Sảng (đôi khi được gọi là trạng thái lú lẫn cấp tính) và sa sút trí tuệ là những nguyên nhân phổ biến nhất của suy giảm nhận thức, mặc dù các rối loạn cảm xúc (ví dụ, trầm cảm) cũng có thể gây rối loạn nhận thức. Sảng và sa sút trí tuệ là những rối loạn riêng biệt nhưng đôi khi rất khó phân biệt. Rối loạn nhận thức xảy ra ở cả hai trường hợp, những đặc điểm sau giúp phân biệt chúng:
Sảng ảnh hưởng chủ yếu đến khả năng chú ý và nhận thức.
Sa sút trí tuệ chủ yếu ảnh hưởng đến trí nhớ và các chức năng nhận thức khác.
Các đặc điểm đặc trưng khác cũng giúp phân biệt hai rối loạn (Xem bảng Khác biệt giữa mê sảng và sa sút trí tuệ):
Sảng thường do bệnh cấp tính hoặc thuốc hoặc độc tính của chất tiêu khiển (đôi khi đe dọa đến tính mạng) gây ra và thường có thể hồi phục.
Sa sút trí tuệ thường do các thay đổi giải phẫu trong não, khởi phát chậm hơn, và thường không thể hồi phục được.
Nhầm lẫn mê sảng với sa sút trí tuệ ở bệnh nhân cao tuổi là một sai sót lâm sàng phổ biến.
Không có xét nghiệm nào có thể khẳng định chăc chắn nguyên nhân gây suy giảm nhận thức; cần thiết phải khai thác bệnh sử toàn diện và khám thực thể cũng như thông tin về hoạt động chức năng lúc ban đầu của bệnh nhân.
Phân biệt giữa mê sảng và sa sút trí tuệ*
Đặc điểm | Sảng | Sa sút trí tuệ |
|---|---|---|
Khởi phát | Thời điểm bắt đầu rõ ràng, đột ngột | Thời điểm bắt đầu không rõ ràng, tiến triển chậm và tăng dần. |
Thời lượng | Vài ngày đến vài tuần, mặc dù nó có thể dài hơn | Thường vĩnh viễn |
Nguyên nhân | Hầu như luôn là một tình trạng khác (ví dụ: nhiễm trùng, mất nước, sử dụng hoặc ngừng sử dụng một số loại thuốc) | Thường do bệnh não mạn tính (ví dụ bệnh Alzheimer,sa sút trí tuệ thể Lewy, sa sút trí tuệ do mạch) |
tiến triển | Thường hồi phục | tăng dần |
Hiệu quả về đêm | Hầu như luôn xấu đi | Thường xấu đi |
Khả năng chú ý | Suy giảm nặng | Được bảo tồn cho đến khi sa sút trí tuệ trở nên trầm trọng |
Mức ý thức | Suy giảm ở các mức độ khác nhau | Được bảo tồn cho đến khi sa sút trí tuệ trở nên trầm trọng |
Định hướng về thời gian và địa điểm | Thay đổi ở các mức độ khác nhau | Bị suy yếu |
Sử dụng ngôn ngữ | Chậm, thường không nhất quán và không phù hợp | Đôi khi gặp khó khăn khi tìm đúng từ |
Trí nhớ | Thay đổi ở các mức độ khác nhau | Mất trí nhớ, đặc biệt đối với các sự kiện gần đây |
Cần chăm sóc y tế | Ngay lập tức | Bắt buộc nhưng ít khẩn cấp hơn |
Hiệu quả điều trị | Thường đảo ngược các triệu chứng | Có thể làm chậm tiến triển nhưng không thể đảo ngược hoặc chữa khỏi |
* Các đặc điểm phân biệt trên nhìn chung đúng trong hầu hết các trường hợp, đồng thời hữu ích trong chẩn đoán, nhưng cũng không hiếm khi gặp các ngoại lệ. Ví dụ, chấn thương sọ não xảy ra đột ngột nhưng có thể dẫn đến sa sút trí tuệ nặng, vĩnh viễn; suy giáp có thể tạo ra bệnh cảnh sa sút trí tuệ tiến triển chậm, tăng dần nhưng có thể hồi phục hoàn toàn khi điều trị. | ||
Mặc dù mê sảng và sa sút trí tuệ được coi là những rối loạn riêng biệt, nhưng các tình trạng này có mối quan hệ phức tạp với nhau. Sảng thường phát sinh ở những bệnh nhân sa sút trí tuệ; nó được gọi là mê sảng chồng lên sa sút trí tuệ (DSD). DSD có thể xảy ra ở 49% số bệnh nhân sa sút trí tuệ khi nhập viện. Ngoài ra, bệnh nhân bị mê sảng có nguy cơ bị sa sút trí tuệ cao hơn (1).
Tài liệu tham khảo chung
1. Fong TG, Inouye SK:The inter-relationship between delirium and dementia: The importance of delirium prevention. Nat Rev Neurol 18 (10):579–596, 2022 doi: 10.1038/s41582-022-00698-7
