Viêm tuyến tiền liệt có liên quan đến một nhóm các rối loạn khác nhau biểu hiện bởi sự kết hợp của các triệu chứng kích thích hoặc triệu chứng tắc nghẽn và đau vùng đáy chậu. Một số trường hợp do nhiễm khuẩn tuyến tiền liệt và những trường hợp khác, phổ biến hơn và chưa hoàn toàn sáng tỏ là sự kết hợp các yếu tố viêm không nhiễm khuẩn, co thắt cơ hoành niệu sinh dục, hoặc cả hai. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, cùng với việc soi tìm vi khuẩn và nuôi cấy mẫu nước tiểu trước và sau khi kích thích tuyến tiền liệt. Điều trị bằng kháng sinh nếu nguyên nhân là do vi khuẩn. Các nguyên nhân không do vi khuẩn được điều trị bằng cách ngâm mình trong bồn tắm nước ấm, dùng thuốc giãn cơ, thuốc chống viêm, thuốc an thần bao gồm thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) và vật lý trị liệu cơ sàn chậu.
Nguồn chủ đề
Căn nguyên của viêm tuyến tiền liệt
Viêm tuyến tiền liệt có thể là do vi khuẩn hoặc, không do vi khuẩn. Tuy nhiên, phân biệt các nguyên nhân vi khuẩn và không vi khuẩn có thể rất khó khăn, đặc biệt là ở viêm tuyến tiền liệt mạn tính.
Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn có thể là cấp tính hoặc mạn tính và thường do các tác nhân gây bệnh đường niệu điển hình (ví dụ: Klebsiella, Proteus, Escherichia coli) và có thể bởi Chlamydia. Làm thế nào những mầm bệnh này xâm nhập và gây viêm tuyến tiền liệt vẫn chưa rõ. Nhiễm trùng mạn tính có thể do vi khuẩn ẩn náu mà thuốc kháng sinh chưa tiêu diệt được, chẳng hạn như có thể xảy ra ở những bệnh nhân bị vôi hóa tuyến tiền liệt.
Viêm tuyến tiền liệt không do vi khuẩn có thể là tình trạng có phản ứng viêm hoặc không có phản ứng viêm. Cơ chế này chưa được biết rõ, nhưng có thể bao gồm sự thư giãn không hoàn toàn của cơ thắt niệu đạo và rối loạn phối hợp vận động của các nhóm cơ khi đi tiểu. Áp lực đường tiểu tăng lên có thể gây ra trào ngược vào tuyến tiền liệt (kích hoạt phản ứng viêm) hoặc tăng hoạt động của hệ thần kinh tự chủ vùng chậu dẫn đến đau mạn tính không do viêm.
Phân loại viêm tuyến tiền liệt
Viêm tuyến tiền liệt được phân loại thành 4 loại (Xem bảng: NIH: Hệ thống phân loại thống nhất của NIH về viêm tuyến tiền liệt). Các loại này được phân biệt bằng lâm sàng và sự hiện diện hoặc vắng mặt của các dấu hiệu nhiễm trùng và viêm trong 2 mẫu nước tiểu. Mẫu đầu tiên là mẫu nước tiểu giữa dòng. Sau đó, tiến hành mát xa tuyến tiền liệt bằng ngón tay và bệnh nhân đi tiểu ngay lập tức; 10 ml nước tiểu đầu tiên được coi là mẫu thứ hai. Nhiễm trùng được xác định bởi sự phát triển của vi khuẩn trong nuôi cấy nước tiểu; viêm được xác định bởi sự có mặt của bạch cầu trong nước tiểu. Việc sử dụng thuật ngữ "prostatodynia" cho tình trạng viêm tuyến tiền liệt không có tình trạng viêm không được khuyến khích.
Hệ thống phân loại thống nhất NIH cho viêm tuyến tiền liệt
Số | Phân loại | Đặc điểm | Tìm thấy trong nước tiểu | trước kích thích | Sau kích thích |
|---|---|---|---|---|---|
I | Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính | Triệu chứng cấp tính của nhiễm trùng đường tiết niệu | WBC | +/− | + |
Vi khuẩn | +/− | + | |||
II | Viêm tuyến tiền liệt mạn tính do vi khuẩn | Nhiễm trùng đường tiểu tái phát với cùng một loại vi khuẩn | WBC | +/− | + |
Vi khuẩn | +/− | + | |||
III | Viêm tuyến tiền liệt mạn tính/hội chứng đau vùng chậu mạn tính | Chủ yếu là các triệu chứng đau, rối loạn tiểu tiện và rối loạn chức năng tình dục | |||
IIIa | Viêm | WBC | − | + | |
Vi khuẩn | − | − | |||
IIIb | Không có phản ứng viêm* | WBC | − | − | |
Vi khuẩn | − | − | |||
IV | Viêm tuyến tiền liệt không triệu chứng | Phát hiện ngẫu nhiên trong quá trình đánh giá đường niệu (ví dụ, sinh thiết tuyến tiền liệt, phân tích tinh dịch) trong những tình huống bệnh lý khác. | WBC | − | + |
Vi khuẩn | − | − | |||
* Trước đây gọi là prostatodynia. | |||||
+/− có nghĩa là có thể có mặt; + có nghĩa là có mặt; − có nghĩa là vắng mặt. | |||||
NIH = National Institutes of Health; WBC = bạch cầu. | |||||
Dữ liệu từ Krieger JN, Nyberg L, Nickel JC: Định nghĩa thống nhất của NIH và phân loại viêm tuyến tiền liệt. JAMA 282:236–237, 1999. | |||||
Các triệu chứng và dấu hiệu của viêm tuyến tiền liệt
Các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào loại nhưng thường liên quan đến một số mức độ kích thích đường tiết niệu hoặc tắc nghẽn và đau. Sự kích thích biểu hiện tiểu nhiều lần và tiểu gấp, cảm giác tiểu không hết bãi, tiểu dắt, tiểu đêm. Đau thường xảy ra ở đáy chậu nhưng cũng có thể ở đầu dương vật, đau lưng phần thấp, hoặc tinh hoàn. Một số bệnh nhân có đau khi xuất tinh.
Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính thường gây ra các triệu chứng toàn thân như sốt, ớn lạnh, khó chịu và đau cơ. Tuyến tiền liệt mềm và sưng to lan toả cả tuyến, mềm nhão hoặc xơ chai hoặc kết hợp. Hội chứng nhiễm trùng toàn thân có thể xảy ra, có đặc điểm là nhịp tim nhanh, thở nhanh, và thỉnh thoảng có hạ huyết áp.
Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn mạn tính biểu hiện với các đợt nhiễm trùng tái phát có hoặc không có sự thoái triển hoàn toàn giữa các đợt. Triệu chứng cơ năng và triệu chứng thực thể có xu hướng nhẹ hơn viêm tuyến tiền liệt cấp tính.
Viêm tuyến tiền liệt mạn tính/hội chứng đau vùng chậu mạn tính thường có triệu chứng chủ yếu là đau, bao gồm đau khi đi tiểu và khi xuất tinh. Sự khó chịu có thể là đáng kể và thường gây trở ngại đến chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng kích thích đường tiểu hoặc tắc nghẽn cũng có thể xuất hiện. Khi kiểm tra, tuyến tiền liệt có thể đau nhưng thường là không bị nhão hoặc sưng lên. Trên lâm sàng, các thể có phản ứng viêm và không viêm của viêm tuyến tiền liệt mạn tính/hội chứng đau vùng chậu mạn tính tương tự nhau.
Viêm tuyến tiền liệt không triệu chứng không gây ra triệu chứng nào và được phát hiện tình cờ trong quá trình đánh giá các bệnh tuyến tiền liệt khác khi có tế bào bạch cầu trong nước tiểu hoặc khi đánh giá mô học mô tuyến tiền liệt sau khi sinh thiết hoặc phẫu thuật tuyến tiền liệt.
Chẩn đoán viêm tuyến tiền liệt
Phân tích nước tiểu
Xoa bóp kích thích tuyến tiền liệt ngoại trừ viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính
Thường là chẩn đoán loại trừ
Chẩn đoán bệnh viêm tuyến tiền liệt loại I, II, hoặc III dựa vào lâm sàng nghi ngờ. Các triệu chứng tương tự có thể là kết quả của viêm niệu đạo, áp xe quanh trực tràng, hoặc là nhiễm trùng đường tiết niệu. Việc sờ nắn tuyến tiền liệt khi khám trực tràng bằng ngón tay chỉ có giá trị chẩn đoán ở loại 1 (viêm tuyến tiền liệt cấp tính do vi khuẩn). Tuy nhiên, khám trực tràng ở những bệnh nhân mắc loại II, III hoặc IV có thể phát hiện tình trạng tăng trương lực trực tràng với tình trạng không thể giãn cơ thắt hậu môn. Ở những bệnh nhân này, tì đè lên tầng sinh môn có thể gây tình trạng ấn đau và đau.
Bệnh nhân sốt với các triệu chứng điển hình và các dấu hiệu viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính thường có bạch cầu và vi khuẩn trong một mẫu nước tiểu giữa dòng. Xoa bóp tuyến tiền liệt để lấy mẫu nước tiểu sau xoa bóp được cho là không cần thiết và có thể gây nguy hiểm cho những bệnh nhân này (mặc dù nguy cơ vẫn chưa được chứng minh) vì có thể gây nhiễm trùng huyết. Vì lý do tương tự, thăm trực tràng nên được thực hiện nhẹ nhàng. Cấy máu nên được tiến hành ở những bệnh nhân bị sốt và suy nhược nặng, ý thức lơ mơ, mất phương hướng, hạ huyết áp, hoặc các chi lạnh. Đối với những bệnh nhân không có những dấu hiệu này, mẫu nước tiểu trước và sau khi xoa bóp là đủ để chẩn đoán.
Đối với những bệnh nhân bị viêm tuyến tiền liệt cấp tính hoặc mạn tính do vi khuẩn không đáp ứng tốt với thuốc kháng sinh, có thể cần siêu âm qua trực tràng, chụp cắt lớp vi tính (CT) vùng chậu có thuốc cản quang và đôi khi là nội soi bàng quang để loại trừ áp xe tuyến tiền liệt hoặc tình trạng tiêu hủy và viêm túi tinh.
Đối với bệnh nhân mắc bệnh viêm tuyến tiền liệt loại II, III, và IV (viêm tuyến tiền liệt không cấp tính), các xét nghiệm bổ sung có thể được xem xét là nội soi bàng quang và xét nghiệm tế bào nước tiểu (nếu tiểu máu cũng có xuất hiện) và đo niệu động học (nếu có nghi ngờ các bất thường thần kinh hoặc rối loạn cơ thắt).
Điều trị viêm tuyến tiền liệt
Điều trị thay đổi đáng kể tuỳ nguyên nhân
Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính
Bệnh nhân không quá nặng có thể được điều trị tại nhà bằng thuốc kháng sinh, nghỉ ngơi tại giường, thuốc giảm đau, thuốc nhuận tràng và uống nhiều nước. Liệu pháp với fluoroquinolone (ví dụ, ciprofloxacin 500 mg uống 2 lần/ngày hoặc ofloxacin 300 mg uống 2 lần/ngày) thường hiệu quả và có thể được chỉ định trong thời gian chờ kết quả cấy và kháng sinh đồ. Nếu đáp ứng lâm sàng tốt, điều trị được tiếp tục trong khoảng 30 ngày để ngăn ngừa viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn mạn tính.
Nếu nghi ngờ vãng khuẩn huyết hoặc nhiễm trùng huyết, bệnh nhân sẽ được nhập viện và dùng kháng sinh phổ rộng (ví dụ: ampicillin cộng với gentamicin) theo đường tĩnh mạch. Thuốc kháng sinh được bắt đầu ngay sau khi mẫu bệnh phẩm được nuôi cấy phù hợp và tiếp tục cho đến khi có kháng sinh đồ. Nếu đáp ứng lâm sàng tốt, liệu pháp kháng sinh tĩnh mạch tiếp tục cho đến khi bệnh nhân cắt sốt trong 24 đến 48 giờ, theo sau đó là điều trị kháng sinh đường uống thường trong 4 tuần.
Liệu pháp bổ trợ bao gồm NSAID và các thuốc chẹn alpha (nếu quá trình làm rỗng bàng quang có khó khăn và các biện pháp hỗ trợ như ngâm nước ẩm. Trong một số trường hợp hiếm gặp, áp xe tuyến tiền liệt có thể phát triển và cần phải phẫu thuật dẫn lưu.
Viêm tuyến tiền liệt mạn tính do vi khuẩn
Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn mạn tính được điều trị bằng kháng sinh đường uống như fluoroquinolones ít nhất 6 tuần. Liệu pháp được hướng dẫn bởi kết quả nuôi cấy; điều trị kháng sinh theo kinh nghiệm cho bệnh nhân có kết quả nuôi cấy không rõ ràng hoặc âm tính có tỷ lệ thành công thấp. Các phương pháp điều trị khác bao gồm thuốc chống viêm, thuốc giãn cơ (ví dụ: cyclobenzaprine có thể làm giảm co thắt cơ vùng chậu), thuốc chẹn alpha-adrenergic, thuốc kiểm soát cơn đau (amitriptyline hoặc gabapentin, SSRI) và các biện pháp điều trị triệu chứng khác, chẳng hạn như vật lý trị liệu sàn chậu hoặc ngâm mông.
Viêm tuyến tiền liệt mạn tính/hội chứng đau vùng chậu mạn tính
Điều trị là khó khăn và thường không mang lại hiệu quả. Các thuật toán điều trị đã được phát triển (1) tương tự như các thuật toán được sử dụng cho hội chứng viêm kẽ bàng quang/đau bàng quang (2). Ngoài việc cân nhắc bất kỳ và tất cả các phương pháp điều trị nêu trên, thuốc an thần (ví dụ: SSRI, benzodiazepin), kích thích dây thần kinh cùng cụt, phản hồi sinh học, xoa bóp tuyến tiền liệt, châm cứu, vật lý trị liệu sàn chậu và các thủ thuật ít xâm lấn tuyến tiền liệt (như liệu pháp nhiệt vi sóng) đã được thử nghiệm với nhiều kết quả khác nhau. Nhiều bệnh nhân có thể thuyên giảm bệnh, nhưng việc xác định phương pháp điều trị hiệu quả phải được thực hiện riêng cho từng bệnh nhân và có thể mất thời gian, thử nghiệm và sai sót trước khi tìm ra giải pháp phù hợp.
Viêm tuyến tiền liệt không triệu chứng
Viêm tuyến tiền liệt không triệu chứng không cần điều trị.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Clemens JQ, Mullins C, Ackerman AL, et al. Urologic chronic pelvic pain syndrome: insights from the MAPP Research Network. Nat Rev Urol 2019;16(3):187-200. doi:10.1038/s41585-018-0135-5
2. Clemens JQ, Erickson DR, Varela NP, Lai HH. Diagnosis and Treatment of Interstitial Cystitis/Bladder Pain Syndrome. J Urol 2022;208(1):34-42. doi:10.1097/JU.0000000000002756
Những điểm chính
Viêm tuyến tiền liệt có thể là nhiễm khuẩn cấp tính hoặc mạn tính hoặc một nhóm rối loạn ít được biết hơn đặc trưng bởi các triệu chứng kích thích và tắc nghẽn, co thắt cơ hoành niệu sinh dục và đau đáy chậu.
Điều trị những bệnh nhân viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn mạn tính và những bệnh nhân quá nặng có viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp với fluoroquinolone và các biện pháp điều trị triệu chứng.
Các bệnh nhân nhập viện là những bệnh nhân bị viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính và các triệu chứng toàn thân gợi ý tình trạng nhiễm trùng huyết cần dùng kháng sinh phổ rộng như ampicillin cộng với gentamicin.
Đối với nam giới bị viêm tuyến tiền liệt mạn tính hoặc hội chứng đau vùng chậu mạn tính, hãy tuân theo các thuật toán điều trị đau vùng chậu mạn tính, bao gồm thuốc an thần (ví dụ: SSRI, benzodiazepin), kích thích dây thần kinh cùng cụt, phản hồi sinh học, vật lý trị liệu sàn chậu, kiểm soát đau bằng gabapentin hoặc amitriptyline, xoa bóp tuyến tiền liệt và các thủ thuật ít xâm lấn ở tuyến tiền liệt (ví dụ: liệu pháp nhiệt vi sóng).
