Nhạy cảm ánh sáng là phản ứng quá mức của da đối với ánh sáng mặt trời. Tình trạng này có thể liên quan đến dị ứng ánh sáng hoặc nhiễm độc ánh sáng và có thể vô căn hoặc xảy ra sau khi phơi nhiễm một số chất hoặc hóa chất độc hại hoặc gây dị ứng. Đôi khi nó cũng có thể là một đặc điểm của các rối loạn hệ thống (ví dụ: bệnh lupus ban đỏ hệ thống, rối loạn chuyển hóa porphyrin, bệnh nấm, xeroderma sắc tố). Chẩn đoán là lâm sàng. Điều trị khác nhau tùy theo từng loại.
Ngoài các tác động cấp tính của ánh sáng mặt trời và tác động mạn tính của ánh sáng mặt trời, một số phản ứng ít phổ biến hơn có thể xảy ra sau khi phơi nắng. Trừ khi nguyên nhân rõ ràng, bệnh nhân nhạy cảm với ánh sáng cần được đánh giá về các rối loạn hệ thống hoặc da liên quan đến nhạy cảm ánh sáng như lupus ban đỏ hệ thống (SLE), viêm da cơ và porphyria.
(Xem thêm Tổng quan về ảnh hưởng của ánh sáng mặt trời.)
Mày đay mặt trời
Ở một số bệnh nhân, nổi mày đay xuất hiện ở nơi phơi nắng trong vòng vài phút. Triệu chứng thường hồi phục trong vòng 24 giờ. Hiếm khi, nếu có tiếp xúc ở diện rộng có thể ngất, chóng mặt, thở khò khè, và các triệu chứng toàn thân khác có thể xuất hiện. Nguyên nhân không rõ ràng nhưng có thể bao gồm các thành phần da nội sinh hoạt động như các dị nguyên ánh sáng, dẫn đến giải phóng tế bào mast giống như ở các loại mày đay khác. Mày đay mặt trời có thể phân biệt được với các loại mày đay khác với những triệu chứng sẩn phù chỉ xảy ra trên da tiếp xúc sau khi phơi nhiễm ánh sáng (UV).
Mề đay do năng lượng mặt trời có thể được phân loại dựa trên thành phần của phổ UV (UVA, UVB và ánh sáng nhìn thấy) gây ra các tổn thương. Nếu cần thiết, bệnh nhân có thể được kiểm tra bằng cách tiếp xúc một phần của da với ánh sáng tự nhiên hoặc ánh sáng nhân tạo ở các bước sóng đặc biệt (phototesting).
Điều trị mày đay bằng ánh sáng có thể khó khăn và có thể bao gồm thuốc chẹn H1, corticosteroid tại chỗ và kem chống nắng. Nếu điều trị tiêu chuẩn thất bại, có thể giải mẫn cảm với UVB hoặc PUVA dải hẹp (psoralen cộng với tia cực tím A). Omalizumab (liệu pháp chống IgE) đã thành công ở một số ít bệnh nhân. Những rối loạn mạn tính và có thể còn và suy yếu trong nhiều năm.
Nhạy cảm quang học hóa học
Hơn 100 chất, ăn vào hoặc dùng tại chỗ, được biết là có liên quan đến phản ứng da sau khi phơi nắng. Một số lượng hạn chế gây ra hầu hết các phản ứng (xem bảng Một số loại thuốc hoặc một số chất gây nhạy cảm với ánh sáng ở da). Phản ứng được chia thành gây độc ánh sáng và dị ứng ánh sáng. Chẩn đoán phân biệt bằng Phototesting. Điều trị nhạy cảm quang hóa học là corticosteroid tại chỗ và tránh được chất gây bệnh.
Hình ảnh của BS. Karen McKoy.
Trong bệnh do gây độc ánh sáng, các hợp chất hấp thụ ánh sáng trực tiếp tạo ra các gốc tự do và các chất trung gian gây viêm, gây tổn thương mô biểu hiện như đau đớn và đỏ da (như cháy nắng). Bất kỳ người nào khi tiếp xúc ánh sáng mặt trời trước đó đều có thể xuất hiện phản ứng này, mặc dù phản ứng rất khác nhau. Các nguyên nhân điển hình của phản ứng ánh sáng bao gồm các chất gây bốc hơi (ví dụ như nước hoa, than đá, các cây có chứa furocouramin [như vôi, cần tây, và rau mùi tây], 5-fluorouracil, thuốc dùng cho điều trị bằng quang động học) hoặc các chất đường uống (ví dụ tetracyclines, thiazide). Phản ứng độc quang không liên quan đến da không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
Dị ứng ánh sáng là một loại phản ứng miễn dịch quá mẫn loại IV. Sự hấp thụ ánh sáng gây ra sự thay đổi cấu trúc trong thuốc hoặc chất, cho phép nó liên kết với protein mô và hoạt động như một hapten, tạo ra phức hợp dị ứng. Tiền sử bắt buộc là người bệnh đã tiếp xúc với chất gây dị ứng. Phản ứng này thường có biểu hiện giống dạng chàm, đỏ da, bong vảy, ngứa và đôi khi hình thành bọng nước. Các nguyên nhân điển hình bao gồm nước thơm cạo râu, kem chống nắng, và sulfonamid tại chỗ. Sự mẫn cảm quang học xảy ra ít hơn so với gây độc do ánh sáng và phản ứng có thể kéo dài đến vùng da không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
Một số loại thuốc hoặc một số chất gây nhạy cảm với ánh sáng ở da
Phân loại | Thuốc hoặc chất cụ thể |
|---|---|
Thuốc trị mụn trứng cá | Isotretinoin |
Thuốc giảm đau | NSAIDs (đặc biệt là piroxicam và ketoprofen) |
Thuốc kháng sinh | Quinolones Sulfonamid Doxycycline Trimethoprim |
Thuốc chống trầm cảm | Thuốc chống trầm cảm ba vòng |
Thuốc chống nấm | Griseofulvin |
Thuốc chống tăng đường huyết | Sulfonylurea |
Thuốc kháng sốt rét | Chloroquine Quinine |
Thuốc chống loạn thần | Phenothiazines |
Thuốc giảm lo âu | Alprazolam |
Chlordiazepoxide | |
Thuốc hóa trị | Dacarbazine Fluorouracil (toàn thân hoặc tại chỗ) Methotrexate Vinblastine |
Thuốc lợi tiểu | Furosemide Thiazides |
Thuốc tim mạch | Amiodarone |
Quinidin | |
Các thuốc tại chỗ* | Thuốc kháng khuẩn (ví dụ, chlorhexidine, hexachlorophene) Nhựa than Nước hoa Các cây có chứa furocoumarin (ví dụ, vôi, cần tây, rau mùi tây) Kem chống nắng |
* Có rất nhiều chế phẩm tại chỗ. Các chất cụ thể được liệt kê là các ví dụ. | |
Phát ban đa dạng do ánh nắng
Phát ban đa dạng do ánh nắng là một phản ứng ánh sáng phổ biến đối với tia cực tím và đôi khi có thể nhìn thấy ánh sáng. Nó dường như không liên quan đến bệnh hoặc thuốc toàn thân. Tiền sử gia đình có liên quan ở một số bệnh nhân cho thấy yếu tố nguy cơ di truyền.
Phản ứng xuất hiện trên các vùng phơi nắng, thường là 30 phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc; tuy nhiên, phản ứng có thể không xuất hiện trong vài ngày. Tổn thương thường ngứa, ban đỏ, và sẩn nhưng có thể có bọng nước hoặc có mảng. Chúng thường gặp hơn ở phụ nữ và người từ vùng khí hậu phía Bắc khi lần đầu tiên tiếp xúc với ánh nắng mặt trời mùa xuân hoặc mùa hè so với những người tiếp xúc với ánh mặt trời quanh năm. Các tổn thương thường giảm dần trong vài ngày tới vài tuần.
Chẩn đoán phát ban ánh sáng đa hình được thực hiện dựa trên tiền sử, các phát hiện về da và loại trừ các rối loạn nhạy cảm với ánh nắng mặt trời khác. Chẩn đoán đôi khi phải tạo lại tổn thương với phototesting khi bệnh nhân không sử dụng bất kỳ thuốc có khả năng nhạy cảm ánh sáng.
Thông thường, tổn thương có thể tự hết và tự xuất hiện khi mùa hè đến. Biện pháp phòng ngừa bao gồm sử dụng kem chống nắng phổ rộng và hạn chế tiếp xúc với nắng. Những bệnh nhân bị ảnh hưởng nặng hơn có thể được hưởng lợi từ việc giải mẫn cảm vào đầu mùa xuân bằng cách tiếp xúc dần dần với tia UV với psoralen liều thấp cộng với tia cực tím A (PUVA – xem Quang trị liệu) hoặc liệu pháp quang trị liệu UVB dải hẹp (312 nm). Các phản ứng nhẹ đến trung bình được điều trị bằng corticosteroid tại chỗ. Bệnh nhân bị ảnh hưởng cuộc sống có thể cần một đợt điều trị ức chế miễn dịch đường uống như prednisone, azathioprine, cyclosporine, hoặc hydroxychloroquine.
Một số bằng chứng cho thấy chất chống oxy hóa như thực phẩm chức năng Polypodium leucotomos, một chiết xuất dương xỉ nhiệt đới tự nhiên, có thể giúp ngăn ngừa hồng ban nhiễm sắc đa dạng do ánh nắng (1).
Tài liệu tham khảo chung
1. Nestor MS, Berman B, Swenson N: Safety and efficacy of oral Polypodium leucotomos extract in healthy adult subjects. J Clin Aesthet Dermatol 8(2):19–23, 2015. PMID: 25741399
