Bạch hầu là một bệnh nhiễm trùng da hoặc nhiễm trùng hầu họng cấp tính chủ yếu do các chủng trực khuẩn gram dương Corynebacterium diphtheriae sinh độc tố và hiếm khi do các loài Corynebacterium khác, ít phổ biến hơn gây ra. Triệu chứng là nhiễm trùng da không đặc hiệu hoặc viêm họng giả mạc, tiếp theo là tổn thương mô cơ tim và mô thần kinh gây độc thứ phát do ngoại độc tố. Có thể mang mầm bệnh mà không có triệu chứng. Chẩn đoán là lâm sàng và được xác nhận bởi nuôi cấy. Điều trị bằng thuốc chống độc và penicillin hoặc erythromycin. Việc tiêm phòng cho trẻ nhỏ và các liều nhắc lại nên được thực hiện thường xuyên.
Corynebacterium diphtheriae thường lây nhiễm ở mũi họng (bạch hầu hô hấp) hoặc da (bạch hầu da).
Bệnh bạch hầu hiện nay hiếm gặp ở Hoa Kỳ và các quốc gia có thu nhập cao khác vì việc chủng ngừa cho trẻ em được phổ biến rộng rãi. Mức độ nhạy ở các quốc gia có thu nhập cao cũng tăng lên do tỷ lệ tiêm chủng nhắc lại ở người lớn đang giảm.
Bạch hầu là loài đặc hữu ở nhiều nước ở Châu Á, Nam Thái Bình Dương, Trung Đông, Đông Âu, Venezuela, Haiti và Cộng hòa Dominica. Sự bùng phát ở Indonesia, Thái Lan, Việt Nam, Lào, Nam Phi, Sudan và Pakistan đã xảy ra từ năm 2011 (thông tin du lịch về bệnh bạch hầu có trên trang web của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật [CDC] về sức khỏe của du khách). Bạch hầu có thể có ở những người trở về hoặc di cư từ các quốc gia nơi có dịch bệnh bạch hầu.
Độc tố bạch hầu
Các chủng bệnh bạch hầu bị nhiễm một loại beta-phage, mang gen mã hoá độc tố, tạo ra một độc tố mạnh. Chất độc này gây ra viêm và hoại tử các mô đkhu trú và sau đó có thể làm tổn thương tim, dây thần kinh, và đôi khi của thận.
Các chủng không độc đối với C. diphtheriae cũng có thể gây nhiễm trùng mũi họng và đôi khi gây bệnh toàn thân (ví dụ, viêm nội tâm mạc, viêm khớp tự hoại).
Đường lây truyền
Con người là ổ chứa duy nhất của C. diphtheriae. Sinh vật lây lan qua
Các giọt hô hấp
Tiếp xúc với dịch tiết mũi họng (bao gồm cả những người mang mầm bệnh không có triệu chứng)
Tiếp xúc với tổn thương da nhiễm bệnh
Vật dụng chứa vi khuẩn (hiếm)
Trạng thái mang mầm bệnh phổ biến ở các vùng lưu hành nhưng không phổ biến ở các quốc gia có thu nhập cao. Miễn dịch có được từ tiêm chủng hoặc nhiễm trùng tích cực có thể không ngăn bệnh nhân trở thành người mang mầm bệnh; tuy nhiên, hầu hết bệnh nhân được điều trị đầy đủ không trở thành người mang mầm bệnh. Bệnh nhân có bệnh lâm sàng hoặc người mang không triệu chứng có thể truyền bệnh.
Vệ sinh cá nhân và cộn đồng kém có thể góp phần làm lây lan bệnh bạch hầu qua da.
Các triệu chứng và dấu hiệu của bệnh bạch hầu
Các triệu chứng của bệnh bạch hầu khác nhau tùy thuộc vào
Vị trí nhiễm
Chủng tạo độc tố
Hầu hết các bệnh nhiễm trùng hô hấp là do các chủng gây độc. Nhiễm trùng da là do các chủng gây độc và không độc. Chất độc được hấp thu kém từ da; do đó, biến chứng độc tố rất hiếm gặp ở bệnh bạch hầu qua da.
Nhiễm trùng họng
Sau giai đoạn ủ bệnh, trung bình 5 ngày, và khoảng tiền từ 12 đến 24 giờ, bệnh nhân phát ban nhẹ, khó nuốt, sốt nhẹ và nhịp tim nhanh. Buồn nôn, nôn ói, ớn lạnh, nhức đầu, và sốt phổ biến hơn ở trẻ em.
Nếu có một chủng độc tính, giả mạc đặc trưng sẽ xuất hiện vùng amydal. Nó ban đầu có thể xuất hiện như là một chất dịch trắng bóng, nhưng thường trở nên bẩn màu xám, cứng, xơ hóa, và bám dính do đó loại bỏ gây chảy máu. Phù cục bộ có thể gây ra sưng cổ rõ rệt (cổ bò), khản giọng, khò khè và khó thở. Giả mạc có thể lan tới thanh quản, khí quản, và phế quản và có thể làm tắc nghẽn một phần đường thở hoặc đột ngột bong tróc, gây tắc nghẽn hoàn toàn.
Nếu một lượng độc tố lớn được hấp thu, có thể ngất,nhợt nhạt, nhịp tim nhanh, chóng mặt và hôn mê;độc tố trong máu có thể gây tử vong trong vòng 6 đến 10 ngày.
Bệnh nhẹ với xuất huyết nhẹ hoặc chảy mủ hoặc rát và kích ứng tại tai ngoài và môi trên xảy ra ở bệnh nhân chỉ có bạch hầu mũi.
Các chủng vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae gây độc có thể gây ra dịch tiết dày ở hầu họng. Dịch tiết ra có màu xám bẩn và dai, dạng sợi và dính vào niêm mạc.
Hình ảnh do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cung cấp.
Trong bệnh bạch hầu vòm họng cấp tính, phù nề cục bộ có thể gây sưng cổ rõ rệt (cổ bò).
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Phát ban dạng vảy của bệnh bạch hầu da, như quan sát thấy ở cổ trong hình ảnh này, có thể không phân biệt được với các bệnh da phổ biến hơn, chẳng hạn như bệnh chàm, bệnh vẩy nến và bệnh chốc lở.
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Trong một số trường hợp, bệnh bạch hầu da có thể bị loét ở trung tâm; đôi khi hình thành một màng màu xám.
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Các chủng vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae gây độc có thể gây ra dịch tiết dày ở hầu họng. Dịch tiết ra có màu xám bẩn và dai, dạng sợi và dính vào niêm mạc.
Hình ảnh do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cung cấp.
Trong bệnh bạch hầu vòm họng cấp tính, phù nề cục bộ có thể gây sưng cổ rõ rệt (cổ bò).
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Phát ban dạng vảy của bệnh bạch hầu da, như quan sát thấy ở cổ trong hình ảnh này, có thể không phân biệt được với các bệnh da phổ biến hơn, chẳng hạn như bệnh chàm, bệnh vẩy nến và bệnh chốc lở.
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Trong một số trường hợp, bệnh bạch hầu da có thể bị loét ở trung tâm; đôi khi hình thành một màng màu xám.
Hình ảnh từ Thư viện Hình ảnh Y tế Công cộng của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh.
Nhiễm trùng da
Các tổn thương da thường xuất hiện ở đầu chi và có hình dạng khác nhau, thường không thể phân biệt được với các chứng bệnh da mãn tính (như chàm, bệnh vảy nến, chốc lở). Một vài bệnh nhân có loét không lành, lỗ rò, thỉnh thoảng có màng xám. Đau, sưng, ban đỏ, và rò rỉ là điển hình. Nếu ngoại độc tố được sinh ra, các thương tổn có thể bị tê liệt. Nhiễm trùng mũi họng xảy ra trong 20 đến 40% bởi nhiễm trùng trực tiếp hoặc gián tiếp vào cơ thể, thường là do các tổn thương da mãn tính.
Các biến chứng
Các biến chứng chính của bạch hầu là tim và thần kinh.
Viêm cơ tim thường biểu hiện rõ ràng vào ngày thứ 10 đến ngày thứ 14 nhưng có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong tuần thứ 1 đến tuần thứ 6, ngay cả khi các triệu chứng hô hấp tại chỗ đang thuyên giảm; nguy cơ nhiễm độc tim có liên quan đến mức độ nhiễm trùng tại chỗ. Sự thay đổi điện tim không đáng kể xảy ra ở khoảng 20 đến 30% bệnh nhân, nhưng sự phân ly tâm thất, block hoàn toàn và loạn nhịp thất thường có thể xảy ra và có tỷ lệ tử vong cao. Có thể suy tim.
Độc tính hệ thần kinh không phổ biến (khoảng 5%) và chỉ giới hạn ở những bệnh nhân bị bệnh bạch hầu hô hấp nặng. Độc tố phá huỷ myelin có ảnh hưởng đến dây thần kinh sọ và ngoại vi. Các tác dụng độc hại thường bắt đầu trong tuần đầu tiên của bệnh với việc mất khả năng lưu trú ở mắt và liệt hai đầu, gây khó nuốt và chảy nước mũi. Bệnh lý thần kinh ngoại biên xuất hiện trong tuần thứ 3 đến tuần thứ 6. Cả vận động và cảm giác, mặc dù hệ vận động chiếm ưu thế. Cơ hoành có thể trở nên tê liệt, đôi khi gây suy hô hấp. Diễn biến có thể trong nhiều tuần. Rối loạn chức năng thần kinh thực vật dưới dạng mất trương lực vận mạch (nhịp tim nhanh, loạn nhịp tim và hạ huyết áp động mạch) cũng là một biến chứng của bệnh bạch hầu.
Trong trường hợp nặng, suy thận cấp có thể xảy ra vì độc tố gây hại cho thận.
Tử vong chung là 3%; nó là cao hơn trong những người có bất cứ điều sau đây:
Biểu hiện lâm sàng muộn
Suy thận cấp
Viêm cơ tim
Tuổi < 15 tuổi hoặc > 40 tuổi
Chẩn đoán bệnh bạch hầu
Nhuộm Gram và nuôi cấy
Cần phải xem xét bệnh bạch hầu ở hầu họng ở những bệnh nhân viêm họng không đặc hiệu, sưng hạch cổ và sốt nhẹ nếu họ cũng có độc tính toàn thân cộng với khàn giọng, tê liệt vòm miệng, hay thở khò khè. Sự xuất hiện của giả mạc đặc trưng gợi ý chẩn đoán.
Nhuộm gram mẫu bệnh phẩm từ màng có thể cho thấy trực khuẩn gram dương bắt màu biến sắc (kết cườm) trong cấu hình ký tự Trung Quốc điển hình, có phồng ra hình dùi trống ở một hoặc cả hai đầu. Vật liệu để nuôi cấy phải được lấy từ bên dưới màng, hoặc phải gửi một phần của chính màng. Phòng thí nghiệm cần được thông báo rằng có nghi ngờ C. diphtheriae, để có thể sử dụng các nuôi cấy đặc trưng (Loeffler hoặc Tindale). Thử nghiệm phòng thí nghiệm cho sản xuất độc tố (xét nghiệm Elek đã được sửa đổi) được thực hiện để phân biệt thể có độc tố khỏi chủng không độc tố. Có thể thử nghiệm PCR cho gen độc tính của bạch hầu.
Cần phải xét đến bệnh bạch hầu da khi bệnh nhân phát triển các tổn thương da trong quá trình bộc phát bệnh bạch hầu hô hấp. Nuôi cấy mẫu ngoáy dịch họng hoặc sinh thiết. Các thương tổn của bạch hầu da có thể bị đồng nhiễm với liên cầu nhóm A hoặc Staphylococcus aureus.
Điện tim đồ nên được thực hiện để tìm kiếm thay đổi sóng ST-T, QTc kéo dài, và/hoặc block độ 1 liên quan tới viêm cơ tim, điều này thường trở nên rõ ràng khi các triệu chứng hô hấp hồi phục.
Điều trị bệnh bạch hầu
Giải độc tố bạch hầu
Penicillin hoặc erythromycin
Các bệnh nhân có triệu chứng bị bệnh bạch hầu hô hấp phải nằm tại phòng hồi sức để theo dõi biến chứng hô hấp và tim mạch. Cần phải cách ly y tế bằng các biện pháp phòng ngừa tiếp xúc và phòng ngừa giọt bắn của đường hô hấp và phải tiếp tục cho đến khi 2 lần nuôi cấy tuần tự, bắt đầu từ 24 và 48 giờ sau khi ngừng kháng sinh (sau ít nhất 14 ngày điều trị), cho kết quả âm tính.
Giải độc tố bạch hầu
Kháng độc tố bạch hầu phải được tiêm sớm mà không cần đợi khẳng định nuôi cấy vì kháng độc tố chỉ trung hòa độc tố chưa gắn kết với tế bào. Việc sử dụng thuốc chống độc cho bệnh da, không có bằng chứng về bệnh đường hô hấp, có giá trị đáng nghi ngờ vì các di chứng nhiễm độc hiếm khi được báo cáo ở bệnh bạch hầu ở da; tuy nhiên, một số chuyên gia khuyến nghị dùng.
Tại Hoa Kỳ, chất chống độc phải được lấy từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh thông qua Trung tâm Điều hành Khẩn cấp của CDC theo số 770-488-7100 (xem thêm trang thông tin của CDC về phân bổ chất chống độc).
THẬN TRỌNG: Thuốc kháng độc tố bạch hầu có nguồn gốc từ ngựa; do đó, một xét nghiệm da (hoặc kết mạc) để loại trừ độ nhạy cảm luôn phải được thực hiện trước.
Thuốc giải độc bạch hầu có nguồn gốc từ ngựa; do đó, thử phản ứng trên da (kết mạc) cần được thực hiện Liều kháng độc tố, từ 20.000 đến 100.000 đơn vị tiêm bắp hoặc tĩnh mạch, được xác định bởi những điều sau:
Vị trí và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng
Thời gian của bệnh
Các biến chứng
Phản ứng dị ứng bao gồm phản vệ xảy ra trong vòng 30 phút sau khi dùng thuốc và phản ứng dị ứng muộn (bệnh huyết thanh, một phản ứng quá mẫn loại III). Nếu phản vệ xảy ra, ngay lập tức phải tiêm 0,3 đến 1 mL epinephrine 1:1000 (0,01 mL / kg) dưới da, IM, hoặc tiêm tĩnh mạch chậm. Chống chỉ định tiêm tĩnh mạch đối với những bệnh nhân dị ứng với chất chống độc.
Thuốc kháng sinh
Kháng sinh cần thiết để diệt trừ vi khuẩn và ngăn ngừa lây lan; chúng không thay thế cho giải độc tố.
Người lớn có thể lựa chọn:
Erythromycin 10 mg/kg uống hoặc tiêm mỗi 6 giờ (tối đa, 2 g mỗi ngày) trong 14 ngày
Procaine penicillin G tiêm bắp hàng ngày (300.000 đơn vị mỗi 12 giờ đối với những người có trọng lượng ≤ 10 kg và 600.000 đơn vị mỗi 12 giờ đối với những người có trọng lượng > 10 kg) trong 14 ngày
Khi bệnh nhân có thể dung nạp kháng sinh đường uống, họ cần phải chuyển sang dùng penicillin 250 mg uống 4 lần/ngày hoặc erythromycin 500 mg (10 mg/kg cho trẻ em) uống 6 giờ một lần trong tổng số 14 ngày điều trị.
Vancomycin hoặc linezolid có thể được sử dụng nếu phát hiện có tình trạng kháng kháng sinh. Vi khuẩn bị tiêu diệt khi có bằng chứng 2 lần nuôi cấy dịch họng hoặc mũi âm tính liên tiếp thực hiện tại ngày thứ 1-2 và 2 tuần sau khi kết thúc liệu trình kháng sinh.
Các phương pháp điều trị khác
Cho bệnh bạch hầu da, rửa sạch toàn bộ vết thương bằng xà phòng và nước và dùng kháng sinh toàn thân trong 10 ngày.
Phục hồi chậm ở thể nặng, và bệnh nhân phải nghỉ ngơi. Ngay cả việc gắng sức thể chất bình thường có thể gây hại cho bệnh nhân hồi phục sau viêm cơ tim.
Tiêm chủng được yêu cầu sau khi phục hồi cho bệnh nhân bị bệnh bạch hầu vì nhiễm trùng tạo không tạo miễn dịch.
Phòng ngừa bệnh bạch hầu
Phòng ngừa bao gồm
Các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng (cách ly đường hô hấp cho đến khi 2 kết quả nuôi cấy cách nhau ít nhất 24 giờ là âm tính)
Tiêm chủng (chủ yếu và sau khi tiếp xúc)
Thuốc kháng sinh
Tiêm vắc xin
Xem Vắc xin bạch hầu, uốn ván, ho gà để biết thêm thông tin, bao gồm chỉ định, chống chỉ định và biện pháp phòng ngừa, liều lượng và cách dùng cũng như các tác dụng bất lợi. Xem thêm lịch tiêm vắc xin cho trẻ em và người lớn từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) và các khuyến nghị vắc xin DTaP/Tdap/Td từ Ủy ban Tư vấn về Thực hành Tiêm chủng (ACIP).
Vắc-xin phòng bệnh bạch hầu có chứa độc tố bạch hầu; có loại kết hợp với các loại vắc-xin khác.
Tất cả mọi người nên được tiêm chủng theo:
Trẻ em < 7 tuổi: Vắc xin bạch hầu-uốn ván-ho gà vô bào (DTaP) là một phần của việc tiêm chủng định kỳ cho trẻ nhỏ.
Thanh thiếu niên và người lớn: Vắc xin uốn ván-bạch hầu-ho gà (Tdap) được tiêm ở tuổi 11 hoặc 12 và cho những người ≥ 13 tuổi chưa bao giờ tiêm Tdap (bất kể khoảng thời gian kể từ lần tiêm vắc-xin uốn ván-bạch hầu [Td] cuối cùng) hoặc tình trạng vắc-xin của họ là không biết. Một mũi tiêm nhắc lại uốn ván-bạch hầu (Td) được tiêm mỗi 10 năm một lần sau đó.
Sau khi tiếp xúc, chủng ngừa bệnh bạch hầu tất cả những người tiếp xúc (bao gồm cả nhân viên bệnh viện) những người chưa hoàn thành mũi tiêm cơ bản hoặc người mà có mũi tiêm bổ sung cuối cùng > 5 năm. Vắc-xin cũng nên được tiêm nếu tình trạng miễn dịch không rõ. Một loại vắc-xin chứa độc tố bạch hầu phù hợp với lứa tuổi được sử dụng.
Dự phòng kháng sinh sau khi tiếp xúc
Tất cả các mối liên hệ gần gũi nên được kiểm tra; giám sát các bằng chứng về bệnh được duy trì trong 7 ngày.
Cấy vi khuẩn C. diphtheriae ở mũi họng và họng nên được thực hiện bất kể tình trạng chủng ngừa như thế nào vì vắc-xin chỉ bảo vệ chống lại tác động của độc tố bạch hầu; nó không ngăn ngừa nhiễm C. diphtheriae.
Những người tiếp xúc không triệu chứng nên được điều trị với erythromycin 500 mg (10 đến 15 mg/kg ở trẻ em) mỗi 6 giờ trong 7 ngày hoặc, nếu không rõ ràng, một liều penicillin G benzathine (600.000 đơn vị tiêp bắp cho bệnh nhân < 30 kg và 1,2 triệu đơn vị tiêm bắp cho những người > 30 kg).
Nếu nuôi cấy dương tính, cần thêm 10 ngày điều trị erythromycin;người mang không nên dùng kháng độc. Sau 3 ngày điều trị, người mang mầm bệnh có thể hoạt động trở lại một cách an toàn trong khi tiếp tục dùng thuốc kháng sinh. Các môi trường nuôi cấy nên được lặp lại; 24 giờ sau khi hoàn thành liệu pháp kháng sinh, nên lấy 2 bộ cấy mẫu ở mũi họng liên tiếp cách nhau 24 giờ. Nếu kết quả dương tính, một đợt kháng sinh khác sẽ được đưa ra và tiến hành nuôi cấy lại.
Những điểm chính
Thông thường, bệnh bạch hầu là một bệnh nhiễm trùng da hoặc nhiễm trùng mũi-họng, nhưng độc tố mạnh có thể làm thương tổn tim, dây thần kinh và đôi khi là thận.
Bệnh bạch hầu hiếm gặp ở các nước có thu nhập cao do tiêm vắc xin rộng rãi nhưng lại là bệnh lưu hành ở nhiều nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình; tỷ lệ đang tăng nhẹ ở các nước có thu nhập cao vì tỷ lệ tiêm vắc xin và tiêm vắc xin lại đang giảm.
Nhiễm trùng họng gây ra một màng đặc trưng trong vùng hầu họng; ban đầu có thể xuất hiện như một chất dịch trắng bóng, nhưng thường trở nên bẩn màu xám, xù xì, xơ, và dính.
Điều trị bằng kháng độc tố bạch hầu và penicillin hoặc erythromycin; kiểm tra bằng nuôi cấy.
Tiêm phòng sau khi hồi phục, và tiêm phòng cho những người tiếp xúc gần gũi, những người chưa hoàn thành các mũi cơ bản hoặc những người > 5 năm kể từ lần tiêm cuối.
Nuôi cấy dịch mũi hầu và họng với những người tiếp xúc gần kể cả đã tiêm phòng.
Điều trị kháng sinh cho những người tiếp xúc gần và thời gian điều trị phụ thuộc vào kết quả nuôi cấy.
Thông tin thêm
Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Infectious Diseases Related to Travel: Diphtheria
CDC: Emergency Operations Center to request diphtheria antitoxin or call 770-488-7100
CDC: Recommendations for Ages 18 Years or Younger, United States, 2022
CDC: Recommendations for Ages 19 Years or Older, United States, 2022
Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP): DTaP/Tdap/Td vaccine recommendations
