Ngất là hiện tượng mất ý thức ngắn và đột, kèm theo mất trương lực tư thế và phục hồi ngay sau đó. Bệnh nhân có biểu hiện không cử động được, đầu chi lạnh, mạch yếu và thở nông. Đôi khi xảy ra hiện tượng giật cơ ngắn, ngoài ý muốn, giống cơn động kinh.
Tiền ngất là hiện tượng choáng, mệt thỉu, bệnh nhân có cảm giác sắp ngất nhưng không mất ý thức. Nó thường được phân loại và mô tả cùng triệu chứng ngất, bởi nguyên nhân của cả hai là như nhau.
Co giật có thể gây mất ý thức đột ngột nhưng không được coi là ngất. Tuy nhiên, cần cân nhắc chẩn đoán động kinh ở những bệnh nhân có biểu hiện ngất, vì tiền sử và bệnh sử có thể không cung cấp những thông tin rõ ràng, hoặc không khai thác được, đồng thời một số loại động kinh không gây co giật hoặc co cứng. Thêm vào đó, cơn động kinh ngắn (< 5 giây) đôi khi có thể gây ngất.
Chẩn đoán dựa trên khai thác tiền sử và bệnh sử, những mô tả của người chứng kiến cơn động kinh, hoặc khám lâm sàng lúc xảy ra cơn động kinh.
Sinh lý bệnh của ngất
Trong hầu hết các trường hợp, ngất xảy ra do nguyên nhân suy giảm lưu lượng máu não. Trong một số trường hợp, tuy lưu lượng máu não đủ nhưng lại thiếu các chất nuôi dưỡng quan trọng (như oxy, glucose, hoặc cả hai).
Suy giảm lưu lượng máu não
Hầu hết các trường hợp suy giảm lưu lượng máu não đều do giảm cung lượng tim.
Giảm cung lượng tim có thể do
Bệnh lý tại tim gây tắc nghẽn đường tống máu
Rối loạn chức năng tâm thu của tim
Rối loạn chức năng tâm trương của tim
Loạn nhịp tim (nhịp nhanh hoặc nhịp chậm)
Những bệnh lý gây giảm hồi lưu tĩnh mạch
Hoạt động thể lực, sử dụng thuốc giãn mạch và giảm lưu lượng tuần hoàn có thể gây ngất ở những bệnh nhân đã có tắc nghẽn đường tống máu từ trước đó (đặc biệt ở bệnh nhân có hẹp động mạch chủ và bệnh cơ tim phì đại).
Loạn nhịp có thể gây ngất khi nhịp tim quá nhanh không đủ thời gian làm đầy tâm thất (ví dụ, > 150-180 nhịp/phút) hoặc quá chậm gây suy giảm cung lượng tim (ví dụ, < 30-35 nhịp/phút).
Giảm hồi lưu tĩnh mạch có thể do xuất huyết, tăng áp lực lồng ngực, tăng trương lực phó giam cảm (đồng thời làm giảm nhịp tim), hoặc mất trương lực giao cảm (do thuốc, tăng áp lực xoang cảnh, rối loạn chức năng thần kinh thực vật). Ngất do các cơ chế này (trừ cơ chế xuất huyết) thường được gọi là ngất do phản xạ cường phế vị, hoặc ngất do cơ chế thần kinh tim.
Hạ huyết áp tư thế là một trong những nguyên nhân thường gặp gây ngất, do rối loạn các cơ chế phục hồi mức suy giảm hồi lưu tĩnh mạch khi đứng (nhịp nhanh xoang, co mạch hoặc cả hai).
Bệnh mạch máu não (ví dụ, đột quỵ, cơn thiếu máu não thoáng qua) hiếm khi gây ngất bởi trong hầu hết các trường hợp, chúng không gây tổn thương các cấu trúc trung tâm, phần chịu trách nhiệm chính gây mất ý thức. Tuy nhiên, thiếu máu cục bộ động mạch thân nền, do cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, đột quỵ hoặc đau nửa đầu, có thể gây ngất. Trong một số ít các trường hợp, viêm hoặc thoái hóa cột sống cổ có thể gây hội chứng động mạch sống nền, làm giảm tưới máu, từ đó có thể gây ngất khi đầu thay đổi ở một số tư thế nhất định.
Thiếu chất nuôi dưỡng não
Glucose và oxy là những chất dinh dưỡng không thể thiếu với hệ thần kinh trung ương (CNS). Ngay cả khi lưu lượng máu não bình thường, sự thiếu hụt một trong hai thành phần này sẽ gây mất ý thức. Trên thực tế lâm sàng, hạ đường huyết là nguyên nhân thường gặp hơn, bởi hạ oxy máu hiếm khi xảy ra đột ngột và đủ nhanh để gây mất ý thức. Mất ý thức do hạ đường huyết ít khi đột ngột như trong trường hợp ngất hoặc động kinh, mà thường có tiền triệu xảy ra trước đó (trừ trường hợp bệnh nhân dùng thuốc chẹn beta); tuy nhiên, bác sĩ lâm sàng có thể không khai thác được cụ thể lúc khởi phát cơn hạ đường huyết, trừ khi có người chứng kiến đi cùng.
Căn nguyên của Ngất
Nguyên nhân thường được phân loại theo cơ chế (xem bảng Một số nguyên nhân gây ngất).
Các nguyên nhân phổ biến nhất là
Cường phế vị (nguyên nhân thần kinh)
Vô căn
Nhiều trường hợp ngất không có chẩn đoán xác định nhưng thường là lành tính. Một số ít trường hợp có bệnh lý căn nguyên nguy hiểm, thường là các bệnh lý tim mạch.
Một số nguyên nhân gây ngất
Nguyên nhân | Những phát hiện gợi ý | Tiếp cận chẩn đoán* |
|---|---|---|
Suy giảm cung lượng tim | ||
Bệnh lý van tim: Hẹp van động mạch chủ, hẹp van hai lá, tứ chứng Fallot, hỏng hoặc huyết khối van nhân tạo | Bệnh nhân trẻ hoặc già Ngất thường sau gắng sức; hồi phục nhanh Tiếng thổi tại tim | |
Bệnh cơ tim phì đại, bệnh cơ tim hạn chế, tràn dịch màng ngoài tim gây ép tim cấp, vỡ thành tự do của tim | Bệnh nhân trẻ hoặc già Ngất thường sau gắng sức; hồi phục nhanh Tiếng thổi ở tim (trong bệnh cơ tim phì đại) Tiếng tim thứ 4 (trong bệnh cơ tim hạn chế) | Siêu âm tim |
Khối u hoặc huyết khối tại tim | Ngất có thể sau thay đổi tư thế Thường có tiếng thổi Huyết khối mạch ngoại vi gây thuyên tắc mạch | Siêu âm tim |
Tắc mạch phổi, thuyên tắc mạch do nước ối, hoặc tắc mạch do khí | Thường do tắc mạch lớn, kèm theo khó thở, nhịp tim nhanh, hoặc thở nhanh Thường có các yếu tố nguy cơ gây tắc mạch phổi | Đôi khi D-dimer Chụp mạch CT hoặc chụp xạ hình |
Rối loạn nhịp tim | ||
Loạn nhịp chậm (ví dụ do rối loạn chức năng nút xoang, block nhĩ thất cấp độ cao, thuốc†) | Ngất thường không có triệu chứng cảnh báo; tỉnh ngay khi được đánh thức Có thể xảy ra ở bất kỳ tư thế nào Nhịp chậm xuất hiện phổ biến hơn ở người cao tuổi Bệnh nhân đang dùng thuốc, đặc biệt là thuốc chống loạn nhịp hoặc các thuốc khác làm kéo dài khoảng QT. Bệnh tim cấu trúc | Nếu điện tâm đồ không rõ ràng, cân nhắc sử dụng holter điện tâm đồ liên tục, hoặc máy ghi điện tâm đồ trong biến cố, hoặc có thể cấy thiết bị theo dõi điện tâm đồ liên tục. Tiến hành thăm dò điện sinh lý nếu nghi ngờ có bệnh lý hoặc phát hiện biểu hiện bất thường Xét nghiệm điện giải đồ nếu có căn nguyên lâm sàng rõ (sử dụng lợi tiểu, nôn, tiêu chảy) |
Nhịp nhanh trên thất hoặc nhịp nhanh thất (do thiếu máu, suy tim, bệnh cơ tim, do thuốc†, rối loạn điện giải, bệnh cơ tim thất phải gây rối loạn nhịp, hội chứng QT kéo dài, hội chứng Brugada, hội chứng tiền kích thích) | Ngất thường không có triệu chứng cảnh báo; tỉnh ngay khi được đánh thức Có thể xảy ra ở bất kỳ tư thế nào Bệnh nhân đang dùng thuốc, đặc biệt là thuốc chống loạn nhịp tim hoặc các loại thuốc tim mạch khác Bệnh tim cấu trúc | Nếu điện tâm đồ không rõ ràng, cân nhắc theo dõi qua Holter hoặc các thiết bị theo dõi khác, hoặc có thể cấy thiết bị theo dõi. Tiến hành thăm dò điện sinh lý nếu nghi ngờ có bệnh lý hoặc phát hiện biểu hiện bất thường Xét nghiệm điện giải đồ nếu có căn nguyên lâm sàng rõ (sử dụng lợi tiểu, nôn, tiêu chảy) |
Suy giảm chức năng tâm thất | ||
Nhồi máu cơ tim cấp, viêm cơ tim, rối loạn chức năng tâm thu hoặc tâm trương, bệnh cơ tim | Ngất hiếm khi xuất hiện trong nhồi máu cơ tim kèm theo loạn nhịp hoặc sốc (hầu hết bệnh nhân có biểu hiện này đều là người cao tuổi) | Xét nghiệm Troponin ECG Siêu âm tim Đôi khi cần chụp MRI tim |
Tràn dịch màng ngoài tim gây ép tim cấp hoặc viêm màng ngoài tim co thắt | Tĩnh mạch cổ nổi; mạch nghịch đảo > 10 | Siêu âm tim Đôi khi cần chụp CT |
Cường phế vị (nguyên nhân thần kinh) | ||
Tăng áp lực trong lồng ngực (ví dụ, tràn khí màng phổi áp lực, ho, rặn khi đi tiểu hoặc đại tiện, nghiệm pháp Valsalva) | Các triệu chứng cảnh báo (ví dụ: chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi); phục hồi thường nhanh chóng nhưng không ngay lập tức (5 đến 15 phút) mặc dù có thể kéo dài trong một số trường hợp hiếm gặp Các yếu tố gây khởi phát thường rõ ràng | Đánh giá lâm sàng |
Cảm xúc mạnh (đau đớn, sợ hãi, nhìn thấy máu) | Các triệu chứng cảnh báo (chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi); tỉnh nhanh nhưng không phải ngay lập tức (5 đến 15 phút hoặc lâu hơn, đôi khi lên đến hàng giờ) Các yếu tố gây khởi phát thường rõ ràng | Đánh giá lâm sàng |
Áp lực xoang cảnh | Các triệu chứng cảnh báo (chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi); tỉnh nhanh nhưng không phải ngay lập tức (5 đến 15 phút hoặc lâu hơn, đôi khi lên đến hàng giờ) Các yếu tố gây khởi phát thường rõ ràng | Đánh giá lâm sàng |
Nuốt (hiếm) | Các triệu chứng cảnh báo (chóng mặt, buồn nôn, đổ mồ hôi); tỉnh nhanh nhưng không phải ngay lập tức (5 đến 15 phút hoặc lâu hơn, đôi khi lên đến hàng giờ) Các yếu tố gây khởi phát thường rõ ràng | Đánh giá lâm sàng |
Dùng thuốc, côn trùng cắn, tiền sử dị ứng, các dấu hiệu phản vệ khác (ví dụ: phát ban, thở khò khè, tụt huyết áp) | Test dị ứng | |
Thuốc† | Các triệu chứng tiến triển chỉ trong vài phút sau khi đứng dậy Huyết áp (BP) tụt khi đứng dậy trong khi khám | Đánh giá lâm sàng Đôi khi cần tiến hành nghiệm pháp bàn nghiêng |
Rối loạn thần kinh thực vật | Các triệu chứng tiến triển chỉ trong vài phút sau khi đứng dậy Huyết áp tụt khi đứng dậy | Đánh giá lâm sàng Đôi khi cần tiến hành nghiệm pháp bàn nghiêng |
Bất động do nằm lâu | Các triệu chứng tiến triển chỉ trong vài phút sau khi đứng dậy Huyết áp tụt khi đứng dậy | Đánh giá lâm sàng Đôi khi cần tiến hành nghiệm pháp bàn nghiêng |
Thiếu máu | Mệt mỏi kéo dài, đôi khi đi ngoài phân đen, mất máu nhiều qua kinh nguyệt | Công thức máu hoặc hematocrit |
Rối loạn nội tiết (ví dụ: suy tuyến thượng thận, suy giáp) | Các triệu chứng tiến triển chỉ trong vài phút sau khi đứng dậy Các triệu chứng thường liên quan của bệnh nội tiết nền | Bảng xét nghiệm chuyển hóa cơ bản Đo cortisol buổi sáng Hormone kích thích tuyến giáp (TSH) |
Mạch máu não | ||
Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua ở động mạch nền hoặc đột quỵ | Đôi khi liệt thần kinh sọ và thất điều | CT hoặc MRI |
Các triệu chứng aura thị giác, sợ ánh sáng; triệu chứng xảy ra một bên Thiếu các triệu chứng một bên trong trường hợp đau nửa đầu do động mạch nền | Đánh giá lâm sàng | |
Khác | ||
Đứng lâu | Tiền sử thường rõ ràng, không có triệu chứng khác | Đánh giá lâm sàng |
Mang thai | Nữ giới khỏe mạnh trong độ tuổi sinh đẻ; không có các triệu chứng khác Thường mang thai giai đoạn sớm hoặc chưa nhận ra mình mang thai | Test kiểm tra thai qua nước tiểu |
Tăng thông khí | Thường có cảm giác ngứa quanh miệng hoặc ở ngón tay ngón tay trước khi ngất Thường xuất hiện khi đang xúc động mạnh | Đánh giá lâm sàng |
Thay đổi tri giác cho đến khi được điều trị, hiếm khi khởi phát đột ngột, vã mồ hôi, Thường có tiền sử đái tháo đường hoặc u tụy nội tiết insulin | Đường máu mao mạch Đáp ứng với truyền glucose | |
Bệnh lý tâm thần | Không có ngất thực sự (bệnh nhân vẫn có thể đáp ứng một phần, hoặc không đáp ứng nhất quán trong khi ngất) Khám thường quy Thường có tiền sử bệnh lý tâm thần | Đánh giá lâm sàng |
* Tất cả các bệnh nhân đều cần làm điện tâm đồ và đo độ bão hòa oxy trong máu. | ||
† Xem bảng Một số nguyên nhân gây ngất do thuốc. | ||
Một số nguyên nhân gây ngất do thuốc
Đánh giá Ngất
Đánh giá nên được thực hiện sau biến cố càng sớm càng tốt, bởi càng đánh giá xa biến cố, càng gặp nhiều khó khăn trong chẩn đoán. Thông tin từ người chứng kiến là khá hữu ích và nên thu thập càng sớm càng tốt.
Lịch sử
Trong phần tiền sử các bệnh hiện mắc, nên xác định các yếu tố gây ngất, bao gồm các sinh hoạt hàng ngày bệnh nhân (như tập luyện, tranh cãi, bối cảnh gây cảm xúc), tư thế (nằm hoặc đứng, nếu đứng thì đứng trong bao lâu). Các triệu chứng quan trọng liên quan ngay trước hoặc sau sự kiện bao gồm có cảm giác sắp mất ý thức, buồn nôn, đổ mồ hôi, nhìn mờ hoặc nhìn đường hầm, ngứa ran ở môi hoặc đầu ngón tay, đau ngực hoặc đánh trống ngực hay không. Cần xác định rõ thời gian tỉnh lại. Cần tìm người chứng kiến cảnh bệnh nhân ngất và khai thác kỹ, nhằm mô tả rõ tình trạng co giật và thời gian co giật nếu có.
Cần hỏi rõ về các vùng đau hoặc chấn thương, các đợt chóng mặt hoặc tiền ngất, các đợt đánh trống ngực hoặc đau ngực khi gắng sức. Bệnh nhân cần được hỏi về các triệu chứng gợi ý bệnh lý căn nguyên, bao gồm đi ngoài phân đen, mất máu nhiều qua kinh nguyệt (thiếu máu); nôn nhiều, tiêu chảy hoặc tiểu nhiều (mất nước hoặc rối loạn điện giải); các yếu tố nguy cơ tắc mạch phổi (tiền sử phẫu thuật gần đây hoặc bất động kéo dài, ung thư, tiền sử huyết khối hoặc trạng thái tăng đông).
Bệnh sử cần hỏi về các biến cố ngất trước đó, bệnh tim mạch đã biết và các tình trạng rối loạn co giật đã biết. Cần xác định rõ các loại thuốc đang dùng (đặc biệt là thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc lợi niệu, thuốc giãn mạch và chống loạn nhịp tim - xem bảng Một số nguyên nhân ngất do thuốc). Tiền sử gia đình nên khai thác bệnh lý tim mạch xuất hiện khi còn trẻ, hoặc tử vong khi còn trẻ ở bất cứ thành viên nào trong gia đình.
Khám thực thể
Dấu hiệu sinh tồn đóng vai trò rất quan trọng. Nhịp tim và huyết áp được đo khi bệnh nhân nằm ngửa và sau 3 phút đứng. Bắt mạch tìm kiếm dấu hiệu bất thường.
Khám toàn thân nhằm phát hiện các dấu hiệu bất thường về tri giác, bao gồm lẫn lộn, tiếp xúc chậm, cùng các dấu hiệu chấn thương (bầm tím, sưng tấy, đau, vết tự cắn lưỡi).
Nghe tim phát hiện các tiếng thổi, nếu có, cần lưu ý tới sự thay đổi của tiếng thổi đó khi làm nghiệm pháp Valsava, khi đứng hoặc khi ngồi xổm.
Đánh giá cẩn thận sóng tĩnh mạch cảnh (xem hình Sóng tĩnh mạch cảnh bình thường) trong khi sờ động mạch cảnh hoặc nghe tim có thể cho phép chẩn đoán rối loạn nhịp tim nếu không có ECG. Ví dụ, sóng "a" đại bác xảy ra khi tâm nhĩ co lại khi van ba lá đóng và biểu thị tình trạng phân ly tâm nhĩ-thất.
Khám bụng kiểm tra các điểm đau, thăm trực tràng kiểm tra dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa.
Khám thần kinh được thực hiện để xác định bất kỳ bất thường khu trú nào, gợi ý nguyên nhân hệ thần kinh trung ương (ví dụ, rối loạn co giật).
Các dấu hiệu cảnh báo
Các biểu hiện sau cho thấy bệnh lý căn nguyên nguy hiểm:
Ngất khi tập luyện
Ngất nhiều lần trong khoảng thời gian ngắn
Tiếng thổi hoặc các triệu chứng gợi ý bệnh tim cấu trúc (đau ngực)
Tuổi cao
Chấn thương nặng khi ngất.
Tiền sử gia đình có tử vong chưa rõ nguyên nhân, ngất khi gắng sức hoặc co giật/ngất tái diễn chưa rõ nguyên nhân.
Giải thích các dấu hiệu
Mặc dù nguyên nhân thường lành tính, nhưng cần nhận diện các nguyên nhân gây đe dọa tính mạng (như nhịp nhanh, block tim) vì chúng có nguy cơ gây tử vong. Các triệu chứng lâm sàng (xem bảng Các nguyên nhân Ngất) giúp gợi ý tìm nguyên nhân trong 40 đến 50% các trường hợp. Dưới đây là một số khái quát hữu ích.
Ngất thường do nguyên nhân lành tính.
Ngất khởi phát sau căng thẳng về thể chất hoặc tinh thần, xuất hiện ngay sau thay đổi tư thế và sau các triệu chứng cảnh báo qua trung gian phó giao cảm (như buồn nôn, yếu, ngáp, lo âu, nhìn mờ, toát mồ hôi). Các biểu hiện trên thường gợi ý ngất do cường phế vị.
Ngất thường xảy ra sau khi đứng dậy (đặc biệt ở bệnh nhân cao tuổi, sau nằm lâu, hoặc bệnh nhân đang dùng một số nhóm thuốc nhất định) gợi ý hạ huyết áp tư thế đứng.
Ngất xảy ra sau khi đứng lâu không di chuyển thường do ứ máu tại tĩnh mạch.
Các nguyên nhân nguy hiểm được gợi ý bởi các dấu hiệu cảnh báo.
Ngất khi gắng sức gợi ý suy giảm cung lượng tim hoặc rối loạn nhịp do gắng sức. Những bệnh nhân này đôi khi cũng có biểu hiện đau ngực, đánh trống ngực, hoặc cả hai. Khám phát hiện các triệu chứng tại tim giúp xác định nguyên nhân. Tiếng thổi cường độ mạnh, đạt đỉnh muộn và lan lên động mạch cảnh gợi ý chẩn đoán hẹp van động mạch chủ; tiếng thổi tâm thu tăng lên khi làm nghiệm pháp Valsalva và biến mất khi ngồi xổm gợi ý chẩn đoán bệnh cơ tim phì đại.
Ngất xuất hiện và kết thúc đột ngột, mang tính tự phát, thường do nguyên nhân tim mạch và hay gặp nhất trong các bệnh lý rối loạn nhịp.
Ngất khi thay đổi tư thế từ đứng sang nằm cũng gợi ý chẩn đoán loạn nhịp vì các cơ chế gây ngất do cường phế vị và hạ áp tư thế không gây ngất ở tư thế nằm.
Ngất kèm theo chấn thương trong cơn làm tăng khả năng gây ra co giật hoặc do tim, và do đó biến cố này được quan tâm nhiều hơn. Các dấu hiệu cảnh báo và mất ý thức chậm hơn đi kèm với ngất mạch máu lành tính phần nào làm giảm khả năng chấn thương.
Mất ý thức trong cơn co giật hoặc lú lẫn sau cơn đôi khi có thể bị nhầm lẫn với ngất, nhưng giật cơ hoặc co giật kéo dài hơn vài giây, tiểu không tự chủ, chảy nước dãi hoặc cắn lưỡi, nếu có, thường là dấu hiệu của một cơn co giật.
Xét nghiệm
Xét nghiệm thường được thực hiện.
ECG
Đo độ bão hòa oxy máu theo xung mạch
Đôi khi sử dụng siêu âm tim
Đôi khi cần tiến hành nghiệm pháp bàn nghiêng
Chỉ tiến hành xét nghiệm máu khi có chỉ định trên lâm sàng
Chẩn đoán hình ảnh hệ thống thần kinh trung ương hiếm khi được chỉ định
Nhìn chung, nếu ngất gây chấn thương hoặc tái phát (đặc biệt là trong một khoảng thời gian ngắn), cần phải đánh giá sâu hơn. Chẩn đoán hình ảnh tim và não không được thực hiện trừ khi có dấu hiệu lâm sàng (nghi ngờ nguyên nhân tim mạch hoặc tổn thương thần kinh).
Bệnh nhân nghi ngờ loạn nhịp tim, viêm cơ tim, hoặc thiếu máu cục bộ nên được nhập viện để đánh giá kỹ hơn. Những bệnh nhân khác có thể chỉ cần đánh giá ngoại trú.
Nên làm điện tâm đồ ở tất cả các bệnh nhân. Điện tâm đồ có thể cho biết rối loạn nhịp tim, bất thường dẫn truyền, phì đại tâm thất, kích thích trước, kéo dài QT, trục trặc máy tạo nhịp tim, thiếu máu cục bộ cơ tim hoặc nhồi máu cơ tim. Nếu nghi ngờ chẩn đoán sau khi đánh giá cơ bản này, đo các chất chỉ điểm tim và thu thập các điện tâm đồ tuần tự để loại trừ NMCT ở bệnh nhân cao tuổi cộng với theo dõi điện tâm đồ trong ít nhất 24 giờ là điều cần thiết. Nếu phát hiện rối loạn nhịp, thời điểm rối loạn nhịp phải có sự liên quan với thời điểm thay đổi tri giác nhằm chẩn đoán chắc chắn nguyên nhân gây ngất liên quan tới rối loạn nhịp, tuy nhiên phần lớn bệnh nhân không có biểu hiện ngất trong quá trình theo dõi. Mặt khác, trong quá trình theo dõi nếu vẫn có biểu hiện của các triệu chứng trong khi không có rối loạn nhịp nào cũng giúp góp phần loại trừ nguyên nhân tim mạch. Máy ghi biến cố (có thể ghi lại nhịp tim trong thời gian dài hơn) có thể hữu ích nếu các triệu chứng cảnh báo xảy ra trước ngất. Điện tâm đồ tín hiệu trung bình có thể giúp xác định các rối loạn nhịp có xu hướng tiến triển thành rối loạn nhịp thất ở bệnh nhân thiếu máu cơ tim hoặc bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim. Nếu các đợt ngất không thường xuyên (ví dụ: < 1 lần/tháng), có thể sử dụng máy ghi vòng lặp có thể cấy ghép để ghi lâu hơn. Thiết bị này liên tục ghi lại nhịp điệu và có thể được thẩm vấn bởi một máy bên ngoài cho phép in nhịp tim.
Đo độ bão hòa oxy qua da nên được tiến hành trong hoặc ngay sau khi ngất để xác định tình trạng hạ oxy máu (gợi ý chẩn đoán tắc mạch phổi). Nếu có giảm oxy máu, chụp CT mạch được chỉ định để loại trừ thuyên tắc phổi.
Xét nghiệm được thực hiện dựa trên chẩn đoán lâm sàng; không nên sử dụng các bộ xét nghiệm mặc định sẵn. Tuy nhiên, nên tiến hành thử thai cho tất cả phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Nếu nghi ngờ thiếu máu, tiến hành xét nghiệm Hematocrit. Chỉ làm điện giải đồ nếu có bất thường trên lâm sàng (có triệu chứng hoặc đang sử dụng thuốc gây rối loạn điện giải). Đo troponin huyết thanh nếu nghi ngờ nhồi máu cơ tim cấp.
Siêu âm tim được chỉ định cho những bệnh nhân ngất không rõ nguyên nhân trên lâm sàng, ngất do gắng sức, tiếng thổi ở tim hoặc nghi ngờ có khối u trong tim (ví dụ, những người có ngất do tư thế).
Nghiệm pháp bàn nghiêng có thể được thực hiện nếu bệnh sử và khám thực thể cho thấy thuốc ức chế vận mạch hoặc ngất do phản xạ khác. Nghiệm pháp bàn nghiêng cũng được sử dụng để đánh giá ngất sau gắng sức, nếu siêu âm tim hoặc các nghiệm pháp gắng sức không cho thấy bất thường.
Nghiệm pháp gắng sức (tập thể dục hoặc dùng thuốc) được thực hiện khi nghi ngờ thiếu máu cục bộ cơ tim gián đoạn. Nó thường được thực hiện ở bệnh nhân với các triệu chứng liên quan đến quá trình gắng sức. Các nghiệm pháp gắng sức thường ít giá trị, trừ trường hợp ngất liên quan tới các hoạt động thể lực.
Kiểm tra điện sinh lý xâm lấn được xem xét nếu kiểm tra không xâm lấn không xác định được loạn nhịp tim ở bệnh nhân mắc bất kỳ bệnh nào sau đây:
Ngất gần đây không giải thích được
Những dấu hiệu cảnh báo không giải thích được
Bệnh cơ tim do thiếu máu cục bộ, bệnh cơ tim không do thiếu máu cục bộ và bệnh bẩm sinh ở người trưởng thành hoặc ngất không rõ nguyên nhân mà không đáp ứng các tiêu chuẩn về ICD được sử dụng để phòng ngừa ban đầu
Một đáp ứng tiêu cực xác định một phân nhóm có nguy cơ thấp với tỷ lệ thuyên giảm cao. Việc tiến hành thăm dò điện sinh lý vẫn đang gây tranh cãi.
Cần tiến hành làm điện não đồ nếu nghi ngờ động kinh.
Chụp CT và MRI sọ não chỉ khi có các triệu chứng cơ năng và thực thể gợi ý bệnh lý thần kinh trung ương khu trú.
Điều trị Ngất
Nếu phát hiện bệnh nhân trong cơn ngất, cần kiểm tra mạch ngay lập tức. Nếu bệnh nhân vô mạch, bắt đầu hồi sức tim phổi. Nếu bắt được mạch và có tình trạng nhịp chậm mức độ nặng, sử dụng atropin ngay lập tức và đặt máy tạo nhịp ngoài cơ thể. Isoproterenol có thể được sử dụng để duy trì nhịp tim trong khi chờ đợi cấy máy tạo nhịp tạm thời.
Nhịp tim nhanh được điều trị; sốc đồng bộ dòng điện một chiều nhanh hơn và an toàn hơn dùng thuốc cho bệnh nhân không ổn định. Điều trị tình trạng suy giảm hồi lưu tĩnh mạch bằng cách giữ bệnh nhân ở tư thế nằm ngửa, nâng chân và truyền dịch muối đẳng trương tĩnh mạch. Dẫn lưu dịch màng ngoài tim trong trường hợp chèn ép tim. Tràn khí màng phổi dưới áp lực cần được điều trị bằng cách mở màng phổi và dẫn lưu khí liên tục. Điều trị tình trạng phản vệ bằng epinephrine đường tĩnh mạch.
Nếu đã loại trừ các nguyên nhân gây đe dọa tính mạng, việc đặt bệnh nhân ở tư thế nằm ngửa và nâng cao hai chân thường sẽ giúp bệnh nhân tỉnh lại. Nếu bệnh nhân đứng dậy quá đột ngột, tình trạng ngất có thể tái diễn, việc giữ bệnh nhân hoặc vận chuyển bệnh nhân ở tư thế đứng có thể kéo dài tình trạng giảm tưới máu não và làm chậm quá trình phục hồi.
Điều trị đặc biệt phụ thuộc vào bệnh lý căn nguyên cũng như cơ chế sinh lý bệnh của nó. Việc lái xe và sử dụng máy móc nên bị cấm cho đến khi nguyên nhân được xác định và điều trị.
Các điểm thiết yếu ở người cao tuổi: Ngất
Nguyên nhân phổ biến nhất gây ngất ở người cao tuổi là hạ huyết áp tư thế do sự kết hợp của nhiều yếu tố. Các yếu tố đó bao gồm: xơ vữa động mạch, giảm hồi lưu tĩnh mạch do sự suy giảm chức năng của bơm cơ xương do ít vận động, thoái hoá nút xoang nhĩ và hệ thống dẫn truyền do bệnh lý cấu trúc tim.
Ở người cao tuổi, ngất thường do sự kết hợp nhiều nguyên nhân. Ví dụ, sự kết hợp của việc uống một số loại thuốc tim và huyết áp và đứng trong nhà thờ nóng trong thời gian dài hoặc cảm xúc có thể dẫn đến ngất mặc dù không có yếu tố đơn lẻ nào có thể gây ngất.
Những điểm chính
Ngất là kết quả của rối loạn chức năng hệ thần kinh trung ương toàn thể, thường là do lưu lượng máu não không đủ.
Trong hầu hết các trường hợp, ngất thường có nguyên nhân lành tính.
Một số nguyên nhân khác, ít phổ biến hơn như rối loạn nhịp, suy giảm cung lượng tim là những nguyên nhân nguy hiểm có thể gây đe dọa tính mạng.
Ngất do cường phế vị thường có yếu tố khởi phát rõ, có triệu chứng cảnh báo và thường chỉ kéo dài vài phút trước khi bệnh nhân hồi tỉnh.
Ngất do rối loạn nhịp thường xảy ra đột ngột và nhanh chóng phục hồi.
Nếu căn nguyên lành tính không rõ ràng, nên cấm lái xe và sử dụng máy móc cho đến khi nguyên nhân được xác định và điều trị – biểu hiện tiếp theo của một nguyên nhân tim không được phát hiện có thể gây tử vong.
Điều trị hướng trực tiếp vào bệnh lý nền.
Thông tin thêm
Primary Writing Committee, Sandhu RK, Raj SR, et al: Canadian Cardiovascular Society Clinical Practice Update on the Assessment and Management of Syncope. Can J Cardiol 36(8):1167–1177, 2020. doi: 10.1016/j.cjca.2019.12.023
