Tình trạng phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non có thể do những thay đổi về giải phẫu của đường tiêu hóa hoặc nhu động của ruột non, hoặc do thiếu bài tiết axit dạ dày. Tình trạng này có thể dẫn đến thiếu hụt vitamin, kém hấp thu chất béo và suy dinh dưỡng. Chẩn đoán bằng kiểm tra hơi thở hoặc nuôi cấy định lượng dịch ruột được hút ra. Điều trị bằng kháng sinh đường uống.
Tình trạng phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non (SIBO) là một rối loạn kém hấp thu.
Trong điều kiện bình thường, đoạn gần của ruột non chứa < 105 vi khuẩn/mL, chủ yếu là vi khuẩn hiếu khí gram dương. Số lượng vi khuẩn thấp này được duy trì bởi nhu động bình thường, mức tiết axit ở dạ dày bình thường, chất nhầy, IgA tiết ra và van hồi tràng còn nguyên vẹn.
Căn nguyên của SIBO
Những thay đổi về giải phẫu của dạ dày và/hoặc ruột non thúc đẩy tình trạng ứ đọng các chất trong ruột non, dẫn đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn. Các tình trạng gây ra hoặc cần phải có sự thay đổi về giải phẫu bao gồm bệnh túi thừa ruột non, quai ruột mù do phẫu thuật, tình trạng sau phẫu thuật cắt dạ dày (đặc biệt là trong quay ruột vào của Billroth II), chít hẹp hoặc tắc ruột bán phần.
Rối loạn nhu động ruột liên quan đến bệnh thần kinh do tiểu đường, bệnh xơ cứng hệ thống, thoái hóa dạng tinh bột, suy tuyến giáp và giả tắc ruột tự phát cũng có thể làm giảm khả năng loại bỏ vi khuẩn. Thiếu dịch vị axit và những thay đổi tự phát về nhu động ruột có thể gây ra tình trạng phát triển quá mức của vi khuẩn ở người cao tuổi.
Sinh lý bệnh SIBO
Các loài phổ biến nhất trong phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non bao gồm streptococci, Bacteroides, Escherichia, Lactobacillus, Klebsiella và Aeromonas.
Vi khuẩn dư thừa sẽ tiêu thụ các chất dinh dưỡng, bao gồm cả carbohydrate và vitamin B12, dẫn đến thiếu calo và thiếu hụt vitamin B12. Tuy nhiên, do vi khuẩn sản sinh ra folate nên sự thiếu hụt này rất hiếm. Vi khuẩn tách muối mật, dẫn đến không hình thành vi hạt và sau đó là kém hấp thu chất béo. Tình trạng phát triển quá mức nghiêm trọng của vi khuẩn cũng làm tổn thương niêm mạc ruột.
Kém hấp thu chất béo và tổn thương niêm mạc có thể gây tiêu chảy.
Triệu chứng và dấu hiệu bệnh SIBO
Triệu chứng phổ biến nhất của phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non là đầy hơi.
Các triệu chứng khác là cảm giác khó chịu ở bụng, tiêu chảy và rất đầy hơi. Một số bệnh nhân bị tiêu chảy hoặc bị chứng phân mỡ đáng kể. (Xem thêm hướng dẫn 2020 về sự phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non của Tạp chí Tiêu hóa Hoa Kỳ.)
Chẩn đoán SIBO
Kiểm tra hơi thở
Nuôi cấy định lượng dịch hút ở ruột non
Nghiên cứu chẩn đoán hình ảnh
Một số bác sĩ ủng hộ tình trạng đáp ứng với liệu pháp kháng sinh theo kinh nghiệm là một xét nghiệm chẩn đoán. Tuy nhiên, vì sự phát triển quá mức của vi khuẩn có thể giống với các rối loạn hấp thu kém khác (ví dụ, bệnh Crohn) và tác dụng bất lợi của thuốc kháng sinh có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng tiêu chảy, nên việc xác định nguyên nhân chính xác được ưu tiên.
(Xem thêm hướng dẫn 2020 về sự phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non của Tạp chí Tiêu hóa Hoa Kỳ.)
Kiểm tra hơi thở, đặc biệt là với hydro glucose hoặc hydro lactulose, được đề nghị ở những bệnh nhân có triệu chứng để chẩn đoán tình trạng phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non (SIBO). Trước khi kiểm tra hơi thở, bệnh nhân cần phải tránh sử dụng kháng sinh trong 4 tuần và tránh các chất kích thích và thuốc nhuận tràng trong ít nhất 1 tuần.
Kiểm tra hơi thở dương tính được xác định là lượng hydro tăng > 20 ppm so với lần khám ban đầu trong 90 phút đầu tiên hoặc khí mêtan tăng > 10 ppm tại bất kỳ thời điểm nào trong quá trình xét nghiệm (xem hướng dẫn 2020 về sự phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non của Tạp chí Tiêu hóa Hoa Kỳ).
Tiêu chuẩn để chẩn đoán phát triển quá mức của vi khuẩn ở ruột non là nuôi cấy định lượng dịch hút ở ruột non cho thấy số lượng vi khuẩn > 103 đơn vị hình thành khuẩn lạc/mL. Tuy nhiên, phương pháp này, cần phải có nội soi.
Nếu những thay đổi về giải phẫu không phải do phẫu thuật trước đó, nên thực hiện việc chụp X-quang đường tiêu hóa trên có chụp lưu thông ruột non để xác định các tổn thương giải phẫu có sẵn. Ngoài ra, có thể thực hiện CT ruột hoặc cộng hưởng từ ruột.
Điều trị SIBO
Thuốc kháng sinh đường uống (nhiều loại)
Thay đổi chế độ ăn uống
Điều trị hội chứng phát triển quá mức của vi khuẩn là dùng kháng sinh đường uống từ 10 đến 14 ngày bao gồm cả diệt vi khuẩn đường ruột hiếu khí và kỵ khí. Các phác đồ theo kinh nghiệm bao gồm sử dụng một hoặc hai trong số những cách sau:
Amoxicillin/axit clavulanic 500 mg 3 lần/ngày
Cephalexin 250 mg 4 lần/ngày
Trimethoprim/sulfamethoxazole 160/800 mg 2 lần/ngày
Metronidazole 250 đến 500 mg 3 hoặc 4 lần/ngày
Rifaximin 550 mg 3 lần mỗi ngày hoặc phối hợp với neomycin 500 mg 2 lần mỗi ngày (thường là dạng phối hợp được sử dụng nếu kiểm tra hơi thở dương tính với mêtan)
Ciprofloxacin 500 mg 2 lần/ngày
Điều trị kháng sinh có thể theo chu kỳ, nếu các triệu chứng có xu hướng tái phát và được thay đổi dựa trên nuôi cấy và độ nhạy cảm. Tuy nhiên, việc thay đổi điều trị bằng kháng sinh có thể khó khăn do sự chung sống của nhiều loại vi khuẩn.
Vì vi khuẩn chuyển hóa chủ yếu carbohydrate trong lòng ruột hơn là chất béo, nên một chế độ ăn nhiều chất béo và ít carbohydrate và chất xơ sẽ có hiệu quả.
Các bệnh nền và tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng (ví dụ, vitamin B12) cần được điều chỉnh.
Những điểm chính
Những thay đổi giải phẫu ở dạ dày hoặc ở ruột non hoặc rối loạn nhu động ruột dẫn đến ứ trệ ở đường tiêu hóa và do đó vi khuẩn phát triển quá mức.
Vi khuẩn loại bỏ liên hợp muối mật, gây ra tình trạng kém hấp thu chất béo.
Chẩn đoán được thực hiện bằng cách sử dụng biện pháp kiểm tra hơi thở glucose-hydro hoặc lactulose-hydro hoặc nuôi cấy định lượng dịch hút ở ruột non.
Thuốc kháng sinh đường uống được sử dụng và tuân theo chế độ ăn giàu chất béo, ít carbohydrate.
Thông tin thêm
Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.
American Journal of Gastroenterology: Clinical guidelines for small intestinal bacterial overgrowth (2020)
