Sự thiếu hụt folate là phổ biến. Tình trạng này có thể là do lượng ăn uống vào không đủ, kém hấp thu hoặc sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau. Sự thiếu hụt gây ra thiếu máu hồng cầu khổng lồ (không thể phân biệt được với loại gây ra do sự thiếu hụt vitamin B12). Sự thiếu hụt của người mẹ làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh ống thần kinh. Cần phải xét nghiệm để xác nhận chẩn đoán. Đo kích thước đa phân đoạn bạch cầu trung tính có độ nhạy và thực sự sẵn có. Điều trị với folate đường uống thường thành công.
Axit folic có nhiều trong nhiều loại thực phẩm từ thực vật và thịt, đặc biệt là rau lá xanh sống, trái cây, nội tạng động vật (ví dụ: gan), nhưng khả dụng sinh học của chất này cao hơn khi có trong thực phẩm chức năng hoặc thực phẩm tăng cường dinh dưỡng so với khi có trong thực phẩm tự nhiên (xem bảng Nguồn, chức năng và tác dụng của các vitamin). Ở Hoa Kỳ và Canada, nhiều loại thực phẩm chủ yếu trong chế độ ăn (ví dụ: ngũ cốc, các sản phẩm từ ngũ cốc) thường được bổ sung folate, có xu hướng làm giảm nguy cơ thiếu hụt.
Các folate có liên quan đến sự trưởng thành của hồng cầu và sư tổng hợp purine và pyrimidine. Chúng cần cho sự phát triển của hệ thống thần kinh phôi thai. Sự hấp thu xảy ra ở tá tràng và hỗng tràng trên. Tuần hoàn ruột gan của folate xảy ra.
Dữ liệu không cho thấy một cách thuyết phục rằng thực phẩm chức năng bổ sung folate bảo vệ chống lại bệnh động mạch vành hoặc đột quỵ (mặc dù có làm giảm nồng độ homocysteine) (1). Bằng chứng hiện tại không ủng hộ các tuyên bố rằng việc bổ sung folate làm tăng hoặc làm giảm nguy cơ mắc các loại ung thư khác nhau (2). Hiện tại, vẫn chưa rõ ràng về vai trò của việc sử dụng folate, methyltetrahydrofolate hoặc L-methylfolate bổ sung hoặc xét nghiệm đột biến gen 5,10-methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR) ở những bệnh nhân bị trầm cảm.
Giới hạn trên đối với lượng folate đưa vào là 1000 mcg; liều hàng ngày cao hơn (đến 4 mg) được khuyến nghị cho những phụ nữ đã có con bị khiếm khuyết ống thần kinh. Folate về cơ bản là không độc.
Phụ nữ dùng cả thuốc tránh thai đường uống và thuốc chống co giật có thể cần thực phẩm chức năng bổ sung folate để duy trì hiệu quả tránh thai.
(Xem thêm Tổng quan về các vitamin.)
Tài liệu tham khảo
1. Li Y, Huang T, Zheng Y, Muka T, Troup J, Hu FB. Folic Acid Supplementation and the Risk of Cardiovascular Diseases: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. J Am Heart Assoc. 2016;5(8):e003768. Xuất bản ngày 15 tháng 8 năm 2016. doi:10.1161/JAHA.116.003768
2. Wien TN, Pike E, Wisløff T, Staff A, Smeland S, Klemp M. Cancer risk with folic acid supplements: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open. 2012;2(1):e000653. Xuất bản ngày 12 tháng 1 năm 2012. doi:10.1136/bmjopen-2011-000653
Căn nguyên của thiếu hụt folate
Những nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu folate là
Lượng ăn vào không đủ (thường ở những bệnh nhân bị thiếu dinh dưỡng hoặc rối loạn sử dụng rượu)
Nhu cầu gia tăng (ví dụ, do mang thai hoặc cho con bú sữa mẹ)
Giảm hấp thu (ví dụ: trong bệnh celiac hoặc do một số loại thuốc)
Sự thiếu hụt cũng có thể là kết quả từ khả dụng sinh học không đầy đủ và tăng bài tiết (xem bảng Nguyên nhân thiếu hụt folate).
Các nguyên nhân gây thiếu folate
Nguyên nhân | Nguồn |
|---|---|
Đưa vào không đầy đủ | Chế độ ăn thiếu rau xanh sống hoặc ngũ cốc bổ sung, rối loạn sử dụng rượu mạn tính, dinh dưỡng qua đường tiêm truyền |
Hấp thụ kém | Bệnh celiac, bệnh sprue, các hội chứng kém hấp thu khác, thuốc chống co giật, kém hấp thu folate do bẩm sinh hoặc do mắc phải |
Sự sử dụng không đầy đủ | Thuốc đối kháng folate (metformin, methotrexate, triamterene, trimethoprim), thuốc chống co giật, thiếu hụt enzyme do bẩm sinh hoặc do mắc phải, rối loạn sử dụng rượu |
Nhu cầu gia tăng | Mang thai, cho con bú sữa mẹ, trẻ sơ sinh, tăng chuyển hóa |
Tăng bài tiết | Chạy thận nhân tạo (lọc màng bụng hoặc chạy thận nhân tạo) |
Folate bị phá hủy do nấu kéo dài, làm cho lượng ăn vào không đầy đủ. Đôi khi lượng ăn vào là vừa đủ (ví dụ: ở người có rối loạn sử dụng rượu). Lượng lưu trữ gan chỉ đủ đáp ứng trong một vài tháng.
Rượu can thiệp vào sự hấp thu folate, sự trao đổi chất, sự bài tiết qua thận, và tái hấp thu ruột gan và giảm lượng thực phẩm lành mạnh đưa vào. 5-Fluorouracil, metformin, methotrexate, phenobarbital, phenytoin, triamterene và trimethoprim làm suy yếu quá trình chuyển hóa folate.
Các triệu chứng và Dấu hiệu của thiếu folate
Thiếu hụt folate có thể gây ra viêm lưỡi, tiêu chảy, trầm cảm, và chứng nhầm lẫn. Thiếu máu có thể phát triển âm thầm, và vì cơ chế bù trừ, nên nghiêm trọng hơn là thể hiện qua các triệu chứng.
Thiếu hụt folate trong thai kỳ làm tăng nguy cơ dị tật ống thần kinh thai nhi và có lẽ các khuyết tật não khác.
Chẩn đoán thiếu folate
Tổng phân tich tế bào máu ngoại vi, nồng độ vitamin B12 và folate
Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi có thể chỉ ra thiếu máu hồng cầu khổng lồ không thể phân biệt được với loại gây ra do sự thiếu hụt vitamin B12.
Nếu folate huyết thanh là < 3 mcg/L hoặc ng/mL (< 7 nmol/L) thì có khả năng bị thiếu hụt. Folate huyết thanh phản ánh tình trạng folate trừ khi lượng đưa vào gần đây tăng lên hoặc giảm xuống. Nếu lượng đưa vào thay đổi, thì mức folate hồng cầu (RBC) phản ánh tốt hơn sự lưu trữ trong mô. Nồng độ < 140 mcg/L hoặc ng/mL (< 305 nmol/L) cho biết tình trạng không đủ.
Ngoài ra, sự gia tăng mức homocysteine cho thấy sự thiếu hụt folate trong mô (nhưng mức độ cũng bị ảnh hưởng bởi mức vitamin B12và vitamin B6, thiểu năng thận và các yếu tố di truyền). Nồng độ axit methylmalonic (MMA) bình thường có thể phân biệt tình trạng thiếu folate với tình trạng thiếu vitamin B12 vì nồng độ MMA tăng khi thiếu vitamin B12 nhưng không tăng khi thiếu folate.
Điều trị thiếu hụt folate
Bổ sung folate bằng đường uống
Folate 400 đến 1000 mcg uống một lần/ngày bổ sung các mô và thường thành công ngay cả khi sự thiếu hụt là kết quả của sự giảm hấp thu. Nhu cầu bình thường là 400 mcg/ngày. (CẢNH BÁO: Ở những bệnh nhân thiếu máu hồng cầu khổng lồ, sự thiếu hụt vitamin B12 phải được loại trừ trước khi điều trị với folate. Nếu có sự thiếu hụt vitamin B12, việc bổ sung folate có thể làm giảm chứng thiếu máu nhưng sự thiếu hụt thần kinh không đảo ngược được, và thậm chí có thể nặng hơn nữa.)
Đối với phụ nữ mang thai, chế độ ăn uống theo khuyến nghị (RDA) là 600 mcg/ngày. Tất cả phụ nữ đang mang thai hoặc dự định hoặc có thể mang thai nên bổ sung axit folic, từ 400 mcg đến 800 mcg đường uống mỗi ngày một lần (1). Đối với phụ nữ có thai hoặc trẻ sơ sinh có khuyết tật ống thần kinh, liều khuyến nghị là 4000 mcg/ngày, bắt đầu từ 3 tháng trước khi thụ thai (nếu có thể) và tiếp tục thêm 12 tháng sau khi thụ thai (2).
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. US Preventive Services Task Force, Barry MJ, Nicholson WK, et al: Folic Acid Supplementation to Prevent Neural Tube Defects: US Preventive Services Task Force Reaffirmation Recommendation Statement. JAMA. 2023;330(5):454-459. doi:10.1001/jama.2023.12876
2. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG): Practice Bulletin No. 187: Neural Tube Defects. Obstet Gynecol. 2017 (tái khẳng định năm 2021); 130(6):e279-e290. doi:10.1097/AOG.0000000000002412
Những điểm chính
Thông thường, tình trạng thiếu folate là do lượng hấp thụ giảm (ví dụ: do rối loạn sử dụng rượu), nhu cầu tăng (ví dụ: do mang thai) hoặc giảm hấp thụ (ví dụ: do dùng thuốc hoặc rối loạn kém hấp thu).
Folate bị phá hủy do nấu ăn quá lâu, nhưng nhiều khẩu phần ăn được bổ sung folate.
Sự thiếu hụt gây ra thiếu máu hồng cầu khổng lồ và đôi khi viêm lưỡi, tiêu chảy, trầm cảm, và chứng nhầm lẫn.
Đo mức folate huyết thanh và vitamin B12 ở những bệnh nhân bị thiếu máu hồng cầu khổng lồ.
Để điều trị sự thiếu hụt, cho bệnh nhân bổ sung folate 400 đến 1000 mcg một lần/ngày.
