Viêm khớp canxi pyrophosphate (viêm khớp CPP) liên quan đến việc lắng đọng của các tinh thể canxi pyrophosphat dihydrat CPPD bên trong và/hoặc ngoài khớp. Các biểu hiện là không hằng định và có thể chỉ rất nhẹ hoặc bao gồm các cơn bộc phát viêm khớp cấp tính, gọi là giả gút hoặc CPP cấp tính, và một bệnh lý thoái hóa khớp mà thường nghiêm trọng. Chẩn đoán đòi hỏi phải xác định được tinh thể CPPD trong dịch khớp. Điều trị cơn bộc phát giả bằng corticosteroid nội khớp hoặc glucocorticoid đường uống, thuốc chống viêm không steroid (NSAID) hoặc colchicine.
(Xem thêm Tổng quan về bệnh khớp do tinh thể.)
Lắng đọng tinh thể CPPD (canxi hóa sụn khớp, pyrophosphate arthropathy), cho dù có hay không có triệu chứng đều tăng dần theo tuổi.
Bệnh canxi hóa sụn khớp không triệu chứng hay gặp ở khớp gối, khớp bàn ngón chân, khớp háng, cổ tay, xơ hóa ổ đĩa đệm, khớp mu và cột sống. Nam giới và nữ giới đều chịu ảnh hưởng như nhau. Việc phát hiện tình cờ chứng canxi hóa sụn trên phim chụp X-quang đơn giản hoặc hình ảnh khác không có nghĩa là bệnh nhân nên được điều trị viêm khớp CPP.
Căn nguyên của bệnh gút hoặc viêm khớp do canxi pyrophosphat.
Nguyên nhân của viêm khớp CPP là không rõ. Viêm khớp CPP thường liên quan đến các tình trạng khác, chẳng hạn như chấn thương (bao gồm cả phẫu thuật), hạ magie máu, cường cận giáp, bệnh gút, bệnh nhiễm sắc tố sắt mô, giảm phosphat, hội chứng Gitelman, bệnh còi xương do giảm phospho máu liên quan đến nhiễm sắc thể X, chứng tăng calci huyết do hạ calci huyết có tính chất gia đình và tuổi già. Các mối liên quan này gợi ý rằng sự lắng đọng tinh thể canxi pyrophosphate dihydrat (CPPD) có thể do những thay đổi thoái hóa hoặc chuyển hóa trong các mô bị ảnh hưởng gây ra.
Một số trường hợp có yếu tố gia đình, thường là di truyền trội nhiễm sắc thể thường, với những biểu hiện hoàn toàn ở tuổi 40.
Protein ankyrin (ANK) là một nhân tố trung tâm trong việc sản xuất quá mức pyrophosphat ngoại bào, thúc đẩy sự hình thành tinh thể CPPD. Protein ANK là một chất vận chuyển của pyrophosphat nội bào và vi túi đến vị trí ngoại bào nơi hình thành các tinh thể CPPD.
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh viêm khớp do canxi Pyrophosphat
Viêm khớp cấp, bán cấp hoặc mạn tính có thể xảy ra, thường là ở khớp gối, khớp cổ tay hoặc các khớp lớn khác ở ngoại vi; do đó, bệnh tinh thể canxi pyrophosphat có thể giống với nhiều loại viêm khớp khác. Các đợt bùng phát cấp tính tương tự như bệnh gút nhưng khác nhau về cường độ, có xu hướng kéo dài hơn và thường khó điều trị hơn. Có thể không có triệu chứng bệnh viêm khớp CPP giữa các cơn bộc phát cấp hoặc các triệu chứng mức độ nhẹ diễn ra liên tục ở nhiều khớp, giống như viêm khớp dạng thấp hoặc thoái hóa khớp. Những kiểu này có xu hướng tồn tại dai dẳng.
Hội chứng chóp nhọn (với hình ảnh mỏm răng thứ hai trên phim chụp X quang) là một biểu hiện của viêm khớp trục CPP cấp tính, trong đó có thể có đau và cứng cổ do viêm nghiêm trọng. Nó có thể bị nhầm lẫn với đau đa cơ do thấp khớp, viêm động mạch tế bào khổng lồ, viêm cột sống dính khớp huyết thanh âm tính, viêm tủy xương đốt sống cổ hoặc viêm màng não.
Chẩn đoán bệnh viêm khớp do Canxi Pyrophosphat
Xét nghiệm dịch khớp
Xác định các tinh thể bằng kính hiển vi
Viêm khớp CPP nên được nghi ngờ ở những bệnh nhân cao tuổi bị viêm khớp, đặc biệt là những người có tiền sử viêm khớp tái phát.
BIOPHOTO ASSOCIATE/SCIENCE PHOTO LIBRARY
Hình ảnh do bác sĩ Brian Mandell cung cấp.
Chẩn đoán xác định bệnh viêm khớp CPP bằng cách tìm thấy các tinh thể hình thoi hoặc hình trụ trong dịch khớp không lưỡng chiết hoặc lưỡng chiết yếu trên kính hiển vi phân cực. Dịch khớp trong các cơn bộc phát cấp tính là dịch viêm điển hình; do đó, giống với viêm khớp nhiễm khuẩn và bệnh gút (các nguyên nhân phổ biến khác có biểu hiện dịch khớp viêm) cũng phải được loại trừ. Loại trừ viêm khớp nhiễm khuẩn dựa vào kết quả nhuộm Gram và nuôi cấy tìm vi khuẩn. Bệnh gút được loại trừ bởi sự vắng mặt của tinh thể urat trong dịch khớp viêm. Đáng chú ý là một bệnh nhân có thể bị cả bệnh gút và bệnh viêm khớp CPP. Chụp X-quang hoặc siêu âm được chỉ định nếu không thể lấy được dịch khớp để phân tích; phát hiện vôi hóa nhiều tuyến tính hoặc chấm nhỏ trong sụn khớp, đặc biệt là sụn sợi, hỗ trợ chẩn đoán, nhưng không loại trừ bệnh gút hoặc nhiễm trùng.
Tiên lượng về bệnh viêm khớp do Canxi Pyrophosphat
Tiên lượng về các cơn bộc phát viêm khớp CPP cấp tính thường rất tốt. Tuy nhiên, viêm khớp mạn tính có thể xảy ra, và gây hủy hoại khớp nặng đôi khi xảy ra tương tự bệnh khớp thần kinh (bệnh khớp Charcot). Không giống như bệnh gút, viêm khớp CPP mạn tính rất khó kiểm soát vì không có liệu pháp nào loại bỏ hoặc giảm gánh nặng tinh thể CPPD một cách hiệu quả. Bệnh nhân, đặc biệt là những người trẻ tuổi, những người thường xuyên bị CPPD bùng phát nên được đánh giá về các tác nhân tiềm ẩn và bệnh nền.
Điều trị viêm khớp do Canxi Pyrophosphat
Tiêm nội khớp corticosteroid
Corticosteroid đường uống (ví dụ, prednisone, methylprednisolone)
Các thuốc chống viêm không có steroid (NSAID)
Colchicine
Thuốc đối kháng interleukin-1 (IL-1) (ví dụ, anakinra)
Điều trị viêm khớp CPP cấp tính tương tự như điều trị bệnh gút cấp tính. Làm giảm các triệu chứng của tràn dịch cấp tính bằng cách hút dịch và tiêm corticosteroid dạng este vi tinh thể vào ổ khớp (ví dụ 40 mg prednisolon acetat hoặc prednisolon tertiary butylacetat vào khớp gối).
Indomethacin, naproxen, hoặc một NSAID khác được dùng ở liều kháng viêm thường làm ngừng các cơn bộc phát cấp tính. Colchicin điều trị các cơn bộc phát cấp tính tương tự như bệnh gút. Colchicine 0,6 mg đường uống, 1 lần/ngày hoặc 2 lần/ngày, có thể làm giảm tần suất của các đợt bùng phát cấp tính tái phát. Corticosteroid đường uống có hiệu quả trong điều trị các đợt bùng phát viêm khớp CPP cấp tính và đặc biệt hữu ích cho những bệnh nhân chống chỉ định dùng NSAID và colchicine đường uống. Tuy nhiên, nếu không giải quyết được cơn bùng phát cấp tính có thể cần dùng liều cao hơn trong thời gian dài hơn. Thuốc đối kháng interleukin-1 như anakinra cũng có thể có hiệu quả.
Những điểm chính
Bệnh canxi hóa sụn không triệu chứng trở nên phổ biến hơn theo tuổi tác, đặc biệt là ở đầu gối, hông, cổ tay, bao xơ của đĩa đệm và khớp mu nhưng không cần điều trị.
Viêm khớp CPP có thể ảnh hưởng đến đầu gối và các khớp ngoại vi lớn và bắt chước các dạng viêm khớp khác (ví dụ: bệnh gút, viêm khớp dạng thấp, viêm xương khớp).
Khảo sát dịch khớp thấy các tinh thể có hình thoi hoặc hình trụ đặc trưng không lưỡng chiết hoặc lưỡng chiết yếu, và loại trừ nhiễm khuẩn khớp.
Đối với các triệu chứng cấp tính, điều trị bằng corticosteroid trong khớp, NSAID đường uống, colchicine hoặc corticosteroid đường uống; anakinra cũng có thể có hiệu quả.
