Viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ nhũ nhi là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng của màng não và khoang dưới nhện. Trẻ nhũ nhi có thể có các triệu chứng và dấu hiệu không đặc hiệu (ví dụ như li bì, kích thích, ăn kém, sốt hoặc hạ thân nhiệt). Chẩn đoán bằng xét nghiệm dịch não tuỷ. Điều trị bằng kháng sinh, và một số trường hợp nhất định, dùng cả dexamethasone.
Để biết tổng quan về viêm màng não, xem Tổng quan về Viêm màng não. Đối với bệnh viêm màng não do vi khuẩn cấp tính ở trẻ lớn và người lớn, xem Viêm màng não cấp tính do vi khuẩn và ở trẻ < 3 tháng, xem Viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh. Đối với viêm màng não virus, kể cả ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ, xem Viêm màng não.
Căn nguyên của viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh
Nguyên nhân và tỷ lệ mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn có liên quan chặt chẽ với tuổi tác và liệu trẻ sơ sinh có được chủng ngừa định kỳ bằng vắc xin liên hợp Haemophilus influenzae tuýp b và vắc xin liên hợp Streptococcus pneumoniae hay không (1).
Ở trẻ sơ sinh chưa được chủng ngừa định kỳ, nguyên nhân phổ biến gây viêm màng não do vi khuẩn bao gồm (2)
S. Phế cầu (nhiều nhóm, đặc biệt ở trẻ nhũ nhi không được tiêm chủng vacccin liên hợp S. pneumoniae)
Neisseria meningitidis (đặc biệt là nhóm B, nhưng đôi khi nhóm A, C, Y, hoặc W135)
H. influenzae tuýp b (đặc biệt ở trẻ nhũ nhi không có ghi nhận tiêm chủng liên hợp H. influenzae tuýp b)
Các nguyên nhân khác của viêm màng não vi khuẩn ở trẻ sơ sinh và trẻ em > 3 tháng tuổi đã được báo cáo nhưng rất hiếm. Listeria monocytogenes, Streptococcus agalactiae và Escherichia coli gây bệnh cho trẻ nhỏ < 3 tháng tuổi; chúng hiếm khi là căn nguyên ở trẻ sinh cực non sau khi sống được > 3 tháng tuổi. Viêm màng não do Staphylococcus aureus có thể xảy ra ở trẻ sơ sinh bị chấn thương hoặc phẫu thuật thần kinh.
Tài liệu tham khảo về căn nguyên
1. Committee on Infectious Diseases, American Academy of Pediatrics: Red Book: 2021–2024 Report of the Committee on Infectious Diseases, ed. 32, edited by Kimberlin DW, Barnett ED, Lynfield R, and Sawyer MH. Itasca, American Academy of Pediatrics, 2021.
2. Weinberg GA, Stone RT: Bacterial infections of the nervous system. In Swaiman's Pediatric Neurology: Principles and Practice, Tái bản lần thứ 6, do Swaiman KF, Ashwal S, Ferriero DM, et al. biên tập. Philadelphia, Elsevier, 2018, pp 883–894.
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh
Bệnh nhân càng nhỏ tuổi, các triệu chứng và dấu hiệu đặc hiệu của viêm màng não càng ít.
Các biểu hiện ban đầu của viêm màng não vi khuẩn có thể là một bệnh sốt cao cấp tính với các triệu chứng hô hấp hoặc tiêu hoá sau đó mới có các triệu chứng bệnh nặng. Khoảng 33% đến 50% trẻ sơ sinh có thóp trước phồng lên, nhưng hiếm khi trẻ có gáy cứng hoặc các dấu hiệu màng não cổ điển khác (ví dụ: dấu hiệu Kernig hoặc dấu hiệu Brudzinski) thường xuất hiện ở trẻ lớn hơn. Ở trẻ < 12 tháng tuổi, không có dấu hiệu gáy cứng không dùng để loại trừ viêm màng não.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Khi viêm màng não do vi khuẩn tiến triển, trẻ em có biểu hiện thần kinh trung ương, đôi khi rất nhanh. Mức độ rối loạn của hệ thần kinh trung ương dao động từ kích thích quấy khóc đến hôn mê. Có tới 15% trẻ em bị viêm màng não do vi khuẩn có tình trạng hôn mê hoặc bán mê tại thời điểm nằm viện. Động kinh đôi khi xảy ra với viêm màng não vi khuẩn nhưng chỉ có khoảng 20% trẻ em - điển hình là những người đã bị nhiễm độc, rối loạn tri giác, hoặc hôn mê. Trẻ nhũ nhi tỉnh táo và biểu hiện bình thường sau một cơn giật ngắn, không khu trú có sốt có dường như không có khả năng bị viêm màng não do vi khuẩn (xem thêm Sốt cao co giật).
Phù gai thị rất hiếm gặp ở trẻ em ở mọi lứa tuổi có viêm màng não do vi khuẩn. Khi phù gai thị xuất hiện, cần tìm kiếm các nguyên nhân khác của phù gai thị; viêm màng não do vi khuẩn tiến triển nhanh đến mức thường không đủ thời gian để phù gai thị phát triển.
Chẩn đoán viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh
Phân tích dịch não tủy (CSF) và nhuộm Gram
Nhìn chung, chọc dịch não tủy nên được thực hiện bất cứ khi nào chẩn đoán viêm màng não được xác định hoặc nghi ngờ ở trẻ sơ sinh.
Tuy nhiên, chọc dịch não tuỷ có thể bị trì hoãn vì những lý do sau:
Các phối hợp vấn đề quan trọng về hô hấp tim mạch trên lâm sàng (hầu hết ở trẻ nhỏ)
Dấu hiệu tăng áp lực nội sọ, bao gồm thay đổi võng mạc; thay đổi phan xạ ánh sáng; cao huyết áp, nhịp tim chậm và rối loạn hô hấp (Tam chứng Cushing); và các dấu hiệu thần kinh khu trú
Nghi ngờ tổn thương nội sọ, bao gồm sự hiện diện của các thương tích có thể nhìn thấy, đặc biệt ở đầu, hoặc tiền sử gợi ý chấn thương không do tai nạn
Nhiễm trùng tại vị trí chọc dịch não tuỷ
Bị nghi ngờ hoặc có tiền sử rối loạn chảy máu (ví dụ như hemophillia, giảm tiểu cầu nặng)
Trong những trường hợp này, cần phải thực hiện cấy máu và cần phải dùng kháng sinh nếu không thực hiện chọc dịch não tuỷ. Trong trường hợp nghi ngờ tăng áp lực nội sọ, cần phải tiến hành chỉ định xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh thần kinh (ví dụ, CT sọ có và không có cản quang, siêu âm sọ não) trong hoặc ngay sau khi dùng kháng sinh. Nếu kết quả của chẩn đoán hình ảnh cho thấy nó là an toàn, chọc dịch não tuỷ có thể được thực hiện. Tuy nhiên, không nhất thiết phải làm CT thường quy trước khi chọc dịch não tuỷ ở trẻ nhỏ có nghi ngờ viêm màng não; thoát vị của não rất hiếm gặp ở trẻ nhỏ bị viêm màng não do vi khuẩn, mặc dù tất cả bệnh nhân viêm màng não có một số mức tăng áp lực nội sọ.
Dịch não tủy được gửi đi phân tích, điển hình là số lượng tế bào, protein, glucose, nhuộm Gram, nuôi cấy và ở một số trẻ chọn lọc, xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (PCR) để tìm enterovirus (ví dụ: ở trẻ sơ sinh bị viêm màng não trong những tháng cuối hè và mùa thu ở Hoa Kỳ), vi rút herpes simplex, hoặc parechovirus. Bảng xét nghiệm PCR có thể hữu ích nếu có. Đồng thời, máu và CSF cùng được gửi đi để xác định tỷ lệ đường máu/CSF.
Các xét nghiệm CSF điển hình trong viêm màng não vi khuẩn bao gồm
Số lượng bạch cầu (WBC) cao (> 500/mcL [0,5 × 109/L] thường cao tới khoảng 10.000 bạch cầu/mcL [10 × 109/L] với ưu thế là bạch cầu đa nhân [> 80%])
Protein tăng cao (> 100 mg/dL [1 gm/L])
Glucose thấp (< 40 mg/dL [2,2 mmol/L], thường < 10 mg/dL [0,56 mmol/L] và tỷ lệ dịch não tủy:đường thường là < 0,33)
Nhuộm Gram thường cho thấy các sinh vật trong CSF trong viêm màng não vi khuẩn. Mặc dù các xét nghiệm có thể rất đa dạng, trẻ nhũ nhi bị viêm màng não vi khuẩn rất hiếm khi có CSF bình thường khi khám.
Trẻ sơ sinh cũng cần phải được đánh giá về bệnh toàn thân và các nguồn lây nhiễm khác, bao gồm 2 bộ nuôi cấy máu (nếu có thể; tối thiểu là 1 bộ chai nuôi cấy vi khuẩn hiếu khí và vi khuẩn kỵ khí), điện giải đồ trong huyết thanh, công thức máu và công thức bạch cầu, phân tích nước tiểu và nuôi cấy nước tiểu.
Chẩn đoán phân biệt
Triệu chứng và dấu hiệu viêm màng não do vi khuẩn cũng có thể là do các nhiễm trùng thần kinh trung ương khác, bao gồm viêm màng não do vi rút (thông thường là enterovirus), nhiễm HSV ở trẻ sơ sinh (hầu như loại trừ ở trẻ < 1 tháng tuổi), viêm não HSV ở trẻ em và áp xe não.
Các nguyên nhân khác gây nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương ảnh hưởng đến trẻ lớn và người lớn (ví dụ: bệnh do Borrelia ở hệ thần kinh Lyme, viêm màng não do nấm, viêm màng não do lao, nhiễm Bartonella, viêm màng não do hóa chất do sử dụng thuốc chống viêm không steroid, sulfamethoxazole/trimethoprim (SMX-TMP, cotrimoxazole), hoặc globulin miễn dịch đường tĩnh mạch; ung thư) hiếm khi xảy ra ở trẻ < 12 tháng tuổi và có thể phân biệt được dựa trên bệnh sử, khám thực thể và xét nghiệm dịch não tủy.
Trong các nguyên nhân khác của viêm màng não, các xét nghiệm CSF thường bao gồm < 500 bạch cầu/mcL (0,5 x 109/L) với < 50% bạch cầu đa nhân, protein < 100 mg/dL (1 g/L), glucose bình thường và nhuộm Gram âm tính.
Điều trị viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh
Liệu pháp kháng khuẩn
Ngay sau khi chẩn đoán viêm màng não do vi khuẩn (thực tế hoặc giả định), cần đảm bảo đường truyền tĩnh mạch và sử dụng thuốc kháng sinh thích hợp (và có thể cả corticosteroid).
Điều trị kháng sinh kinh nghiệm cho trẻ nhũ nhi < 3 tháng hướng tới các mầm bệnh phổ biến: phế cầu, màng não cầu, và H. influenzae loại b.
Một phác đồ kháng sinh điển hình bao gồm
Ceftriaxone hoặc cephalosporin thế hệ tiên tiến (ví dụ: cefepim) cộng thêm
Vancomycin
Ceftriaxone cực kỳ hiệu quả đối với các vi khuẩn thường gây viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ > 3 tháng. Vancomycin được sử dụng vì một số chủng phế cầu khuẩn ở một số khu vực nhất định không nhạy cảm với cephalosporin thế hệ tiên tiến. Ở những khu vực (và các cơ sở) nơi hầu hết phế cầu khuẩn đều nhạy cảm với penicillin, vancomycin có thể không cần thiết, đặc biệt là nếu không thấy cầu khuẩn gram dương trên nhuộm Gram CSF; quyết định từ chối dùng vancomycin thường phải được đưa ra với sự tư vấn của chuyên gia về bệnh truyền nhiễm.
Sau khi xác định được sinh vật lây nhiễm, kháng sinh nhắm mục tiêu cụ thể hơn sẽ được sử dụng; ví dụ: vancomycin có thể không còn cần thiết nữa.
Liệu pháp điều trị đặc hiệu
Sau khi bắt đầu sử dụng kháng sinh theo kinh nghiệm ngay lập tức, kết quả CSF và/hoặc cấy máu sẽ được sử dụng để chọn loại kháng sinh nhắm mục tiêu cụ thể hơn trong khi chờ kết quả xác định vi khuẩn và xét nghiệm độ nhạy cảm. (Xem bảng Điều trị cụ thể trong bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh trên 3 tháng tuổi sau khi xác định được kết quả xác định và độ nhạy.)
Nếu nghi ngờ S. pneumoniae (ví dụ: vì cầu khuẩn gram dương xuất hiện theo cặp trên nhuộm gram của dịch não tủy), nên tiếp tục với vancomycin theo kinh nghiệm cho đến khi có kết quả xét nghiệm độ nhạy. Vancomycin bị dừng nếu chủng phân lập nhạy cảm với penicillin hoặc ceftriaxone; nếu chủng phân lập không nhạy cảm, vancomycin sẽ được tiếp tục (và một số bác sĩ lâm sàng thêm rifampin). Vì dexamethasone có thể làm giảm sự xâm nhập vào dịch não tủy (và do đó làm giảm hiệu quả) của vancomycin, nên một số chuyên gia khuyên rằng không nên dùng dexamethasone hoặc nếu được cho thì nên thêm rifampin đồng thời.
Bệnh do N. meningitidis gây ra được điều trị một cách đáng tin cậy bằng penicillin G hoặc ampicillin ở liều cao, hoặc thay thế bằng ceftriaxone. Nếu sử dụng liệu pháp penicillin hoặc ampicillin, sau đó dùng liệu trình 2 ngày bằng rifampin hai lần mỗi ngày để loại bỏ trạng thái mang mầm bệnh và ngăn ngừa tái phát (không cần thiết dùng rifampin nếu sử dụng ceftriaxone để hoàn thành liệu pháp điều trị).
Nếu H. influenzae tuýp b bị nghi ngờ hoặc được chứng minh, bệnh có thể được điều trị đáng tin cậy bằng ceftriaxone; ampicillin chỉ có thể được sử dụng nếu chủng phân lập được chứng minh là nhạy cảm. Nếu sử dụng liệu pháp ampicillin, sau đó dùng rifampin 4 ngày một lần mỗi ngày để loại bỏ trạng thái mang mầm bệnh và ngăn ngừa tái phát (không cần thiết dùng rifampin nếu sử dụng ceftriaxone để hoàn thành liệu pháp).
Liệu pháp kháng khuẩn cụ thể đối với các bệnh nhiễm trùng hiếm gặp khác (ví dụ: S. agalactiae, E. coli, L. monocytogenes, S. aureus) cần phải được lựa chọn với sự tư vấn của chuyên gia về bệnh truyền nhiễm.
Điều trị đặc hiệu cho viêm màng não vi khuẩn ở trẻ sơ sinh trên 3 tháng Một khi có các kết quả chẩn đoán xác định và độ nhạy.
Tác nhân gây bệnh | Trị liệu |
|---|---|
Streptococcus pneumoniae | Penicillin MIC ≤ 0,06 mcg/mL và ceftriaxone hoặc cefotaxime MIC ≤ 0,5 mcg/mL: Penicillin G hoặc ampicillin trong 10–14 ngày; ceftriaxone hoặc cefotaxime cũng được chấp nhận Penicillin MIC ≥ 0,12 mcg/mL và ceftriaxone hoặc cefotaxime MIC ≤ 0,5 mcg/mL: Ceftriaxone hoặc cefotaxime trong 10–14 ngày Penicillin MIC ≥ 0,12 mcg/mL và ceftriaxone hoặc cefotaxime MIC ≥ 1,0 mcg/mL: Ceftriaxone hoặc cefotaxime, thêm vancomycin kèm theo hoặc không kèm theo rifampin trong 10–14 ngày |
Neisseria meningitidis | Penicillin G hoặc ampicillin trong 7 ngày (sau đó phải dùng rifampin để loại bỏ trạng thái mang mầm bệnh) Các lựa chọn thay thế: Ceftriaxone hoặc cefotaxime |
Haemophilus influenzae typ b | Ceftriaxone hoặc cefotaxime trong 10 ngày Thay thế: Ampicillin nếu được phân lập là nhạy cảm (phải dùng tiếp rifampin để loại bỏ trạng thái mang mầm bệnh) |
MIC = nồng độ ức chế tối thiểu. | |
Corticosteroid đối với viêm màng não vi khuẩn
Việc sử dụng corticosteroid (ví dụ dexamethasone) như là liệu pháp bổ trợ trong viêm màng não vi khuẩn đã được nghiên cứu trong nhiều thập kỷ và vẫn tiếp tục gây tranh cãi. Tác dụng có lợi của corticosteroid trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh thần kinh dường như thay đổi tùy theo độ tuổi của bệnh nhân (trẻ em hoặc người lớn), nguyên nhân vi khuẩn cụ thể, khu vực địa lý và nguồn lực chăm sóc sức khỏe.
Bằng chứng cho thấy dexamethasone làm giảm tình trạng suy giảm thính lực ở trẻ sơ sinh và trẻ em sống ở những khu vực giàu tài nguyên bị viêm màng não do vi khuẩn do H. influenzae tuýp b gây ra (1). Hiệu quả của dexamethasone trong bệnh viêm màng não do các sinh vật khác gây ra vẫn chưa được chứng minh, mặc dù một số nghiên cứu trên người trưởng thành ở những khu vực có nguồn lực cao bị viêm màng não do S. pneumoniae gây ra đã báo cáo kết quả cải thiện về thần kinh và giảm tỷ lệ tử vong (1, 2). Dexamethasone dường như không có lợi cho trẻ em hoặc người lớn bị viêm màng não do vi khuẩn sống ở những khu vực có nguồn lực hạn chế cũng như không có lợi cho trẻ sơ sinh bị viêm màng não.
Vì vậy, nên dùng dexamethasone đường tĩnh mạch trước hoặc trong vòng 1 tiếng sau khi điều trị bằng kháng sinh ở trẻ > 6 tuần tuổi bị viêm màng não do H. influenzae tuýp b. Dexamethasone được tiếp tục dùng 6 tiếng một lần trong 4 ngày đối với bệnh viêm màng não do H.influenzae tuýp b đã được xác nhận. Một số chuyên gia cũng khuyến nghị sử dụng phác đồ dexamethasone tương tự này ở trẻ bị viêm màng não do phế cầu khuẩn > 6 tuần tuổi.
Để có hiệu quả tối ưu, dexamethasone phải được bắt đầu vào thời điểm chẩn đoán; điều này không phải lúc nào cũng có thể làm được, trừ khi vết nhuộm Gram của dịch hoặc các yếu tố dịch tế (ví dụ tiền sử tiếp xúc với bệnh) có thể mang lại một chẩn đoán căn nguyên ngay lập tức. Ở những vùng mà trẻ em đã được tiêm vắc xin liên hợp H. influenzae tuýp b và phế cầu khuẩn thường quy, bệnh viêm màng não do vi khuẩn do những sinh vật này gây ra là rất hiếm. Vì những lý do này, cùng với những bằng chứng trái ngược nhau về lợi ích của liệu pháp dexamethasone, nhiều chuyên gia về bệnh truyền nhiễm nhi khoa không còn thường xuyên dùng corticosteroid cho trẻ sơ sinh bị viêm màng não nữa.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Brouwer MC, McIntyre P, Prasad K, van de Beek D: Corticosteroids for acute bacterial meningitis. Cochrane Database Syst Rev 2015(9):CD004405, 2015 doi: 10.1002/14651858.CD004405.pub5
2. Hasbun R: Progress and Challenges in Bacterial Meningitis: A Review [published correction appears in JAMA. Ngày 14 tháng 2 năm 2023;329(6):515]. JAMA 328(21):2147-2154, 2022 doi: 10.1001/jama.2022.20521
Tiên lượng về viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh.
Ở trẻ lớn hơn và trẻ nhỏ, tỷ lệ tử vong do viêm màng não do vi khuẩn là khoảng 5 đến 15% (1, 2) và tỷ lệ mắc bệnh về thần kinh (ví dụ: nghe kém tiếp nhận, thiểu năng trí tuệ, co cứng và liệt, bệnh lý co giật) xảy ra ở 15% đến 25% (3). Điếc cảm giác là phổ biến nhất sau viêm màng não do phế cầu.
Ở trẻ lớn hơn và trẻ nhỏ, tỷ lệ tử vong thay đổi từ 3% đến 5% khi nguyên nhân là H. influenzae tuýp b, 5% đến 10% khi nguyên nhân là N. meningitidis và 10% đến 20% khi nguyên nhân là S. pneumoniae (4).
Tài liệu tham khảo về tiên lượng
1. Mongelluzzo J, Mohamad Z, Ten Have TR, Shah SS: Corticosteroids and mortality in children with bacterial meningitis. JAMA 299(17):2048-2055, 2008 doi: 10.1001/jama.299.17.2048
2. Thigpen MC, Whitney CG, Messonnier NE, et al: Bacterial meningitis in the United States, 1998-2007. N Engl J Med 364(21):2016-2025, 2011 doi: 10.1056/NEJMoa1005384
3. Baraff LJ, Lee SI, Schriger DL: Outcomes of bacterial meningitis in children: a meta-analysis. Pediatr Infect Dis J 12(5):389-394, 1993. doi: 10.1097/00006454-199305000-00008
4. Hasbun R: Progress and Challenges in Bacterial Meningitis: A Review [published correction appears in JAMA. Ngày 14 tháng 2 năm 2023;329(6):515]. JAMA 328(21):2147-2154, 2022 doi: 10.1001/jama.2022.20521
Phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh
Phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn liên quan đến tiêm phòng và đôi khi điều trị dự phòng.
Tiêm chủng
Vắc xin ngừa phế cầu khuẩn liên hợp được khuyến nghị cho tất cả trẻ em bắt đầu từ 2 tháng tuổi (xem Vắc xin phế cầu khuẩn). Để biết thêm thông tin, hãy xem Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) pneumococcal vaccine recommendations and the Centers for Disease Control and Prevention's child and adolescent immunization schedule by age.
Tiêm chủng định kỳ bằng vắc xin liên hợp H. influenzae tuýp b cũng có hiệu quả cao và bắt đầu từ 2 tháng tuổi. Để biết thêm thông tin, hãy xem ACIP Haemophilus influenzae vaccine recommendations.
ACIP khuyến nghị rằng trẻ sơ sinh > 6 tuần tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh viêm màng não mô cầu nên tiêm vắc xin liên hợp não mô cầu. Trẻ có nguy cơ cao bao gồm những người
Nhiễm HIV
Bị liệt nửa người về chức năng hoặc giải phẫu (bao gồm bệnh nhân mắc bệnh hồng cầu hình liềm)
Có sự thiếu hụt các thành phần của con đường bổ thể
Sử dụng chất ức chế bổ thể (ví dụ: eculizumab, ravulizumab)
Đi du lịch hoặc cư trú ở khu vực có nguy cơ cao (ví dụ: châu Phi cận Sahara hoặc Ả Rập Saudi)
Bị phơi nhiễm với một đợt bùng phát do nhóm huyết thanh vắc-xin gây ra
Đối với trẻ sơ sinh không có nguy cơ cao, nên tiêm vắc-xin liên hợp não mô cầu định kỳ khi 11 tuổi hoặc 12 tuổi với liều tăng cường khi 16 tuổi.
Có hai loại vắcxin phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu nhóm đã được ACIP chấp thuận sử dụng cho trẻ em dưới 10 tuổi có nguy cơ cao bị bệnh viêm màng não mô cầu nhóm B (cùng loại như trên); vẫn chưa được chủng ngừa viêm màng não cầu khuẩn thông thường. Để biết thêm thông tin, hãy xem ACIP meningococcal vaccine recommendations.
Điều trị dự phòng viêm màng não
Những người tiếp xúc gần với trẻ em bị viêm màng não do một số vi khuẩn nên được điều trị dự phòng bằng kháng sinh bằng rifampin, ceftriaxone hoặc ciprofloxacin, bao gồm
Viêm màng não N. meningitidis: Tất cả các tiếp xúc gần gũi
Viêm màng não H. influenzae: Các địa chỉ liên lạc được chọn
Tiếp xúc của trẻ em bị viêm màng não do các vi khuẩn khác không cần phải dự phòng.
Đối Viêm màng não mô cầu, các tiếp xúc gần gũi có nguy cơ lây nhiễm cao gấp 25 đến 500 lần so với dân số nói chung. Tiếp xúc gần gũi được định nghĩa là (1)
Thành viên trong gia đình, đặc biệt là trẻ em < 2 tuổi
Sự tiếp xúc ở các trung tâm giữ trẻ xảy ra trong 7 ngày trước khi bắt đầu triệu chứng
Bất cứ ai tiếp xúc trực tiếp với các chất bài tiết của bệnh nhân (ví dụ như hôn nhau, dùng chung bàn chải đánh răng hoặc dụng cụ, hồi sức miệng -miệng, đặt nội khí quản, quản lý ống nội khí quản) trong 7 ngày trước khi bắt đầu triệu chứng
Không phải mọi chuyên gia chăm sóc sức khỏe đã chăm sóc trẻ sơ sinh bị viêm màng não đều được coi là người tiếp xúc gần gũi. Nhân viên y tế chỉ nên được điều trị dự phòng bằng đường uống nếu họ đang căm sóc đường thở của bệnh nhân hoặc trực tiếp tiếp xúc với chất bài tiết hô hấp của bệnh nhân.
Việc điều trị dự phòng nên được cung cấp càng sớm càng tốt (lý tưởng trong vòng 24 giờ để nhận định bệnh nhân mắc bệnh đầu tien); điều trị dự phòng dùng thuốc > 2 tuần sau khi phơi nhiễm có thể có ít hoặc không có giá trị. Rifampin, ceftriaxone và ciprofloxacin là những loại kháng sinh thích hợp tùy thuộc vào độ tuổi khi tiếp xúc. Đối với trẻ nhỏ, ưu tiên uống rifampin hoặc tiêm ceftriaxone. Rifampin được dùng 2 lần mỗi ngày trong 2 ngày.
Đối với Viêm màng não H. influenzae nhóm b, nguy cơ nhiễm trùng do tiếp xúc thấp hơn so với bệnh viêm màng não mô cầu nhưng có thể rất đáng kể ở trẻ nhỏ không được tiêm chủng sống trong nhà của một bệnh nhân mắc bệnh. Ngoài ra, các địa chỉ liên lạc của hộ gia đình có thể là những người mang bệnh không triệu chứng H. influenzae loại b.
Các mối quan hệ gần gũi được xác định rõ ràng hơn đối với phòng ngừa viêm màng não mô cầu do người chăm sóc đã dành thời gian trong gia đình nhưng không sống ở đó nhưng có thể đã có mang với H. influenzae nhóm b. Vì vậy, đối với sinh vật này, những người tiếp xúc trong gia đình được xác định như sau (1):
Những người sống với bệnh nhân mắc bệnh chính (index patient)
Những người đã có ≥ 4 giờ tiếp xúc với bệnh nhân chính (index patient) ≥ 5 trong 7 ngày trước khi nhập viện của bệnh nhân chính
Sau đó, điều trị dự phòng bằng hóa chất sẽ được khuyến nghị cho từng thành viên trong gia đình, như vừa xác định, nếu hộ gia đình đó cũng có
Ít nhất 1 lần tiếp xúc < 4 năm, người chưa được chủng ngừa hoàn toàn hoặc chưa có miễn dịch
Một đứa trẻ < 12 tháng tuổi chưa hoàn thành chủng ngừa vaccin liên hợp Hib cơ bản
Trẻ bị suy giảm miễn dịch (bất kể tình trạng tiêm chủng trước đó)
Hoàn thành tiêm phòng chống lại H. influenzae nhóm b được định nghĩa là đã có ít nhất 1 liều vaccine Hib liên hợp ở tuổi ≥ 15 tháng, hoặc 2 liều từ 12 tháng đến 14 tháng, hoặc đợt 2 hoặc 3 liều đầu tiên cho trẻ < 12 tháng với liều tăng cường ở ≥ 12 tháng.
Ngoài ra, nếu một trung tâm chăm sóc trẻ trước tuổi đến trường có ≥ 2 trường hợp mắc bệnh Hib xâm lấn trong vòng 60 ngày trong số các thành viên tham dự, nhiều chuyên gia khuyên bạn nên điều trị dự phòng cho tất cả những người tham dự và nhân viên để loại bỏ khả năng mang mầm bệnh ở đường mũi không triệu chứng bất kể tình trạng tiêm chủng.
Những người tiếp xúc gần gũi nhất có nguy cơ bị nhiễm trùng thứ phát là trẻ em < 4 tuổi không được tiêm chủng đầy đủ H. influenzae nhóm b. Dự phòng hóa chất nên được thực hiện < 24 giờ sau khi xác định bệnh nhân chỉ định; dự phòng hóa học được đưa ra > 2 tuần sau khi phơi nhiễm có khả năng rất ít hoặc không có giá trị. Rifampin uống hoặc ceftriaxone tiêm được ưu tiên hơn và ciprofloxacin được chấp nhận đối với những người đã tiếp xúc lâu năm. Rifampin được cho dùng 1 lần mỗi ngày trong 4 ngày.
Tài liệu tham khảo về phòng ngừa
1. Committee on Infectious Diseases, American Academy of Pediatrics: Red Book: 2021–2024 Report of the Committee on Infectious Diseases, ed. 32, edited by Kimberlin DW, Barnett ED, Lynfield R, and Sawyer MH. Itasca, American Academy of Pediatrics, 2021.
Những điểm chính
Trẻ sơ sinh bị viêm màng não do vi khuẩn lần đầu tiên có thể có các triệu chứng và dấu hiệu không đặc hiệu (ví dụ: bệnh hô hấp trên hoặc bệnh về đường tiêu hóa) nhưng sau đó nhanh chóng mất bù.
Các nguyên nhân vi khuẩn phổ biến nhất của viêm màng não là Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis, và Haemophilus influenzae nhóm b.
Nếu nghi ngờ bị viêm màng não, chọc CSF (trừ khi có chống chỉ định) và dùng liệu pháp kháng sinh theo kinh nghiệm (và có thể dexamethasone) càng sớm càng tốt.
Điều trị kháng sinh theo kinh nghiệm ở trẻ > 3 tháng tuổi là bằng cefotaxime hoặc ceftriaxone cộng với vancomycin.
Cung cấp liệu pháp dự phòng hóa kháng sinh để chọn lọc những người tiếp xúc với bệnh nhân bị viêm màng não do N. meningitidis hoặc viêm màng não do H. influenzae.
Thông tin thêm
Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.
Ủy ban Cố vấn về Thực hành Tiêm Chủng (ACIP): Pneumococcal vaccine recommendations
Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Child and Adolescent Immunization Schedule by Age
American Academy of Pediatrics: Red Book: 2021–2024 Report of the Committee on Infectious Diseases
