Mày đay

Bệnh sử của bệnh hiện tại nên bao gồm thông tin chi tiết của từng đợt nổi ban bao gồm phân bố, kích cỡ và xuất hiện tổn thương; tần số xuất hiện; thời gian của từng tổn thương; và những lần xuất hiện trước. Các hoạt động và phơi nhiễm trong, ngay trước và trong vòng 24 giờ quanh sự xuất hiện của mày đay cần lưu ý. Bác sĩ lâm sàng nên hỏi cụ thể về việc tập thể dục gần đây; tiếp xúc với các chất gây dị ứng tiềm ẩn (xem bảng Một số nguyên nhân gây nổi mề đay), côn trùng hoặc động vật; bột giặt hoặc xà phòng mới; thức ăn mới; nhiễm trùng gần đây; hoặc các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống gần đây. Bệnh nhân nên được hỏi về khoảng thời gian giữa bất kỳ nguyên nhân kích hoạt nghi ngờ nào và sự xuất hiện của nổi mày đay và những nghi ngờ đặc biệt khác. Các triệu chứng liên quan quan trọng bao gồm ngứa, chảy nước mũi, sưng mặt và lưỡi, và khó thở.

Việc xem xét các hệ thống nên tìm kiếm các triệu chứng rối loạn nguyên nhân, bao gồm sốt, mệt mỏi, đau bụng và tiêu chảy (nhiễm trùng); không dung nạp nhiệt hoặc lạnh, run hoặc thay đổi cân nặng (viêm tuyến giáp tự miễn); đau khớp (cryoglobulin máu, lupus ban đỏ hệ thống [SLE]); phát ban ở vùng má (SLE); khô mắt và khô miệng (hội chứng Sjögren); loét da và tổn thương tăng sắc tố sau khi hết mày đay (viêm mạch mày đay); các sẩn sắc tố nhỏ (bệnh tế bào mast); bệnh hạch bạch huyết (bệnh do virus, ung thư, bệnh huyết thanh); tiêu chảy cấp tính hoặc tiêu chảy mạn tính (viêm ruột do vi rút hoặc viêm ruột do ký sinh trùng); và sốt, đổ mồ hôi ban đêm hoặc sụt cân (ung thư).

Bệnh sử trước đây cần phải bao gồm một tiền sử dị ứng một cách chi tiết, bao gồm các tình trạng dị ứng đã biết (ví dụ: dị ứng, hen, chàm) và các nguyên nhân có thể được biết đến (ví dụ: bệnh lý tự miễn, ung thư). Cần xem xét lại tất cả việc sử dụng thuốc, bao gồm cả thuốc không kê đơn và các sản phẩm thảo dược, đặc biệt là bất kỳ loại thuốc nào đặc biệt là liên quan đến nổi mày đay (xem bảng Một số nguyên nhân gây mày đay). Tiền sử gia đình sẽ gợi ý bất kỳ tiền sử bệnh thấp khớp hệ thống, các bệnh lý tự miễn khác hoặc ung thư. Tiền sử dịch tễ nên bao gồm bất kỳ chuyến đi gần đây và bất kỳ yếu tố nguy cơ nào cho việc lây truyền bệnh truyền nhiễm (ví dụ viêm gan, HIV).

Các dấu hiệu sinh tồn cần ghi nhận sự xuất hiện của nhịp tim chậm hoặc nhịp tim nhanh và thở nhanh. Khám tổng quát nên tìm kiếm ngay lập tức bất kỳ dấu hiệu nào của suy hô hấp và cũng có thể lưu ý suy giảm ý thức, vàng da, hoặc kích động.

Khám vùng đầu cần lưu ý sự sưng mặt, môi, hoặc lưỡi, hoàng đảm; ban cánh bướm; tuyến giáp to và đau; hạch lympho; hoặc khô mắt và khô miệng. Cần phải kiểm tra hầu họng và xoang phải được đánh giá và dùng đèn soi để phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng (ví dụ, nhiễm trùng xoang, áp xe răng).

Khám ổ bụng cần lưu ý đến bất kỳ khối u, gan to, lách, hay cảm giác đau khi sờ. Khám thần kinh cần lưu ý đến bất kỳ sự run rẩy hoặc tăng phản xạ hoặc chứng giảm phản xạ Khám cơ xương khớp cần lưu ý sự hiện diện của bất kỳ khớp bị viêm hoặc biến dạng.

Khám da cần lưu ý đến sự xuất hiện và phân bố tổn thương mày đay cũng như bất kỳ các chứng loét da, tăng sắc tố, sẩn nhỏ hoặc vàng da. Các tổn thương mày đay thường xuất hiện dạng vòng ranh giới rõ tổn thương ở lớp trung bì Những vết sưng này thường có ban đỏ và có kích thước khác nhau, từ vết kim châm đến diện rộng. Một số tổn thương có thể rất lớn. Trong những trường hợp khác, tổn thương mày đay nhỏ có thể hợp lại trở nên lớn hơn. Tuy nhiên, tổn thương da cũng có thể biến mất tại thời điểm thăm khám. Có thể thực hiện các thao tác gây nổi mày đay trong quá trình khám, bao gồm tiếp xúc với rung động (âm thoa), độ ấm (âm thoa được giữ dưới nước ấm), lạnh (ống nghe, âm thoa lạnh hoặc đá viên lạnh), nước hoặc tì đè (nhẹ nhàng gãi vùng không bị ảnh hưởng bằng móng tay).

Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:

• Phù nề (sưng mặt, môi, hoặc lưỡi)

• Thở khò khè, hoặc các chứng suy hô hấp khác

• Tổn thương tăng sắc tố, vết loét hoặc mày đay tồn tại > 48 giờ

• Dấu hiệu bệnh lý toàn thân (ví dụ: sốt, hạch to, vàng da, suy giảm ý thức)

Mày đay cấp tính gần như luôn luôn là do một số phơi nhiễm nhất định với thuốc, chất hoặc kích thích vật lý hoặc bệnh truyền nhiễm cấp tính. Tuy nhiên, tiền sử có thể chưa khai thác được yếu tố kích hoạt rõ ràng, đặc biệt là khi dị ứng có thể xuất hiện không có dấu hiện cảnh báo với một chất đã dung nạp trước đó.

Phần lớn mày đay mạn tính là tự phát. Nguyên nhân phổ biến nhất tiếp theo là bệnh lý tự miễn dịch. Bệnh tự miễn dịch gây ra đôi khi có lâm sàng rõ ràng. Viêm mạch mày đay đôi khi có liên quan đến các bệnh thấp khớp toàn thân (đặc biệt là SLE hoặc hội chứng Sjögren). Trong bệnh viêm mạch mày đay, mày đay đi kèm với các dấu hiệu viêm mạch hủy bạch cầu trên mô bệnh học; cần cân nhắc khi mày đay gây đau hơn là ngứa, kéo dài > 48 giờ, không nhợt nhạt hoặc kèm theo mụn nước hoặc ban xuất huyết.

Thông thường, không cần xét nghiệm khi nổi mày đay trừ khi dấu hiệu gợi ý có rối loạn cụ thể như nhiễm trùng.

Các trường hợp bất thường, tái phát hoặc dai dẳng cần được đánh giá thêm. Cần được giới thiệu đi kiểm tra da dị ứng và các xét nghiệm thường quy trong phòng thí nghiệm phải bao gồm công thức máu, xét nghiệm hóa sinh máu, xét nghiệm gan và hormone kích thích tuyến giáp (TSH). Việc kiểm tra thêm nên theo dẫn hướng của các triệu chứng và dấu hiệu (ví dụ: rối loạn tự miễn dịch) và bất kỳ bất thường nào trên các xét nghiệm sàng lọc (ví dụ: huyết thanh viêm gan và siêu âm đối với các xét nghiệm gan bất thường; trứng và ký sinh trùng đối với tăng bạch cầu ái toan; hiệu giá cryoglobulin đối với xét nghiệm về gan cao hoặc creatinin tăng cao; các tự kháng thể tuyến giáp đối với TSH bất thường).

Sinh thiết da nên được thực hiện nếu có bất kỳ điều gì không chắc chắn về chẩn đoán hoặc nếu tình trạng sẩn kéo dài > 48 giờ (để loại trừ viêm mạch nổi mề đay).

Các bác sĩ lâm sàng nên thận trọng khi đề nghị bệnh nhân thực hiện một thử thách theo kinh nghiệm (ví dụ: “Hãy thử như vậy và như vậy một lần nữa và xem liệu bạn có bị phản ứng hay không”) vì các phản ứng tiếp theo có thể nặng hơn.

Thuốc kháng histamine vẫn là thuốc chính trong việc điều trị. Chúng phải được thực hiện các biện pháp cơ bản một cách thường xuyên hơn là khi cần mới thực hiện Chúng phải được thực hiện các biện pháp cơ bản một cách thường xuyên hơn là khi cần mới thực hiện thuốc kháng histamine thế hệ mới thường được ưa chuộng hơn do dùng liều một lần mỗi ngày và bởi vì một số loại thuốc ít gây ngủ. Lựa chọn phù hợp bao gồm

• Cetirizine 10 mg một lần/ngày

• Fexofenadine 180 mg một lần/ngày

• Desloratadine 5 mg một lần/ngày

• Levocetirizine 5 mg một lần/ngày

Thuốc kháng histamine đường uống thế hệ cũ hơn (ví dụ, hydroxyzine 10 đến 25 mg, 4 đến 6 giờ một lần; diphenhydramine 25 đến 50 mg, 6 giờ một lần) có tác dụng an thần nhưng rẻ tiền và đôi khi khá hiệu quả.

Corticosteroid toàn thân (ví dụ, prednisone 30 đến 40 mg uống một lần/ngày) được dùng cho các triệu chứng nặng nhưng không nên sử dụng lâu dài. Thuốc corticosteroid tại chỗ hay thuốc kháng histamine không mang lại lợi ích.

Bệnh nhân nổi mề đay vô căn mạn tính thường không đáp ứng với thuốc kháng histamine hoặc các loại thuốc thông thường khác. Omalizumab, một kháng thể đơn dòng có thể ngăn chặn một số phản ứng dị ứng nhất định, có thể giúp giảm các triệu chứng (1).

Bệnh nhân bị phù mạch vùng hầu họng hoặc bất kỳ tổn thương nào ở đường thở nên tiêm dưới da epinephrine 0,3 mL dung dịch 1:1000 và nhập viện. Khi xuất viện, bệnh nhân cần được cung cấp và được tập luyện về việc sử dụng bút epinephrine tự tiêm.

1. 1. Zhao ZT, Ji CM, Yu WJ, et al: Omalizumab for the treatment of chronic spontaneous urticaria: A meta-analysis of randomized clinical trials. J Allergy Clin Immunol 137(6):1742-1750.e4, 2016 doi: 10.1016/j.jaci.2015.12.1342