Cúm gia cầm do các chủng vi rút cúm A gây ra, thường chỉ lây nhiễm cho các loài chim hoang dã và gia cầm nuôi trong nhà. Các trường hợp nhiễm trùng do một số chủng này gần đây đã được phát hiện ở người. Lây truyền từ người sang người bị hạn chế, hầu hết các trường hợp bị mắc từ động vật, điển hình là gia cầm.
Hầu hết các tuýp phụ của cúm gia cầm đã gây nhiễm trùng ở người là các vi rút H5, H7 và H9. Hầu hết các trường hợp cúm gia cầm ở người do các chủng H5N1 và H7N9 ở Châu Á gây ra, nhưng các tuýp khác cũng gây ra một số trường hợp nhiễm trùng ở người. Nhiễm cúm gia cầm thường không có triệu chứng ở chim hoang dã nhưng có thể gây bệnh nguy hiểm ở gia cầm nuôi. Các động vật có vú ở biển cũng có thể bị nhiễm các chủng cúm gia cầm (ví dụ, H10N7 ở hải cẩu cảng), với các trường hợp nhiễm bệnh ở người sau đó được báo cáo.
Con người có thể bị nhiễm vi rút cúm gia cầm khi hít phải hoặc tiếp xúc trực tiếp với chất tiết (nước bọt, chất nhầy hoặc phân) từ những con gia cầm bị nhiễm bệnh. Có khả năng vi rút cúm gia cầm thuộc bất kỳ đặc tính kháng nguyên nào cũng có thể gây ra cúm ở người bất cứ khi nào vi rút xuất hiện đột biến để vi rút đó có thể gắn vào các vị trí thụ thể đặc hiệu ở người trong đường hô hấp. Bởi vì tất cả các loại vi rút cúm đều có khả năng thay đổi di truyền nhanh chóng, các chủng cúm gia cầm có thể có khả năng lây lan dễ dàng hơn từ người sang người thông qua đột biến trực tiếp hoặc thông qua việc tái tổ hợp các tiểu đơn vị của bộ gen với các chủng cúm ở người trong quá trình sao chép ở vật chủ người, gia súc, gia cầm. Nếu các chủng này có khả năng lây lan hiệu quả từ người sang người, một đại dịch cúm có thể xảy ra.
Tất cả các trường hợp người bị nhiễm một loại cúm A không phải H1 hoặc H3 phải được báo cáo cho cơ quan y tế chính phủ.
Các trường hợp nhiễm H5N1 đầu tiên ở người được phát hiện ở Hồng Kông vào năm 1997 (1); trong số 18 người bị ảnh hưởng, nhiều bệnh nhân có triệu chứng hô hấp nặng và tỷ lệ tử vong là 33% (2). Quá trình lây lan sang người đã được ngăn chặn bằng cách tiêu hủy các quần thể gà vịt nuôi. Tuy nhiên, vào năm 2003 và 2004, các trường hợp nhiễm H5N1 ở người đã xuất hiện trở lại và thỉnh thoảng có báo cáo về các trường hợp, chủ yếu là ở Châu Á và Trung Đông. Hai trường hợp nhiễm H5N1 đã được báo cáo ở người ở Hoa Kỳ. Một trường hợp có thể xảy ra ở Colorado vào năm 2022 do tiếp xúc với gia cầm bị nhiễm bệnh. Trường hợp thứ hai là ở một công nhân trang trại sữa ở Texas vào năm 2024. H5N1 đã được báo cáo ở gia súc bò sữa ở một số tiểu bang vào năm 2024. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm và Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) tiếp tục theo dõi tình hình (xem CDC: Information on Bird Flu và H5N1 Bird Flu: Current Situation Summary; xem thêm USDA: High Pathogenic Avian Influenza (HPAI) Detections in Livestock).
Kể từ năm 2014, hơn 50 ca nhiễm H5N6 ở người đã được ghi nhận; tất cả đều xảy ra ở khu vực Tây Thái Bình Dương, chủ yếu ở Trung Quốc đại lục (3).
Vào tháng 2 năm 2021, ca nhiễm H5N8 đầu tiên ở người được báo cáo ở 7 công nhân chăn nuôi gia cầm ở Nga; tất cả các trường hợp được báo cáo là nhẹ hoặc không có triệu chứng. Không có sự lây truyền từ người sang người được quan sát và nguy cơ đối với công chúng được coi là rất thấp (4).
Đầu năm 2013, một đợt bùng phát cúm gia cầm H7N9 trên người trên diện rộng đã xảy ra tại một số tỉnh phía đông nam Trung Quốc. Khoảng 1/3 số trường hợp tử vong, nhưng bệnh nặng thường chỉ xảy ra ở người cao tuổi. Sự lây truyền từ người sang người không xảy ra, mặc dù có một số bằng chứng là hạn chế. Nhiễm bệnh ở người dường như là kết quả của việc tiếp xúc trực tiếp với gà vịt bị nhiễm bệnh ở chợ gia cầm sống (ẩm ướt), nơi gà vịt được mua để tiêu thụ sau đó tại nhà. Các đợt bùng phát dịch theo mùa thường tương ứng với việc tăng lưu lượng và xử lý gia cầm cho các hoạt động đón mừng năm mới của Trung Quốc.
Làn sóng cúm gia cầm H7N9 thứ sáu ở người ở Trung Quốc lên đến đỉnh điểm vào năm 2016–2017 với gần 800 trường hợp và chỉ có những trường hợp lẻ tẻ được báo cáo kể từ thời điểm đó. Trên toàn thế giới, hơn 1500 trường hợp mắc bệnh ở người và ít nhất 615 trường hợp tử vong đã được báo cáo cho Tổ chức Y tế Thế giới kể từ năm 2013 (3). Một số trường hợp cúm gia cầm H7N9 ở châu Á đã được báo cáo bên ngoài Trung Quốc đại lục, nhưng hầu hết xảy ra ở những người đã đến Trung Quốc đại lục trước khi bị bệnh.
Nhiễm trùng ở người với các chủng cúm gia cầm khác đã xảy ra lẻ tẻ, bao gồm H7N3 ở Canada, H7N7 ở Hà Lan, H7N4 và H9N2 chủ yếu ở Trung Quốc và gần đây nhất là ở Việt Nam (xem CDC: Vietnam Reports First Human Infection with Avian Influenza H9N2 Virus).
Dữ liệu giám sát chỉ ra rằng nhiều trường hợp nhiễm cúm gia cầm có thể gây ra các triệu chứng hô hấp nhẹ hoặc thậm chí là cận lâm sàng. Tuy nhiên, viêm phổi nặng với tỷ lệ tử vong theo ca bệnh cao đã được báo cáo trong các cụm nhiễm H5N1, H5N6 và H7N9.
Tài liệu tham khảo chung
1. Bender C, Hall H, Huang J, Klimov A, Cox N, Hay A, Gregory V, Cameron K, Lim W, Subbarao K: Characterization of the surface proteins of influenza A (H5N1) viruses isolated from humans in 1997-1998. Virology. Ngày 1 tháng 2 năm 1999;254(1):115-23. doi: 10.1006/viro.1998.9529. PMID: 9927579.
Chan PK: Outbreak of avian influenza A(H5N1) virus infection in Hong Kong in 1997. Clin Infect Dis. 2002;34 Suppl 2:S58-S64. doi:10.1086/338820
3. World Health Organization: Avian Influenza Weekly Update Number 937. Truy cập tháng 4 năm 2024.
4. World Health Organization: Avian influenza A(H5N8) infects humans in Russian Federation. Truy cập tháng 4 năm 2024.
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh cúm gia cầm
Các biểu hiện của cúm gia cầm giống như các biểu hiện của cúm theo mùa; tuy nhiên, mức độ nặng của bệnh và tỷ lệ tử vong theo ca bệnh có xu hướng cao hơn, mặc dù có nhiều thay đổi tùy thuộc vào chủng vi rút.
Chẩn đoán Cúm gia cầm
Bệnh sử và khám lâm sàng
Phản ứng chuỗi sao chép ngược polymerase (RT-PCR)
Một hội chứng lâm sàng thích hợp trên một bệnh nhân đã tiếp xúc với một người được biết là bị nhiễm bệnh hoặc đã tiếp xúc với gà vịt trong khu vực có dịch cúm gia cầm đang diễn ra cần phải nhanh chóng cân nhắc đến loại nhiễm bệnh này. Tiền sử tiếp xúc với chim, bò sữa hoặc người bị nhiễm bệnh nên nhanh chóng xét nghiệm cúm A.
Xét nghiệm được thực hiện bằng RT-PCR bằng tăm bông lấy bệnh phẩm mũi hoặc họng. Những bệnh nhân bị bệnh đường hô hấp dưới có thể được lấy mẫu lấy từ đờm, dịch hút từ nội khí quản hoặc dịch rửa phế quản phế nang. Không nên thử nuôi cấy vi sinh vật vì cần phải có các biện pháp phòng ngừa đặc biệt đối với các loại vi rút là tác nhân gây bệnh cao này.
Các trường hợp nghi ngờ và xác nhận nên được báo cáo cho cơ quan y tế chính phủ thích hợp (Centers for Disease Control and Prevention [CDC] ở Hoa Kỳ).
Điều trị Cúm gia cầm
Oseltamivir hoặc zanamivir (các thuốc ức chế neuraminidase)
Baloxavir marboxil (thuốc ức chế endonuclease)
Điều trị bằng oseltamivir hoặc zanamivir ở liều thông thường được chỉ định (xem CDC: Prevention and Antiviral Treatment of Bird Flu Viruses in People).
Vi rút H7N9 và vi rút H5N1 kháng lại các loại thuốc kháng vi rút trước đó là amantadine và rimantadine; tình trạng kháng thuốc hoặc giảm nhạy cảm với oseltamivir cũng đã được báo cáo.
Thuốc kháng vi rút baloxavir marboxil là chất ức chế endnuclease có tính axit polymerase được chỉ định để điều trị cho bệnh nhân ≥ 12 tuổi bị cúm cấp tính không biến chứng có triệu chứng trong 48 tiếng.
Phòng ngừa Cúm gia cầm
Mọi người nên tránh tiếp xúc với động vật bị bệnh hoặc động vật chết, đặc biệt là chim hoang dã và thuần hóa, gia cầm và gia súc. Cũng nên tránh các sản phẩm thực phẩm sống hoặc nấu chưa chín, chẳng hạn như sữa chưa tiệt trùng và các sản phẩm từ sữa. Tại Hoa Kỳ, xét nghiệm ban đầu đối với các mẫu sữa thương mại cho thấy không có vi rút lây nhiễm sống, cho thấy rằng việc thanh trùng có hiệu quả trong việc bất hoạt vi rút cúm gia cầm (xem US Food and Drug Administration: Updates on High Pathogenic Avian Influenza (HPAI)). Dairies chỉ cần gửi sữa từ động vật khỏe mạnh để chế biến cho con người tiêu thụ và cần phải thanh trùng sữa được bán trong các cửa hàng.
Tình trạng lây lan được ngăn chặn bằng cách xác định và tiêu diệt các đàn gia cầm bị nhiễm bệnh.
Trung Quốc có các chiến dịch chủng ngừa tích cực vi rút cúm H5 và H7 cho gia cầm để giúp ngăn ngừa sự lây lan từ chim hoang dã sang các loài chim nuôi, dễ có khả năng tiếp xúc và lan truyền vi rút sang người.
Tại Hoa Kỳ, một loại vắc xin cho người chống cúm gia cầm H5N1 có sẵn để phân phối nếu các cơ quan y tế công cộng cho là cần thiết. Vắc xin cúm tiêu chuẩn không ngăn ngừa được cúm gia cầm.
Những điểm chính
Cúm gia cầm ảnh hưởng chủ yếu đến các loài chim, nhưng một số chủng vi rút cúm gia cầm đã gây ra bệnh hô hấp nặng và tử vong ở người.
Trường hợp nhiễm ở người thường là mắc phải từ những con chim bị nhiễm bệnh mặc dù đã bị lây truyền từ người sang người.
Không nên nuôi cấy những loại vi rút này vì chúng rất dễ gây bệnh và cần phải có biện pháp phòng ngừa đặc biệt.
Điều trị bằng oseltamivir hoặc zanamivir với liều thông thường hoặc bằng baloxavir marboxil.
