Bệnh nhân bị tổn thương vùng dưới đồi-tuyến yên thường có biểu hiện kết hợp một số triệu chứng sau:
Triệu chứng và dấu hiệu một thương tổn là khối u: nhức đầu, thay đổi cảm giác thèm ăn, khát, khuyết thị trường - đặc biệt là có bán manh thị trường thái dương hai bên hoặc hiện tượng trượt nửa thị trường (hình ảnh bị trôi về một bên hoặc ra xa)
Bằng chứng hình ảnh về một thương tổn dạng khối như là một phát hiện ngẫu nhiên
Tăng tiết hoặc suy tiết một hoặc nhiều hormone tuyến yên
Nguyên nhân phổ biến nhất của suy tuyến yên hoặc cường tiết hormone tuyến yên là u tuyến yên hoặc u vùng dưới đồi. Một khối u có xu hướng tạo ra yên to (yên bướm). Ngoài ra, hố yên rộng có thể là biểu hiện của hội chứng hố yên rỗng.
(Cấu trúc và chức năng tuyến yên và các mối liên quan giữa vùng dưới đồi và tuyến yên được thảo luận trong Tổng quan hệ nội tiết.)
Hội chứng hố yên rỗng
Trong bệnh lý này, tuyến yên có vẻ trống rỗng vì nó chứa đầy dịch não tủy, làm phẳng tuyến yên so với đáy hố yên (1). Hội chứng có thể là:
Bẩm sinh
Nguyên phát
Thứ phát sau thương tổn (ví dụ: thiếu máu sau sinh, phẫu thuật, chấn thương sọ não, xạ trị)
Bệnh nhân điển hình là nữ giới (> 80%), bị béo phì (khoảng 75%) và tăng huyết áp (30%) và có thể bị tăng áp lực nội sọ vô căn (10%) hoặc chảy dịch tủy sống qua mũi (10%).
Chức năng tuyến yên ở bệnh nhân bị hội chứng hố yên rỗng thường là bình thường. Tuy nhiên, suy tuyến yên có thể xảy ra, như đau đầu và khuyết thị trường. Đôi khi, bệnh nhân có các khối u tuyến yên nhỏ cùng tồn tại, tiết ra hormone tăng trưởng (GH), prolactin, hoặc hormone vỏ thượng thận (ACTH).
Chẩn đoán có thể được xác định bằng chụp CT hoặc MRI.
Không cần phương pháp điều trị đặc biệt nào cho hội chứng hố yên rỗng đơn thuần.
Các thương tổn ở thùy trước
Tăng tiếthormone thùy trước (cường tuyến yên) hầu như luôn có tính chọn lọc, mặc dù đôi khi khối u tiết quá mức cả hormone tăng trưởng và prolactin. Các hormone thùy trước tuyến yên hầu như được quá tiết nhiều là GH (như trong bệnh to đầu chi, bệnh khổng lồ), prolactin (như trong tiết sữa bất thường) và ACTH (gây ra bệnh Cushing).
Suy tiết các hormone thùy trước (suy tuyến yên) có thể là toàn bộ, thường là do khối u tuyến yên, hoặc là vô căn hoặc có thể liên quan đến việc mất chọn lọc một hoặc một vài hormone tuyến yên.
Các thương tổn thùy sau
2 hormone của thùy sau là:
Oxytocin
Vasopressin (hormone chống lợi tiểu [ADH])
Ở nữ giới trưởng thành, oxytocin khiến các tế bào cơ biểu mô của vú và các tế bào cơ tử cung của tử cung co lại. Oxytocin có ở nam giới nhưng chưa có chức năng nào được chứng minh.
Thiếu vasopressin dẫn đến thiếu arginine vasopressin (đái tháo nhạt do trung ương). Tiết quá thừa vasopressin gây hội chứng tiết ADH không thích hợp (SIADH).
Tài liệu tham khảo
1. Lundholm MD, Yogi-Morren D. A comprehensive review of empty sella and empty sella syndrome. Endocrine Practice. 2024; 30:497-502. doi: 10.1016/j.eprac.2024.03.004
