Tràn dịch màng phổi là tích tụ dịch trong khoang màng phổi. Tình trạng này do nhiều nguyên nhân và thường được phân loại là dịch thấm hoặc dịch tiết. Việc phát hiện được thực hiện bằng khám lâm sàng, chụp X-quang ngực và siêu âm ngực tại giường. Thường cần phải chọc dịch màng phổi và phân tích dịch màng phổi để xác định nguyên nhân. Dịch thấm màng phổi hai bên không có triệu chứng không cần điều trị. Dịch thấm màng phổi có triệu chứng và hầu hết là dịch tiết cần phải chọc dịch màng phổi, dẫn lưu ống lồng ngực và xử trí màng phổi dứt điểm (đặt ống thông màng phổi vào trong, gây dính màng phổi bằng bột talc, phẫu thuật lồng ngực hoặc kết hợp).
Thông thường, từ 10 đến 20 mL dịch màng phổi, có thành phần tương tự huyết tương nhưng có hàm lượng protein thấp hơn (< 1,5 g/dL [< 15 g/L]), được trải mỏng trên màng phổi lá tạng và màng phổi lá thành, tạo điều kiện cho việc di chuyển giữa các màng phổi và thành ngực. Dịch đi vào khoang màng phổi từ các hệ thống mao mạch ở màng phổi lá thành và được dẫn lưu qua lỗ ở màng phổi lá thành và các mạch bạch huyết. Chất lỏng cuối cùng chảy vào tâm nhĩ phải, do đó độ thanh thải phụ thuộc vào mao mạch và một phần áp lực ở bên phải. Dịch màng phổi tụ lại khi quá nhiều dịch vào hoặc quá ít dịch thoát ra khỏi khoang màng phổi.
Căn nguyên của tràn dịch màng phổi
Tràn dịch màng phổi thường được phân loại
dịch thấm
dịch tiết
Phân loại tràn dịch dựa trên đặc điểm của dịch (xem bảng Tiêu chuẩn để xác định tràn dịch màng phổi dịch tiết). Cho dù là một bên hay hai bên, tràn dịch dịch thấm thường có thể được điều trị mà không cần đánh giá rộng, trong khi nguyên nhân của dịch tiết đòi hỏi phải làm sáng tỏ. Có rất nhiều nguyên nhân (> 50) (xem bảng Một số nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi).
Tràn dịch màng phổi dịch thấm được gây ra bởi sự kết hợp tăng áp lực thủy tĩnh và giảm áp lực keo huyết tương. Suy tim là nguyên nhân phổ biến nhất, theo sau là xơ gan với cổ trướng và do giảm albumin máu, thường là do hội chứng thận hư.
Tràn dịch màng phổi do dịch tiết do các quá trình tại chỗ gây ra dẫn đến tăng tính thấm mao mạch, kết quả là xuất tiết dịch, protein, tế bào và các thành phần huyết thanh khác. Nguyên nhân rất nhiều; phổ biến nhất là viêm phổi, ung thư, thuyên tắc mạch phổi, nhiễm vi rút và bệnh lao (TB).
Hội chứng móng tay màu vàng là một rối loạn hiếm gặp gây tràn dịch màng phổi mạn tính, phù bạch huyết và móng tay vàng loạn dưỡng - tất cả đều là hậu quả của rối loạn dẫn lưu bạch huyết.
Tiêu chuẩn để xác định dịch tràn dịch màng phổi dịch tiết
Kiểm tra | Dịch tiết | Độ nhạy (%) | Độ đặc hiệu (%) |
|---|---|---|---|
Tiêu chuẩn Light (≥ 1 trong 3 tiêu chuẩn sau đây): | |||
| ≥ 2/3 ULN so với LDH huyết thanh | 100 | |
| ≥ 0,5 | ||
| ≥ 0,6 | ||
Tổng protein dịch màng phổi | ≥ 3 g/dL (30 g/L) | 90 | 90 |
Cholesterol dịch | ≥ 60 mg/dL (1,55 mmol/L) ≥ 43 mg/dL (1,11 mmol/L) | < 75 | |
Tỷ lệ cholesterol dịch màng phổi: huyết thanh | ≥ 0,3 | ||
Protein huyết thanh - protein dịch màng phổi† | ≤ 3.1 g/dL (31 g/L) | ||
* Hiệu chỉnh tăng LDH do phá vỡ hồng cầu = đo LDH − 0,0012 × Số lượng hồng cầu/mcL. | |||
† Xét nghiệm ưu tiên cho bệnh nhân được kê đơn thuốc lợi tiểu sau khi có tràn dịch nếu đáp ứng được các tiêu chuẩn dịch tiết của Light, nhưng không có phép đo sinh hóa > 15% so với mức ngưỡng trong các tiêu chuẩn của Light. | |||
LDH = lactate dehydrogenase; ULN = giới hạn trên của bình thường. | |||
Dữ liệu sửa đổi từ Light RW: Thực hành lâm sàng: Tràn dịch màng phổi. N Engl J Med 346:1971–1977, 2002 doi:10.1056/NEJMcp010731 | |||
Tràn dưỡng chấp màng phổi (chylothorax) là tràn dịch màu trắng sữa có triglycerides cao gây ra bởi chấn thương hoặc khối u tân sinh (thường là u lympho) gây tổn thương ống ngực tràn dưỡng chấp cũng xảy ra với hội chứng chèn ép tĩnh mạch chủ trên. tràn dưỡng chấp cũng xảy ra với hội chứng chèn ép tĩnh mạch chủ trên.
Tràn dịch giả dưỡng chấp (cholesterol hoặc giả dưỡng chấp) giống như tràn dưỡng chấp nhưng có ít triglycerides và có hàm lượng cholesterol cao. Tràn dịch giả dưỡng chấp được cho là do sự giải phóng cholesterol từ các hồng cầu và bạch cầu trung tính vỡ ra trong các tràn dịch kéo dài khi sự hấp thu bị chặn bởi màng phổi bị dày lên. Nguyên nhân phổ biến nhất là viêm màng phổi dạng thấp và bệnh lao mạn tính.
Tràn máu màng phổi là dịch máu trong khoang màng phổi (hematocrit dịch màng phổi > 50% hematocrit máu ngoại biên) do chấn thương hoặc, hiếm khi do bệnh đông máu hoặc sau khi vỡ một mạch máu lớn như là động mạch chủ hoặc động mạch phổi.
Tràn mủ màng phổi là mủ trong khoang màng phổi. Tràn mủ màng phổi có thể xảy ra như một biến chứng của viêm phổi, phẫu thuật lồng ngực, áp xe (phổi, gan, dưới hoành), hoặc chấn thương thấu ngực với nhiễm trùng thứ phát. Tràn mủ màng phổi rò ra thành ngực là sự lan rộng ra mô mềm của mủ dẫn đến nhiễm trùng thành ngực và dẫn lưu ra ngoài.
Phổi treo là một phổi được bao bọc bởi một vỏ xơ do mủ hoặc khối u. Bởi vì phổi không thể nở, áp lực màng phổi trở nên âm hơn bình thường, làm tăng sự thấm dịch từ các mao mạch màng phổi lá thành. Dịch có đặc điểm là ranh giới giữa dịch thấm và dịch tiết; là dịch có các giá trị sinh hóa nằm trong khoảng 15% mức cutoff cho các tiêu chí của Light (xem bảng Các tiêu chí để xác định tràn dịch màng phổi dịch tiết).
Tràn dịch do thầy thuốc có thể là do di chuyển hoặc sai vị trí ống mở thông dạ dày vào trong khí quản hoặc thủng tĩnh mạch chủ trên sau đặt catherter tĩnh mạch trung tâm, dẫn đến sự dịch chuyển ống thức ăn hoặc dịch truyền tĩnh mạch vào khoang màng phổi.
Một số nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi*
Nguyên nhân | Bình luận |
|---|---|
Dịch thấm | |
Tràn dịch hai bên ở 81% số ca bệnh; bên phải ở 12% số ca bệnh; nghiêng về bên trái ở 7% số ca bệnh † Với suy thất trái, có sự tăng thêm dịch khoảng kẽ, dịch này đi qua màng phổi lá tạng và đi vào khoang màng phổi | |
Xơ gan với cổ trướng (tràn dịch màng phổi do gan) | Tràn dịch bên phải ở 70% số ca bệnh; bên trái ở 15% số ca bệnh; hai bên ở 15% số ca bệnh ‡ Dịch cổ chướng thấm vào khoang màng phổi thông qua lỗ cơ hoành Tràn dịch xuất hiện ở khoảng 5% bệnh nhân có cổ trướng rõ rệt trên lâm sàng |
Hạ albumin máu | Không phổ biến Tràn dịch màng phổi hai bên ở > 90% Áp suất thể tích nội mạch giảm, dẫn đến tràn dịch màng phổi Liên quan đến phù hoặc phù toàn thân ở nơi khác |
Thường là tràn dịch hai bên; dưới phổi Giảm áp lực thể tích trong lòng mạch cộng với tăng thể tích tuần hoàn gây ra tràn dịch vào khoang màng phổi | |
Trào ngược nước tiểu qua tách khoang sau phúc mạc và khoang màng phổi gây ra tràn nước tiểu khoang màng phổi | |
Viêm màng ngoài tim co thắt | Tăng áp suất thủy tĩnh đường truyền tĩnh mạch bên phải và bên trái Ở một số bệnh nhân, kèm theo phù toàn thân và cổ trướng do cơ chế tương tự như đối với tràn dịch màng phổi do gan |
Tăng áp lực âm khoang màng phổi | |
Cơ chế tương tự như đối với tràn dịch màng phổi do ở gan Dịch màng phổi có đặc điểm tương tự như dịch lọc | |
Phổi treo | Được bao bọc với vỏ xơ tăng áp lực âm khoang màng phổi Có thể tiết dịch hoặc dịch tiết đường viền |
Hội chứng rò rỉ mao mạch toàn thân | Hiếm Kèm theo phù toàn thân và tràn dịch màng ngoài tim |
Suy giáp (chứng suy giáp) | Tràn dịch có trong khoảng 5% Thường dịch thấm nếu có tràn dịch màng ngoài tim, do áp lực thủy tĩnh tăng lên; hoặc dịch thấm hoặc dịch tiết nếu tràn dịch màng phổi khu trú |
Dịch tiết | |
Viêm phổi (tràn dịch màng phổi do viêm kế cận) | Có thể không biến chứng (không bị nhiễm trùng rõ ràng), hoặc phức tạp với các khu trú hoặc vách ngăn, hoặc có mủ (mủ mủ) Chọc dò dịch màng phổi là cần thiết để phân biệt Thành phần hóa học dịch màng phổi thường cho thấy LDH rất cao (ví dụ: > 900 U/L [15 microkat/L]) và lượng glucose thấp |
Ung thư | Hầu hết ung thư phổi, ung thư vú, hoặc u lympho nhưng có thể với bất kỳ khối u di căn đến màng phổi đặc trưng là gõ đục và đau ngực |
Tràn dịch có trong khoảng 30%: Hầu như luôn là dịch tiết; dịch có máu ở < 50% Thuyên tắc phổi được nghi ngờ khi khó thở không tương xứng với mức độ tràn dịch | |
Nhiễm vi rút | Tràn dịch thường ít, có hoặc không có tổn thương thâm nhiễm nhu mô Triệu chứng hệ thống chủ yếu hơn là triệu chứng phổi |
Tràn dịch bên trái hoặc bên trái nhiều hơn 73%; hai bên 20%; bên phải hoặc bên phải nhiều hơn 7% > 25% tràn dịch một bên lấp đầy dịch 30 ngày sau phẫu thuật ở 10% số bệnh nhân Tràn máu màng phổi liên quan đến chảy máu sau phẫu thuật có khả năng giải quyết Tràn dịch màng phổi không phải dịch máu có thể tái phát; nguyên nhân chưa biết nhưng hầu như chắc chắn liên quan đến nền tảng miễn dịch | |
Tràn dịch thường là một bên và cùng bên với thâm nhiễm nhu mô nếu có Tràn dịch do phản ứng quá mẫn với protein lao Nuôi cấy TB dịch màng phổi dương tính ở < 20% Thông thường, nồng độ glucose trong dịch màng phổi thấp (ở mức thấp gần như bình thường) so với nồng độ glucose huyết thanh | |
Tràn dịch trong 1-2% Sarcoidose nhu mô rộng và sarcoid ngoài lồng ngực U hạt màng phổi ở nhiều bệnh nhân không có tràn dịch Dịch màng phổi chủ yếu là lympho bào | |
Ure huyết | Tràn dịch chiếm khoảng 3% Ở > 50% số trường hợp, các triệu chứng thứ phát do tràn dịch: Phổ biến là sốt (50%), đau ngực (30%), ho (35%) và khó thở (20%) Chẩn đoán loại trừ |
Áp xe dưới hoành | Gây ra tràn dịch màng phổi dưới phổi Bạch cầu đa nhân trung tính chiếm ưu thế trong dịch màng phổi pH và glucose bình thường |
Nhiều yếu tố bệnh nguyên có thể: Viêm phổi, bao gồm viêm phổi do Pneumocystis jirovecii, nhiễm trùng cơ hội khác, lao phổi, và bệnh sarcoma Kaposi phổi | |
Tràn dịch thường gặp ở nam giới cao tuổi có nốt thấp và viêm khớp biến dạng Phải phân biệt với tràn dịch cận viêm phổi (cả hai đều có đặc điểm là glucose thấp, pH thấp và LDH cao) | |
Tràn dịch màng phổi có thể là biểu hiện đầu tiên của SLE Phổ biến với SLE do thuốc Chẩn đoán được xác định bằng xét nghiệm huyết thanh học, không phải của dịch màng phổi | |
Dược phẩm | Nhiều loại thuốc, đáng chú ý nhất là bromocriptine, dantrolene, nitrofurantoin, interleukin-2 (để điều trị ung thư tế bào thận và khối u ác tính), thuốc ức chế tyrosine kinase (ví dụ: dasatinib), amiodarone và methysergide |
Hội chứng tăng kích thích buồng trứng | Hội chứng xảy ra do biến chứng của quá trình kích thích rụng trứng với hCG và đôi khi là clomiphene Tràn dịch xuất hiện sau 7-14 ngày tiêm hCG Tràn dịch bên phải 52%; hai bên ở 27% |
Cấp tính: Tràn dịch có trong khoảng 50%: Hai bên ở 77%; bên trái 16%; bên phải 8% Tràn dịch do di chuyển dịch viêm qua cơ hoành và viêm cơ hoành Mạn tính: Tràn dịch do ống từ nang giả tụy qua cơ hoành vào khoang màng phổi Chủ yếu là triệu chứng ngực hơn là triệu chứng ở bụng Bệnh nhân có thể trạng suy kiệt giống như ung thư | |
Hội chứng chèn ép tĩnh mạch chủ trên | Tràn dịch thường gây ra bởi tắc nghẽn dòng tĩnh mạch và bạch huyết trong lồng ngực do ung thư hoặc huyết khối trong catheter trung tâm Có thể là dịch tiết hoặc dưỡng chấp |
Bệnh nhân cực kỳ yếu Cấp cứu y khoa Tỷ lệ mắc và tử vong do nhiễm trùng trong trung thất và khoang màng phổi | |
Nhiễm amiăng lành tính khoang màng phổi | Tràn dịch xảy ra > 30 năm sau lần tiếp xúc ban đầu Thường không có triệu chứng Có xu hướng tái phát Chẩn đoán loại trừ; phải loại trừ ung thư trung biểu mô |
U buồng trứng lành tính (hội chứng Meigs) | Cơ chế tương tự như đối với tràn dịch màng phổi do ở gan Phẫu thuật đôi khi được chỉ định cho bệnh nhân có khối u buồng trứng, cổ trướng và tràn dịch màng phổi chẩn đoán dựa trên sự biến mất của cổ trướng và tràn dịch màng sau phẫu thuật |
Hội chứng móng tay màu vàng | Tam chứng tràn dịch màng phổi, phù mạch huyết và móng tay màu vàng, đôi khi xuất hiện hàng chục năm Dịch màng phổi với protein tương đối cao nhưng LDH thấp Xu hướng dễ tái phát Không đau ngực kiểu màng phổi |
* Các nguyên nhân được liệt kê theo thứ tự tuần suất gặp nhiều nhất. | |
† Morales-Rull JL, Bielsa S, Conde-Martel A, et al. Pleural effusions in acute decompensated heart failure: Prevalence and prognostic implications. Eur J Intern Med 2018;52:49-53. doi:10.1016/j.ejim.2018.02.004 | |
‡ Alonso JC. Pleural effusion in liver disease. Semin Respir Crit Care Med 2010;31(6):698-705. doi:10.1055/s-0030-1269829 | |
hCG = gonadotropin màng đệm ở người; IV = theo đường tĩnh mạch; LDH = lactate dehydrogenase. | |
Tràn dịch không có nguyên nhân rõ ràng thường là do thuyên tắc mạch phổi tiềm ẩn, bệnh lao hoặc ung thư (1). Nguyên nhân chưa được xác định đối với một số trường hợp tràn dịch ngay cả sau khi nghiên cứu sâu rộng (còn được gọi là viêm màng phổi không đặc hiệu); nhiều trường hợp tràn dịch này được cho là do nhiễm vi rút.
Tài liệu tham khảo nguyên nhân gây bệnh
1. Roberts ME, Rahman NM, Maskell NA, et al. British Thoracic Society Guideline for pleural disease. Thorax 2023;78(Suppl 3):s1-s42. doi:10.1136/thorax-2022-219784
Các triệu chứng và dấu hiệu của tràn dịch màng phổi
Một số tràn dịch màng phổi không có triệu chứng và được phát hiện bất thường trong quá trình khám sức khỏe hoặc chụp X-quang ngực.
Nhiều trường hợp tràn dịch gây khó thở, đau ngực kiểu màng phổi hoặc cả hai. Đau ngực kiểu màng phổi, một sự khó chịu mơ hồ hoặc đau chói tăng lên khi hít vào, biểu thị sự viêm của màng phổi. Đau thường được cảm nhận rộng hơn vị trí viêm, nhưng có thể liên quan đến vị trí viêm. Các phần sau và ngoại vi của màng phổi cơ hoành được chi phổi bởi các dây thần kinh liên sườn dưới 6, và sự kích thích có thể gây đau ở thành ngực dưới hoặc bụng có thể giống các bệnh trong ổ bụng. Kích thích phần trung tâm của màng phổi ở cơ hoành, được chi phối bởi các dây thần kinh cơ hoành, gây đau lan đến cổ và vai.
Khám thực thể thấy không có rung thanh, gõ đục, và rì rào phế nang giảm ở phía bên tràn dịch. Những dấu hiệu này cũng có thể được gây ra bởi dày màng phổi. Với tràn dịch nhiều, nhịp thở thường nhanh và nông.
Tiếng cọ màng phổi, mặc dù không thường xuyên, là dấu hiệu lâm sàng cổ điển. Tiếng cọ màng phổi là âm thanh liên tục có thể mô phỏng tiếng cọ xát để phát ra âm thanh, cùng với hô hấp, được nghe trong suốt khi hít vào và thở ra. Tiếng cọ màng phổi gần tim (cọ màng phổi màng ngoài tim) có thể thay đổi theo nhịp tim và có thể bị nhầm với tiếng cọ của viêm màng ngoài tim. Cọ màng tim được nghe rõ nhất qua đường viền trái của xương ức trong khoang liên sườn thứ ba và thứ tư, đặc trưng là âm thanh đến và đi đồng thì với nhịp tim, và không bị ảnh hưởng đáng kể bởi hô hấp. Độ nhạy và độ đặc hiệu của khám lâm sàng để phát hiện tràn dịch có thể thấp.
Chẩn đoán tràn dịch màng phổi
X-quang ngực
Siêu âm lồng ngực
Xét nghiệm dịch màng phổi
Đôi khi CT có thuốc cản quang theo đường tĩnh mạch, chụp CT mạch máu hoặc các xét nghiệm khác
Tràn dịch màng phổi được nghi ngờ ở những bệnh nhân bị đau ngực kiểu màng phổi, khó thở không rõ nguyên nhân, hoặc có dấu hiệu gợi ý. Các xét nghiệm chẩn đoán được chỉ định để ghi nhận sự có mặt của dịch màng phổi và để xác định nguyên nhân (Xem bảng Chẩn đoán tràn dịch màng phổi).
Sự có mặt của tràn dịch
Được sự cho phép của nhà xuất bản. Theo Huggins J, Sahn S. Trong Bone's Atlas of Pulmonary and Critical Care Medicine. Biên tập bởi J Crapo. Philadelphia, Current Medicine, 2005.
Chụp X-quang ngực là xét nghiêm đầu tiên được thực hiện để xác nhận sự tồn tại của dịch màng phổi. X-quang ngực thẳng nên được chỉ đinh khi nghi ngờ có tràn dịch màng phổi. Trên X-quang ngực thẳng, 75 mL dịch làm mờ góc sườn hoành phía sau. Mờ của một bên góc sườn hoành thường đòi hỏi khoảng 175 mL, nhưng có thể nhiều đến 500 mL. Tràn dịch màng phổi nhiều hơn làm mờ một bên lồng ngực và có thể gây dịch chuyển trung thất; tràn dịch > 4 L có thể gây mờ hoàn toàn một bên lồng ngực và dịch chuyển trung thất sang bên đối diện.
Được sự cho phép của nhà xuất bản. Theo Huggins J, Sahn S. Trong Bone's Atlas of Pulmonary and Critical Care Medicine. Biên tập bởi J Crapo. Philadelphia, Current Medicine, 2005.
Được sự cho phép của nhà xuất bản. Theo Huggins J, Sahn S. Trong Bone's Atlas of Pulmonary and Critical Care Medicine. Biên tập bởi J Crapo. Philadelphia, Current Medicine, 2005.
Tràn dịch khu trú là sự tập trung của chất lỏng bị kẹt giữa các màng phổi hoặc trong các vết nứt phổi. Chẩn đoán hình ảnh thêm (chụp X-quang tư thế nghiêng, CT ngực hoặc siêu âm) cần phải được thực hiện nếu không rõ mật độ tia X biểu thị dịch hoặc thâm nhiễm nhu mô hoặc nghi ngờ dịch có khu trú hoặc chảy tự do; các kiểm tra này nhạy hơn so với chụp X-quang thẳng đứng và có thể phát hiện lượng dịch nhỏ. Tràn dịch màng phổi khu trú, đặc biệt là ở rãnh liên thuỳ lớn và bé có thể bị nhầm với khối u phổi. Chúng có thể thay đổi hình dạng và kích thước với sự thay đổi vị trí của bệnh nhân và lượng dịch màng phổi.
Siêu âm lồng ngực được coi là tiêu chuẩn chăm sóc trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi và được thực hiện ngay tại giường bởi các bác sĩ chuyên khoa phổi, hoặc đôi khi là bác sĩ cấp cứu, tránh cần phải có bác sĩ chuyên khoa X-quang xem lại. Nó có độ chính xác cao trong việc phát hiện một lượng nhỏ dịch ở màng phổi và cung cấp thông tin chẩn đoán bổ sung (ví dụ: có vách ngăn, dày màng phổi).
CT có thuốc cản quang theo đường tĩnh mạch là phương pháp thăm dò tiếp theo có giá trị cung cấp thông tin về ngấm thuốc màng phổi và các nốt màng phổi tiềm ẩn. CT có thuốc cản quang theo đường tĩnh mạch có giá trị để đánh giá nhu mô phổi bên dưới để tìm thâm nhiễm hoặc khối khi phổi bị che khuất do tràn dịch hoặc khi chi tiết trên X-quang ngực không đủ để phân biệt dịch khu trú với khối đặc.
Hình ảnh do Najib M. Rahman, BMBCh MA (oxon) DPhil cung cấp.
Hình ảnh do Najib M. Rahman, BMBCh MA (oxon) DPhil cung cấp.
Nguyên nhân tràn dịch
Chọc dịch màng phổi cần phải được thực hiện ở hầu hết các bệnh nhân có dịch màng phổi dày ≥ 10 mm trên CT, siêu âm hoặc chụp X-quang tư thế nằm nghiêng và đó là dịch mới hoặc chưa rõ nguyên nhân. Nói chung, những bệnh nhân không cần chọc dò là những người bị suy tim với tràn dịch màng phổi đối xứng và không đau ngực hoặc sốt; ở những bệnh nhân này, có thể dùng lợi tiểu, và tránh chọc dò trừ khi tràn dịch vẫn tồn tại ≥ 3 ngày. Chọc dịch màng phổi và phân tích dịch màng phổi sau đó cũng thường không cần thiết đối với tràn dịch màng phổi mạn tính, có nguyên nhân đã biết và không gây ra triệu chứng.
Chọc dịch màng phổi cần phải được thực hiện dưới sự hướng dẫn của siêu âm trong mọi trường hợp vì nó làm tăng độ chính xác của thủ thuật và ngăn ngừa các biến chứng.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Phân tích dịch màng phổi được thực hiện để chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi. Phân tích bắt đầu với nhìn màu sắc, có thể là
Phân biệt máu và dưỡng chấp (hoặc giả dưỡng chấp) với các tràn dịch khác
Xác định dịch mủ gợi ý chính xác tràn mủ màng phổi
Xác định dịch nhớt, đặc trưng của một số u trung biểu mô
Luôn phải gửi dịch đi để kiểm tra protein toàn phần, glucose, lactate dehydrogenase (LDH), số lượng tế bào và công thức bạch cầu cũng như nhuộm Gram. Các xét nghiệm khác như là pH dịch màng phổi, nuôi cấy vi khuẩn hiếu khí và kỵ khí, tế bào học, chất chỉ diểm dịch lao [adenosine deaminase hoặc interferon-gamma], amylase, nhuộm và nuôi cấy mycobacteria và nấm, triglycerid và cholesterol được sử dụng trong các cơ sở lâm sàng thích hợp.
Phân tích dịch màng phổi giúp phân biệt dịch thấm và dịch tiết; nhiều tiêu chuẩn tồn tại, nhưng không có một tiêu chuẩn nào phân biệt hoàn toàn giữa hai loại. Khi các tiêu chí của Light được sử dụng (Xem bảng Tiêu chuẩn chẩn đoán tràn dịch màng phổi dịch tiết), LDH huyết thanh và nồng độ protein huyết thanh nên được định lượng càng gần vời thời gian chọc dò dịch màng phổi để so sánh với nồng độ trong dịch màng phổi. Các tiêu chí của Light xác định chính xác hầu hết tất cả các dịch tiết, nhưng xác định sai khoảng 20% thấm là dịch tiết. Nếu nghi ngờ tràn dịch màng phổi dịch thấm (ví dụ, do suy tim hoặc xơ gan) và không kết quả sinh hóa nào < 15% so với mức cắt của các tiêu chí của tiêu chuẩn Light thì sự khác biệt giữa huyết thanh và protein dịch màng phổi được đo. Nếu sự khác biệt là > 3,1 g/dL (> 31 g/L), bệnh nhân có lẽ là có tràn dịch màng phổi dạng thấm.
Chẩn đoán hình ảnh có thể có giá trị. Nếu chẩn đoán vẫn chưa rõ ràng sau khi phân tích dịch màng phổi, CT với độ tương phản tĩnh mạch được chỉ định để đánh giá sự ngấm thuốc màng phổi, nốt màng phổi, thâm nhiễm phổi hoặc tổn thương trung thất. Chụp CT mạch phổi được chỉ định để loại trừ nghi ngờ cục nghẽn ở phổi. Các dấu hiệu về cục nghẽn ở phổi cho thấy cần phải dùng thuốc chống đông máu lâu dài. Các nốt màng phổi và màng phổi dày lên cho thấy cần phải sinh thiết màng phổi (nội soi lồng ngực hoặc dưới hướng dẫn hình ảnh). Có thâm nhiễm hoặc tổn thương phổi, tùy thuộc vào nguyên nhân nghi ngờ, có thể cho biết cần phải nội soi phế quản hoặc sinh thiết phổi dưới hướng dẫn của hình ảnh.
Khi nghi ngờ viêm màng phổi do lao, nồng độ adenosine deaminase trong dịch màng phổi nên được định lượng. Nồng độ > 40 U/L (667 nkat/L) có độ nhạy và độ đặc hiệu 95% để chẩn đoán viêm màng phổi do lao (1); tuy nhiên, nồng độ adenosine deaminase cũng có thể dương tính ở bệnh nhân ung thư.
Chẩn đoán tràn dịch màng phổi
* Dựa trên tình trạng sốt, sụt cân, tiền sử ung thư hoặc các triệu chứng gợi ý khác. TB = bệnh lao. |
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
1. Roberts ME, Rahman NM, Maskell NA, et al. British Thoracic Society Guideline for pleural disease. Thorax 2023;78(Suppl 3):s1-s42. doi:10.1136/thorax-2022-219784
Điều trị tràn dịch màng phổi
Điều trị triệu chứng và bệnh lý nền
Dẫn lưu màng phổi nếu có triệu chứng
Các phương pháp điều trị khác cho tràn dịch màng phổi cận viêm phổi và ác tính
Tràn dịch màng phổi thường không yêu cầu điều trị nếu nó không có triệu chứng do tràn dịch tái hấp thu tự phát khi rối loạn cơ bản được điều trị, đặc biệt là tràn dịch do viêm phổi không biến chứng, thuyên tắc phổi hoặc phẫu thuật. Đau do viêm màng phổi thường có thể được kiểm soát bằng thuốc chống viêm không steroid (NSAID) hoặc các thuốc giảm đau đường uống khác. Đôi khi cần phải thuốc opioid uống trong thời gian ngắn.
Chọc hút dịch màng phổi điều trị (thường khoảng 1 đến 1,5 L trong một lần điều trị) là đủ cho nhiều trường hợp tràn dịch có triệu chứng và có thể lặp lại đối với trường hợp tràn dịch tái tích tụ. Không có giới hạn cụ thể nào cho lượng dịch có thể tháo ra (1). Tháo dịch có thể được tiếp tục cho đến khi dịch dẫn lưu hết hoặc khi bệnh nhân bệnh nhân xuất hiện đau ngực, hoặc ho dữ dội.
Tràn dịch có thể mạn tính, tái phát và gây ra triệu chứng có thể được điều trị bằng gây dính màng phổi hoặc dẫn lưu gián đoạn với ống thông). Tràn dịch do viêm phổi hoặc ung thư có thể cần phải có các biện pháp cụ thể bổ sung.
Tràn dịch màng phổi cận viêm phổi và mủ màng phổi
Ở những bệnh nhân có các yếu tố tiên lượng bất lợi (pH < 7,20, glucose < 60 mg/dL [< 3,33 mmol/L], nhuộm hoặc cấy Gram dương tính, các vách ngăn), cần phải dẫn lưu hết dịch thông qua chọc dịch màng phổi hoặc phẫu thuật mở lồng ngực. Nếu không thể dẫn lưu hết, có thể dùng thuốc tiêu huyết khối (tiêu sợi huyết) (ví dụ: alteplase) kết hợp với DNAse (ví dụ: dornase alfa) trong màng phổi. Nếu điều trị trong màng phổi không thành công, can thiệp phẫu thuật lồng ngực được chỉ định. Phẫu thuật nội soi lồng ngực có hỗ trợ bằng video (VATS) thường được thử đầu tiên, mặc dù có thể phải phẫu thuật lồng ngực.
Tràn dịch màng phổi ác tính
Nếu khó thở gây ra bởi tràn dịch màng phổi ác tính có thể được giảm do chọc tháo, tuy nhiên với dịch và khó thở tái phát, mạn tính dẫn lưu và gây dính màng phổi nên được chỉ định. Tràn dịch màng phổi không triệu chứng và tràn dịch màng phổi gây ra khó thở giảm bởi chọc tháo không cần yêu cầu thêm thủ thuật.
Đặt ống thông màng phổi và gây dính màng phổi đều có hiệu quả như nhau trong điều trị tràn dịch màng phổi ác tính. Sự lựa chọn phụ thuộc vào sở thích của bệnh nhân. Cả hai đều làm giảm khó thở và cải thiện chất lượng cuộc sống một cách hiệu quả. Gây dính màng phổi bằng bột Talc cần phải nhập viện nhưng các biến chứng lâu dài thường gặp hơn khi đặt ống thông tiểu trong.
Gây dính được thực hiện bằng cách bơm chất gây dính vào khoang màng phổi để dính màng phổi thành và màng phổi tạng và loại bỏ khoảng cách giữa hai lá. Các chất gây dính có hiệu quả nhất và thường được sử dụng là bột talc, doxycycline, và bleomycin được bơm qua ống dẫn lưu hoặc nội soi. Gây viêm màng phổi bị chống chỉ định nếu phổi không nở ra sau khi dẫn lưu hoàn toàn bằng ống ngực (phổi bị kẹt), trong trường hợp đó chỉ định đặt ống thông màng phổi bên trong.
Tạo luồng thông màng phổi vào phúc mạc (luồng thông màng phổi-phúc mạc) hiếm khi được thực hiện nhưng là một phương án ở những bệnh nhân bị kẹt phổi.
Điều trị bằng phẫu thuật (cắt màng phổi hoặc bóc vỏ) cần phải được xem xét ở những bệnh nhân bị kẹt phổi có thể trạng tốt và tiên lượng tốt.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Feller-Kopman D, Berkowitz D, Boiselle P, et al: Large-volume thoracentesis and the risk of reexpansion pulmonary edema. Ann Thoracic Surg 84:1656–1662, 2007.
Những điểm chính
Tràn dịch màng phổi dịch thấm được gây ra bởi sự kết hợp tăng áp lực thủy tĩnh và giảm áp lực keo huyết tương.
Tràn dịch màng phổi dịch tiết là kết quả của tăng tính thấm mao mạch dẫn đến thoát protein, tế bào và các thành phần huyết thanh khác.
Nguyên nhân phổ biến nhất của tràn dịch dịch thấm là suy tim, xơ gan với cổ trướng, và giảm albumin máu (thường là do hội chứng thận hư).
Nguyên nhân phổ biến nhất của tràn dịch dịch tiết là viêm phổi, ung thư, tắc mạch phổi và lao.
Đánh giá cần phải có chẩn đoán hình ảnh (thường là chụp X-quang ngực và siêu âm lồng ngực) để xác nhận sự hiện diện của dịch và phân tích dịch màng phổi nhằm giúp xác định nguyên nhân.
X-quang ngực nghiêng, CT ngực, hoặc siêu âm nên được thực hiện nếu chụp X-quang không thể hiện sự có mặt của dịch hay thâm nhiễm nhu mô hay nghi ngờ dịch khu trú hay tự do.
Tràn dịch màn tính hoặc tái phát và gây ra các triệu chứng có thể được điều trị bằng gây dính màng phổi hoặc dẫn lưu dán đoạn với catheter nằm trong thành ngực.
