Bất kỳ phần nào của đường tiêu hóa có thể bị thủng, giải phóng những thứ chứa trong dạ dày hoặc trong ruột vào ổ phúc mạc. Các nguyên nhân khác nhau. Các triệu chứng xuất hiện đột ngột, có đau dữ dội sau đó rất nhanh có dấu hiệu sốc. Chẩn đoán thường được đặt ra khi có khí tự do trong bụng trên chẩn đoán hình ảnh. Điều trị bằng bồi phụ dịch, kháng sinh và phẫu thuật. Tỷ lệ tử vong cao, khác nhau tùy rối loạn bên trong và tình trạng sức khỏe chung của bệnh nhân.
(Xem thêm Đau bụng cấp tính.)
Căn nguyên của thủng cấp tính đường tiêu hóa
Cả chấn thương bằng vật tầy và xuyên thấu đều có thể dẫn đến thủng bất kỳ phần nào của đường tiêu hóa (xem bảng Các nguyên nhân của thủng đường tiêu hóa).
Nuốt phải dị vật, ngay cả những vật sắc nhọn, hiếm khi gây thủng trừ khi các dị vật này bị va chạm, gây thiếu máu cục bộ và hoại tử do tì đè tại chỗ (xem Dị vật trong đường tiêu hóa).
Các dị vật được đưa qua hậu môn có thể gây thủng trực tràng hoặc thủng đại tràng sigma (xem Dị vật trực tràng).
Một số nguyên nhân gây thủng đường tiêu hóa
Vị trí thủng | Nguyên nhân | Bình luận |
|---|---|---|
Tất cả các vị trí | Chấn thương | ― |
― | ||
Thực quản | Nôn vọt mạnh | Được gọi là Hội chứng Boerhaave |
các nguyên nhân do thầy thuốc | Thường là ống soi thực quản, dụng cụ giãn bóng nong, hoặc ống nong gây thủng | |
Nuốt phải chất ăn mòn | ― | |
Dạ dày hoặc tá tràng | Có thể xảy ra ở những bệnh nhân không có tiền sử có các triệu chứng loét Đôi khi không nhìn thấy khí tự do trên phim chụp X-quang | |
Nuốt phải chất ăn mòn | Điển hình là dạ dày | |
Ruột non | ― | |
Có thể là viêm ruột thừa và viêm túi thừa Meckel cấp tính | Khí tự do hiếm khi nhìn thấy trên các phim X-quang | |
Đại tràng | Tắc nghẽn | Thường là thủng ở manh tràng Nguy cơ cao: Đường kính đại tràng ≥ 13 cm, bệnh nhân đang dùng prednisone hoặc thuốc ức chế miễn dịch khác (các triệu chứng và dấu hiệu có thể rất nhỏ ở nhóm này) |
― | ||
― | ||
― | ||
Đôi khi tự phát | ― | |
Túi mật | Tổn thương do thầy thuốc trong quá trình cắt túi mật hoặc sinh thiết gan | Thường là đường mật hoặc tá tràng bị tổn thương |
Hiếm khi, viêm túi mật cấp tính | Thường được mạc nối bọc kín |
Các triệu chứng và dấu hiệu của thủng cấp tính đường tiêu hóa
Thủng thực quản, dạ dày hoặc tá tràng có xu hướng biểu hiện đột ngột và nghiêm trọng, với khởi phát đột ngột của đau bụng cấp tính với đau bụng dữ dội toàn thân, nhạy cảm và các dấu hiệu phúc mạc. Đau có thể lan lên vai.
Thủng ở các vị trí khác của đường tiêu hóa thường bắt đầu bằng tình trạng đau và viêm khác. Bởi vì các lỗ thủng thường nhỏ và thường được mạc nối bọc lại, đau thường tiến triển từ từ và có thể khu trú. Đau khi sờ cũng khu trú hơn. Các dấu hiệu như vậy cũng gây khó khăn trong việc phân biệt thủng ruột với tình trạng xấu đi hoặc kém đáp ứng với điều trị của bệnh nền.
Trong tất cả loại thủng ruột, buồn nôn, nôn, và chán ăn là phổ biến. Không có hoặc mất tiếng nhu động ruột.
Chẩn đoán thủng cấp tính đường tiêu hóa
Chụp loạt phim ổ bụng
Nếu không chẩn đoán được, chụp CT bụng.
Một loạt phim chụp bụng (các phim chụp X-quang bụng tư thế nằm ngửa và tư thế đứng thẳng và các phim chụp X-quang ngực) có thể chẩn đoán được, cho thấy có khí tự do dưới cơ hoành trong 50% đến 75% số trường hợp (1, 2). Càng về sau dấu hiệu này càng rõ ràng. Phim chụp X-quang ngực nghiêng có độ nhạy cao hơn với khí tự do so với phim chụp X-quang thẳng.
Nếu chụp loạt phim ổ bụng không giúp chẩn đoán, chụp CT ổ bụng, thường là có thuốc cản quang đường uống và đường tĩnh mạch và/hoặc trực tràng có thể hữu ích. Không nên dùng Barit nếu nghi ngờ thủng.
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
1. Chen CH, Yang CC, Yeh YH. Role of upright chest radiography and ultrasonography in demonstrating free air of perforated peptic ulcers. Hepatogastroenterology. 2001;48(40):1082-1084.
2. Winek TG, Mosely HS, Grout G, Luallin D. Pneumoperitoneum and its association with ruptured abdominal viscus. Arch Surg. 1988;123(6):709-712. doi:10.1001/archsurg.1988.01400300051008
Điều trị thủng cấp tính đường tiêu hóa
Phẫu thuật
Dịch và kháng sinh đường tĩnh mạch
Nếu ghi nhận có thủng, cần phẫu thuật ngay lập tức vì tỷ lệ tử vong do viêm phúc mạc tăng nhanh nếu điều trị chậm trễ hơn. Nếu một áp xe hoặc một khối viêm đã hình thành, thủ thuật có thể giới hạn trong việc dẫn lưu áp xe.
Việc đặt ống thông mũi dạ dày đôi khi cần được thực hiện trước phẫu thuật. Những bệnh nhân có dấu hiệu giảm thể tích tuần hoàn nên được theo dõi lượng nước tiểu qua ống thông tiểu. Tình trạng dịch được duy trì bằng cách bù dịch và điện giải đầy đủ qua đường tĩnh mạch. Nên cho dùng kháng sinh phổ rộng đường tĩnh mạch có tác dụng chống lại hệ vi khuẩn đường ruột.
Những điểm chính
Đau xuất hiện đột ngột ngay sau đó là các dấu hiệu viêm phúc mạc và sốc.
Thực hiện chẩn đoán hình ảnh bằng các phim chụp X-quang không chuẩn bị và/hoặc chụp CT.
Phẫu thuật điều trị là cần thiết kết hợp với bồi phụ dịch và kháng sinh đường tĩnh mạch.
