Cơn hoảng sợ và rối loạn hoảng sợ

TheoJohn W. Barnhill, MD, New York-Presbyterian Hospital
Đã xem xét/Đã chỉnh sửa Thg 8 2023

Một cơn hoảng sợ là sự khởi phát đột ngột của một giai đoạn ngắn, rời rạc với các khó chịu căng thẳng, lo âu, hoặc sợ hãi kèm theo các triệu chứng cơ thể và/hoặc triệu chứng nhận thức. Rối loạn hoảng sợ là sự xuất hiện các cơn hoảng loạn lặp đi lặp lại, thường đi kèm với nỗi sợ hãi về các cơn hoảng loạn trong tương lai hoặc những thay đổi hành vi để tránh các tình huống có thể dẫn đến các cơn hoảng loạn. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Các cơn hoảng sợ đơn thuần có thể không cần điều trị. Rối loạn hoảng sợ được điều trị bằng liệu pháp dược lý, liệu pháp tâm lý (ví dụ: liệu pháp tiếp xúc, liệu pháp nhận thức-hành vi) hoặc cả hai.

(Xem thêm Tổng quan các rối loạn lo âu.)

Các cơn hoảng loạn rất phổ biến, ảnh hưởng tới 11% dân số trong một năm (1). Hầu hết mọi người đều hồi phục mà không cần điều trị; một số phát triển chứng rối loạn hoảng sợ.

Rối loạn hoảng sợ ảnh hưởng đến 2% đến 3% dân số trong khoảng thời gian 12 tháng (2). Rối loạn hoảng sợ thường bắt đầu vào cuối vị thành niên hoặc giai đoạn sớm của tuổi trưởng thành và thường ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều gấp 2 lần so với nam giới.

Tài liệu tham khảo chung

  1. 1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition,Text Revision (DSM-5-TR). American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC, pp 244

  2. 2. Kessler RC,WT Chiu, Jin R, et al: The epidemiology of panic attacks, panic disorder, and agoraphobia in the National Comorbidity Survey Replication. Arch Gen Psychiatry 63(4):415-424, 2006. doi: 10.1001/archpsyc.63.4.415

Triệu chứng và dấu hiệu của rối loạn hoảng sợ

Một cơn hoảng sợ đòi hỏi sự khởi đầu đột ngột của sự sợ hãi hoặc khó chịu mãnh liệt đi kèm với ít nhất 4 trong số 13 triệu chứng được liệt kê trong bảng Các triệu chứng của một cơn hoảng loạn. Các triệu chứng hoảng loạn có thể kéo dài vài phút đến một giờ. Mặc dù không thoải mái - vào những lúc cực điểm - các cơn hoảng sợ không gây nguy hiểm về mặt y tế.

Bảng
Bảng

Các cơn hoảng loạn có thể xảy ra trong bất kỳ rối loạn tâm thần nào, thường là trong các tình huống gắn liền với các đặc điểm cốt lõi của chứng rối loạn đó (ví dụ: một người mắc chứng sợ rắn có thể hoảng sợ khi nhìn thấy rắn). Những cơn hoảng loạn như vậy được gọi là "dự kiến". Các cơn hoảng sợ không đoán trước là xuất hiện tự phát mà không có bất kỳ yếu tố kích hoạt rõ ràng nào.

Hầu hết những người mắc chứng rối loạn hoảng sợ đều dự đoán và lo lắng về một cuộc tấn công khác (lo lắng dự đoán) và tránh những địa điểm hoặc tình huống mà trước đó họ đã từng hoảng sợ. Những người mắc chứng rối loạn hoảng sợ thường lo lắng rằng họ mắc chứng rối loạn tim, phổi hoặc thần kinh nguy hiểm và liên tục đến gặp bác sĩ lâm sàng chăm sóc chính hoặc đến khoa cấp cứu để tìm kiếm sự giúp đỡ. Thật không may, trong những đơn vị này, sự chú ý thường tập trung vào các triệu chứng y khoa chung, và đôi khi không đưa ra được chẩn đoán chính xác.

Rối loạn hoảng sợ thường đi kèm với ít nhất một tình trạng bệnh lý khác. Các rối loạn lo âu khác, trầm cảm nặng, rối loạn lưỡng cựcrối loạn sử dụng rượu nhẹ là những bệnh tâm thần đi kèm phổ biến nhất. Các tình trạng bệnh lý đi kèm thường gặp bao gồm rối loạn nhịp tim, cường giáp, hen suyễnbệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

Chẩn đoán rối loạn hoảng sợ

  • Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

  • Đánh giá về mặt y khoa để loại trừ tác dụng sinh lý của một chất kích thích hoặc tình trạng bệnh lý chung

Rối loạn hoảng sợ được chẩn đoán sau khi các rối loạn bệnh lý nói chung có thể giống lo lắng được loại bỏ và khi các triệu chứng đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán được quy định trong DSM-5-TR.

Bệnh nhân có các cơn hoảng loạn tái phát (tần số không xác định) trong đó 1 cơn hoảng loạn kèm theo một hoặc cả hai biểu hiện sau trong 1 tháng (1):

  • Lo lắng dai dẳng về việc có thêm các cơn hoảng sợ hoặc lo lắng về hậu quả của chúng (ví dụ, mất kiểm soát, phát điên)

  • Phản ứng hành vi không thích hợp với các cơn hoảng sợ (ví dụ, né tránh các hoạt động thông thường như tập thể dục hoặc các tình huống xã hội để đề phòng các cơn tiếp theo)

Tài liệu tham khảo chẩn đoán

  1. 1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC, pp 235-250.

Điều trị rối loạn hoảng sợ

  • Thuốc chống trầm cảm, thuốc benzodiazepin hoặc cả hai

  • Tâm lý trị liệu

Một số bệnh nhân hồi phục mà không cần điều trị, đặc biệt nếu họ tiếp tục gặp phải các tình huống đã xảy ra các cơn bệnh. Đối với những trường hợp khác, đặc biệt là không điều trị, rối loạn hoảng sợ sẽ đến sau các đợt kéo dài lên xuống của triệu chứng.

Bệnh nhân cần được thông báo rằng việc điều trị thường giúp kiểm soát các triệu chứng. Nếu các hành vi né tránh không có, việc làm vững tin, giáo dục về lo âu, và khuyến khích để tiếp tục quay trở lại và ở lại nơi xảy ra các cơn hoảng sợ có thể là tất cả những gì cần phải làm. Tuy nhiên, với một chứng rối loạn kéo dài bao gồm các cơn tấn công và hành vi né tránh thường xuyên, việc điều trị có thể cần đến liệu pháp điều trị bằng thuốc phối hợp với liệu pháp tâm lý chuyên sâu hơn.

Điều trị bằng thuốc

Nhiều loại thuốc có thể ngăn ngừa hoặc làm giảm đáng kể sự lo lắng dự kiến, tránh nỗi sợ hãi cũng như số lượng và cường độ của các cơn hoảng loạn (1):

Các cơn hoảng loạn thường tái phát khi ngừng dùng thuốc.

Tâm lý trị liệu

Hầu hết các liệu pháp tâm lý nhắm vào chứng rối loạn lo âu, bao gồm cả rối loạn hoảng sợ, đều liên quan đến việc giảng dạy các kỹ thuật thúc đẩy tình trạng thư giãn. Những chiến lược này là một phần quan trọng của trị liệu vì vừa làm giảm lo âu vừa cho phép tiếp tục liệu pháp tâm lý có thể gây lo âu. Các chiến lược thư giãn bao gồm chánh niệm, thiền định, thôi miên, tập thể dục và thở chậm, đều đặn.

Liệu pháp nhận thức-hành vi (CBT) là một thuật ngữ chung dùng để chỉ các liệu pháp trò chuyện tập trung vào rối loạn tư duy (nhận thức) và/hoặc các hành vi rối loạn chức năng. CBT đã được chứng minh là có hiệu quả đối với chứng rối loạn hoảng sợ (2).

Bệnh nhân có thể có chu kỳ suy nghĩ riêng biệt nhưng rối loạn chức năng, có thể gây ra lo lắng và/hoặc hoảng sợ. Ví dụ, một người có thể có mối lo lắng cơ bản về việc bị nhồi máu cơ tim và họ có thể dành quá nhiều thời gian để kiểm tra cơ thể mình để tìm các dấu hiệu của cơn đau tim. Nếu họ cảm thấy đau nhói ở ngực, họ có thể bắt đầu một chu kỳ nhanh chóng dẫn đến niềm tin hoang mang, sai lầm rằng họ sắp chết. CBT liên quan đến việc làm rõ các chu kỳ này và sau đó dạy bệnh nhân nhận biết và kiểm soát suy nghĩ lệch lạc và niềm tin sai lầm của họ. Sau đó, họ có thể sửa đổi hành vi của họ để hành vi đó thích ứng hơn. Ngoài ra, việc điều trị khuyến khích họ dần dần tiếp xúc với những tình huống có thể gây ra hoảng loạn, từ đó làm giảm bớt sự nhạy cảm mà họ giả định về mối liên hệ giữa bối cảnh và các triệu chứng.

Tài liệu tham khảo về điều trị

  1. 1. Quagliato LA, Freire RC, Nardi AE: Risks and benefits of medications for panic disorder: A comparison of SSRIs and benzodiazepines. Expert Opin Drug Saf 17(3):315-324, 2018 doi: 10.1080/14740338.2018.1429403

  2. 2. Papola D, Ostuzzi G, Tedeschi F, et al: Comparative efficacy and acceptability of psychotherapies for panic disorder with or without agoraphobia: Systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials. Br J Psychiatry 221(3):507-519, 2022. doi: 10.1192/bjp.2021.148