Tổng quan về bệnh Prion

Bệnh Prion bắt nguồn

• Tản phát (dường như bắt đầu tự phát, không rõ nguyên nhân)

• Qua di truyền (có tính gia đình)

• Qua truyền nhiễm

Bệnh prion rải rác là phổ biến nhất, với tỷ lệ mắc bệnh hàng năm trên toàn thế giới khoảng 1 đến 2 trường hợp trên một triệu người mỗi năm (1). Hiên nay chưa rõ thể PrP^Sc đầu tiên được hình thành như thế nào.

Bệnh prion có tính gia đình là do khuyết tật trong gen PrP (PRNP), gen này nằm trong nhánh ngắn của nhiễm sắc thể 20. Các đột biến gen gây ra bệnh prion hầu hết đều là gen trội trên nhiễm sắc thể thường; tức là các gen này gây bệnh khi chỉ được di truyền từ bố hoặc mẹ. Ngoài ra, tỷ lệ biểu hiện kiểu hình cũng thay đổi; tức là, tùy thuộc vào loại đột biến, tỷ lệ phần trăm người mang đột biến có dấu hiệu lâm sàng của bệnh trong suốt cuộc đời của họ luôn thay đổi.

Có hơn 50 đột biến. Các khiếm khuyết gen khác nhau gây ra các loại bệnh prion khác nhau, bao gồm

• Bệnh Creutzfeldt-Jakob (CJD)

• Bệnh Gerstmann-Sträussler-Scheinker (GSS)

• Các bệnh với các đặc điểm hỗn hợp của CJD và GSS

• Các bệnh khác về mặt lâm sàng và bệnh lý với các bệnh prion khác, chẳng hạn như bệnh prion liên quan đến tiêu chảy và bệnh thần kinh thực vật

• Mất ngủ gây tử vong có tính gia đình (FFI)

Cho đến nay, các nhà nghiên cứu chỉ xác định được một đột biến gây ra mất ngủ gây tử vong có tính gia đình, thể gia đình của mất ngủ gây chết người.

Các đột biến PRNP làm thay đổi trình tự axit amin của PrP^C, làm nó xoắn sai lệch và trở thành PrP^Sc. Những bất thường nhỏ ở các codon cụ thể (trình tự nucleotide là khối xây dựng của gen), bản thân chúng không gây bệnh, có thể quyết định các triệu chứng chủ yếu và tốc độ tiến triển của bệnh trong các bệnh gia đình và các bệnh prion khác (2).

Các bệnh prion truyền nhiễm hiếm gặp. Các bệnh này có thể bị lây truyền:

• Từ người này sang người khác: Do thầy thuốc gây ra, thông qua việc cấy ghép nội tạng và mô, sử dụng dụng cụ phẫu thuật thần kinh bị nhiễm bẩn, hoặc hiếm khi, truyền máu (như trong vCJD); hoặc thông qua ăn thịt đồng loại (như trong kuru)

• Từ động vật sang người: Qua việc ăn thịt bò bị nhiễm bệnh (như trong vCJD)

Các bệnh do Prion không lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp từ người với người.

Bệnh prion xảy ra ở nhiều loài động vật có vú (ví dụ: chồn, nai, hươu, mèo, dê, lạc đà và cừu, gia súc) và có thể lây truyền giữa các loài thông qua chuỗi thức ăn. Tuy nhiên, hiện tượng lây truyền từ động vật sang người chỉ được quan sát thấy vCJD, sau khi tiêu thụ thịt bò có nguồn gốc từ bò mắc bệnh viêm não thể bọt biển (BSE hoặc bệnh bò điên).

Ở hầu hết các tiểu bang của Hoa Kỳ, Canada, Hàn Quốc, Na Uy, Phần Lan và Thụy Điển (3), người ta lo ngại rằng bệnh suy mòn mạn tính (CWD), bệnh prion ở nai sừng tấm và hươu, có thể lây truyền cho những người săn bắt, giết mổ hoặc ăn thịt những loài động vật bị ảnh hưởng. Bằng chứng thực nghiệm cho thấy việc truyền CWD từ động vật sang người có thể xảy ra và dữ liệu gần đây chỉ ra rằng rào cản giữa các loài có thể bị suy yếu khi CWD được truyền từ động vật sang động vật nhiều lần (như có thể xảy ra trong tự nhiên [4]) hoặc khi các chủng CWD thay đổi, có thể khiến CWD có nhiều khả năng lây truyền sang người hơn.

1. 1. Ladogana A, Puopolo M, Croes EA, et al: Mortality from Creutzfeldt-Jakob disease and related disorders in Europe, Australia, and Canada. Neurology 64(9):1586-1591, 2005. doi: 10.1212/01.WNL.0000160117.56690.B2

2. 2. Pocchiari M and Manson J: Human Prion Diseases. In Handbook of Clinical Neurology, edited by M Pocchiari, and J Manson. New York, Elsevier, 2018, vol 153, pp. 2–498.

3. 3. Benestad SL, Mitchell G, Simmons M, et al: First case of chronic wasting disease in Europe in a Norwegian free-ranging reindeer. Vet Res 47(1):88, 2016. doi: 10.1186/s13567-016-0375-4

4. 4. Barria MA, Telling GC, Gambetti P, et al: Generation of a new form of human PrP^Sc in vitro by interspecies transmission from cervid prions. J Biol Chem 286(9):7490–7495, 2011. doi: 10.1074/jbc.M110.198465