phơi nhiễm gây kích hoạt khởi phát. Việc này bao gồm các biện pháp kiểm soát kỹ thuật tốt hơn đối với việc phơi nhiễm với chất gây kích ứng và điều chỉnh để tránh các nhiệm vụ hoặc địa điểm công việc nhất định, chẳng hạn như làm việc trong phòng nóng hoặc phòng lạnh. Việc theo dõi thường xuyên các triệu chứng hen và kiểm soát là rất quan trọng. Nếu bệnh hen của bệnh nhân trở nên trầm trọng hơn tại nơi làm việc, có thể cần phải điều chỉnh thêm công việc, bao gồm cả thay đổi việc làm. Khuyến nghị điều trị bệnh hen tiêu chuẩn, bao gồm điều trị bằng thuốc và giảm thiểu các tác nhân gây khởi phát ở nhà và trong môi trường.
Cả bệnh hen do chất gây mẫn cảm và bệnh hen do chất kích thích thường tồn tại ngay cả khi bệnh nhân ở xa nơi phơi nhiễm là nguyên nhân và bệnh nhân có thể cần sử dụng lâu dài thuốc điều trị hen. Các bác sĩ lâm sàng nên ghi lại chẩn đoán bệnh hen liên quan đến công việc và các yếu tố nguyên nhân cụ thể trước khi đưa ra khuyến nghị về công việc.
Phòng ngừa bệnh hen liên quan đến công việc
Việc nhận biết kịp thời bệnh hen liên quan đến công việc đóng một vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa thêm. Khi xác định được một trường hợp hen nghề nghiệp tại nơi làm việc, bác sĩ lâm sàng nên xem xét khả năng những người lao động khác có thể bị phơi nhiễm. Giao tiếp với nơi làm việc và các quan chức y tế công cộng tạo điều kiện thuận lợi cho việc đánh giá và nỗ lực sâu hơn nhằm ngăn ngừa những ảnh hưởng xấu đến sức khỏe ở đồng nghiệp. Giảm hoặc loại bỏ phơi nhiễm với các chất gây mẫn cảm và chất kích thích do nghề nghiệp, bao gồm cả việc sử dụng các biện pháp vệ sinh lao động như thông gió và các biện pháp kiểm soát kỹ thuật khác, giúp ngăn ngừa các ca bệnh mới.
Những điểm chính
Bệnh hen liên quan đến công việc cần phải được xem xét ở tất cả người lớn mắc bệnh hen mới khởi phát hoặc trầm trọng hơn.
Chẩn đoán bao gồm làm rõ chẩn đoán bệnh hen, xác định phơi nhiễm ở nơi làm việc có liên quan đến bệnh hen và làm rõ mối quan hệ tạm thời giữa bệnh hen và công việc.
Các yếu tô phơi nhiễm và điều kiện tại nơi làm việc và ở nhà gây khởi phát nên được giảm thiểu đến mức có thể.
Việc điều trị bằng thuốc cho bệnh hen liên quan đến công việc cũng tương tự như điều trị các loại bệnh hen khác.
