Thuốc điều trị tăng huyết áp ở trẻ em

TheoBruce A. Kaiser, MD, Nemours/Alfred I. DuPont Hospital for Children
Đã xem xét/Đã chỉnh sửa Thg 9 2021 | đã sửa đổi Thg 9 2022

Điều trị bằng thuốc ngay lập tức thường được bắt đầu (cùng với thay đổi lối sống) cho trẻ em bị

  • Tăng huyết áp có triệu chứng ở bất kỳ giai đoạn hoặc mức độ nào

  • Tăng huyết áp giai đoạn 1 với bất kỳ bằng chứng nào về rối loạn chức năng hoặc tổn thương cơ quan nội tạng

  • Tăng huyết áp giai đoạn 2 ngay cả với một yếu tố nguy cơ rõ ràng, có thể điều chỉnh được (ví dụ: béo phì), cần được giải quyết trong khi huyết áp (HA) đang được kiểm soát

  • Bất kỳ giai đoạn nào của tăng huyết áp nếu họ bị bệnh thận mạn tính, bệnh tiểu đường và bệnh tim

Ở trẻ em bị tăng huyết áp cao bình thường hoặc giới hạn hoặc tăng huyết áp giai đoạn 1 mà không có triệu chứng hoặc rối loạn chức năng cơ quan cuối, thay đổi lối sống được bắt đầu và nếu những trẻ này không đủ hạ HA trong vòng khoảng 6 tháng, điều trị bằng thuốc sẽ là cần thiết (1).

Nói chung, việc điều trị bằng thuốc nên bắt đầu với một loại thuốc ở đầu thấp của dãy liều và tăng lên 1 đến 4 tuần một lần cho đến khi huyết áp được kiểm soát, khi đạt đến đầu cao của dãy liều, hoặc các tác dụng bất lợi phát sinh ảnh hưởng đến việc sử dụng thuốc. Tại thời điểm đó, nếu chưa đạt được mục tiêu huyết áp, một loại thuốc thứ hai có thể được thêm vào và chuẩn độ như với loại thuốc ban đầu. Các nhóm thuốc uống được sử dụng để điều trị tăng huyết áp bao gồm

Điều trị bằng đường uống cho bệnh tăng huyết áp dai dẳng ở trẻ em nói chung nên bắt đầu bằng thuốc ức ACE hoặc CCB. (Thuốc ARB có hiệu quả như nhau và không gây ho, nhưng có nhiều dữ liệu hơn ở trẻ em về việc sử dụng thuốc ức chế ACE.) Cả hai loại thuốc đều có thể được dùng như một liều duy nhất hàng ngày và dường như có hiệu quả như nhau. Thuốc ức chế ACE nên được sử dụng cho bệnh nhân bị bệnh thận mạn tính hoặc bệnh tiểu đường vì những loại thuốc này cũng có thể bảo vệ thận. Thuốc CCB nên được sử dụng cho những cô gái đang trong thời kỳ kinh nguyệt nếu có nguy cơ mang thai vì các thuốc ức chế ACE và ARB có ảnh hưởng đáng kể đến thai nhi. CCB cũng không có ảnh hưởng đáng kể đến quá trình hóa học máu. Thuốc lợi tiểu thiazide đã được sử dụng để điều trị ban đầu, nhưng lượng muối ăn vào ở thanh thiếu niên thường quá cao nên hiếm khi có hiệu quả.

Nếu điều trị ban đầu bằng một loại thuốc duy nhất không đạt được huyết áp mục tiêu, thì nên thêm một loại thuốc thứ hai. Nếu thuốc đầu tiên là thuốc ức chế ACE hoặc ARB, thuốc lợi tiểu thiazide đã được chứng minh là hoạt động tốt như thuốc thứ hai, nhưng thay vào đó có thể thêm CCB. Nếu thuốc đầu tiên là CCB, thuốc ức chế ACE hoặc ARB thường có tác dụng như thuốc thứ hai, nhưng nếu có nguy cơ mang thai, cần phải tránh các thuốc này và có thể thử dùng thuốc lợi tiểu thiazide hoặc thuốc khác. Nếu sử dụng thuốc lợi tiểu thiazide, thì chlorthalidone là loại lý tưởng để sử dụng vì có thể dùng thuốc này một lần mỗi ngày. Trừ những trường hợp đặc biệt, thuốc giãn mạch và thuốc chẹn alpha và beta là thuốc bước 3, nếu cần phải được sử dụng sau khi tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

Nhiều loại thuốc hạ huyết áp có thể được lấy hoặc bào chế dưới dạng hỗn dịch uống cho trẻ em không thể uống thuốc viên hoặc viên nang và khi cần dùng liều không chuẩn.

Tài liệu tham khảo chung

  1. 1. Flynn JT, Kaelber DC, Baker-Smith CM, et al: Clinical practice guideline for screening and management of high blood pressure in children and adolescents. Pediatrics 140(3):e20171904, 2017. doi: 10.1542/peds.2017-1904

Thuốc cường adrenergic

Các thuốc cường adrenergic bao gồm thuốc chủ vận alpha-2 trung ương, thuốc chẹn alpha-1 sau synap và thuốc chẹn adrenergic tác dụng ngoại vi (xem bảng Thuốc Adrenergic đường uống điều trị tăng huyết áp ở trẻ em).

Thuốc chủ vận alpha-2 (ví dụ, clonidine) kích thích thụ thể alpha-2-adrenergic ở thân não và làm giảm hoạt động thần kinh giao cảm, hạ HA. Bởi vì các thuốc này có tác dụng ở trung ương, nên chúng có nhiều khả năng gây buồn ngủ, hôn mê và trầm cảm hơn các thuốc hạ huyết áp khác; các thuốc này không còn được sử dụng rộng rãi. Clonidine có thể được bôi qua da mỗi tuần một lần dưới dạng miếng dán; do đó, nó có thể hữu ích cho những bệnh nhân không quen.

Thuốc chẹn alpha-1 sau synap (ví dụ, prazosin, terazosin, doxazosin) không còn được sử dụng làm biện pháp điều trị chính cho tăng huyết áp vì bằng chứng cho thấy không làm giảm tỷ lệ tử vong.

Bảng
Bảng

Thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE)

Thuốc ức chế men chuyển (xem bảng Thuốc ức chế men angiotensin chuyển dạng uống cho bệnh tăng huyết áp ở trẻ em) làm giảm HA bằng cách can thiệp vào quá trình chuyển đổi angiotensin I thành angiotensin II và bằng cách ức chế sự phân hủy của bradykinin, do đó làm giảm sức cản mạch ngoại vi mà không gây ra nhịp tim nhanh phản xạ. Những thuốc này làm giảm huyết áp ở nhiều bệnh nhân tăng huyết áp, bất kể hoạt tính của renin huyết tương. Vì những loại thuốc này bảo vệ thận, nên là những loại thuốc được lựa chọn cho bệnh nhân tiểu đường và cho trẻ em cao huyết áp với nhiều dạng rối loạn thận.

Ho khan, gây khó chịu là tác dụng bất lợi thường gặp nhất (ít gặp ở trẻ em hơn nhiều so với bệnh nhân cao tuổi), nhưng phù mạch là nghiêm trọng nhất và nếu ảnh hưởng đến hầu họng, có thể gây tử vong. Phù mạch phổ biến nhất ở người da đen và những người hút thuốc lá. Các thuốc ức chế ACE có thể làm tăng nồng độ kali và creatinine huyết thanh, đặc biệt ở những bệnh nhân bị bệnh thận mạn tính và những người dùng thuốc lợi tiểu giữ kali, các chế phẩm bổ sung kali hoặc NSAID. Thuốc ức chế ACE bị chống chỉ định trong thời kỳ mang thai và nên sử dụng thận trọng cho phụ nữ vị thành niên có nguy cơ mang thai. Ở những bệnh nhân bị rối loạn chức năng thận gây rối loạn chức năng thận, nên kiểm tra nồng độ creatinin và kali huyết thanh trong vòng 2 đến 4 tuần kể từ khi bắt đầu điều trị. Nếu nồng độ đó tăng lên, thì nên theo dõi nồng độ đó ít nhất 3 đến 6 tháng một lần (thường xuyên hơn nếu mức tăng là đáng kể). Thuốc ức chế ACE có thể gây tổn thương thận cấp tính ở những bệnh nhân bị giảm thể tích máu, suy tim nặng, hẹp động mạch thận hai bên nặng hoặc hẹp động mạch nặng đối với thận đơn độc.

Thuốc lợi tiểu loại thiazide tăng cường hoạt tính hạ huyết áp của thuốc ức chế men chuyển hơn so với các nhóm thuốc hạ huyết áp khác. Spironolactone và eplerenone cũng xuất hiện để tăng cường tác dụng của các thuốc ức chế ACE.

Bảng
Bảng

Thuốc chẹn thụ thể angiotensin II (ARB)

Thuốc ARB (xem bảng Thuốc chẹn thụ thể Angiotensin II đường uống (ARB) điều trị bệnh tăng huyết áp ở trẻ em) chặn thụ thể angiotensin II và do đó can thiệp vào hệ thống renin-angiotensin cũng như thuốc ức chế ACE. Thuốc ARB và thuốc ức chế ACE có hiệu quả tương đương với thuốc hạ huyết áp. ARB có thể có thêm các lợi ích khác nhờ vào việc chặn thụ thể ACE ở mô. Hai loại thuốc này có tác dụng tương tự ở bệnh nhân suy thất trái hoặc bệnh thận do tiểu đường và các loại bệnh thận khác. ARB không nên được sử dụng cùng với thuốc ức chế ACE. ARB có thể được bắt đầu một cách an toàn ở trẻ em và thanh thiếu niên bị suy giảm chức năng thận, nhưng nồng độ creatinin và kali cần được kiểm tra từ 1 đến 4 tuần nếu nồng độ tăng lên, thì nên theo dõi nồng độ đó ít nhất 3 đến 6 tháng một lần (thường xuyên hơn nếu mức tăng là đáng kể).

Tỷ lệ bị các tác dụng bất lợi thấp; phù mạch có thể xảy ra nhưng ít hơn nhiều so với thuốc ức chế ACE. Thận trọng khi sử dụng ARB ở bệnh nhân tăng huyết áp mạch máu, giảm thể tích tuần hoàn và suy tim nặng cũng giống như đối với thuốc ức chế ACE (xem bảng Thuốc ức chế ACE trong điều trị bệnh tăng huyết áp ở trẻ em). ARB bị chống chỉ định trong thai kỳ và ở thanh thiếu niên có thể mang thai.

Bảng
Bảng

Thuốc chẹn kênh canxi (CCB)

Thuốc chẹn kênh canxi (xem bảng Thuốc chẹn kênh canxi qua đường uống (CCB) trong điều trị tăng huyết áp ở trẻ em) là thuốc giãn mạch ngoại vi và giảm HA bằng cách giảm tổng sức cản mạch ngoại vi (TPR); đôi khi chúng gây ra nhịp tim nhanh phản xạ, nhưng những loại thuốc này có ảnh hưởng trực tiếp tối thiểu đến tim.

Bảng
Bảng

Thuốc lợi tiểu thiazide

Ngoài các tác dụng hạ huyết áp khác, thuốc lợi tiểu thiazide (xem bảng Thuốc lợi tiểu thiazide uống cho bệnh tăng huyết áp ở trẻ em) gây giãn mạch một lượng nhỏ miễn là thể tích nội mạch vẫn bình thường. Tất cả các thiazide đều có hiệu quả như nhau với liều lượng tương đương.

Thuốc lợi tiểu thiazide làm mất kali, vì vậy cần theo dõi kali huyết thanh cho đến khi mức ổn định. Trừ khi kali huyết thanh bình thường, đóng các kênh kali trên thành động mạch và co thắt mạch máu gây khó khăn cho việc đạt được huyết áp mục tiêu. Bệnh nhân có nồng độ kali < 3,5 mEq/L (< 3,5 mmol/L) được bổ sung kali hoặc được hướng dẫn về những thay đổi chế độ ăn uống có thể làm tăng lượng kali. Hạ kali máu ít gặp ở trẻ cao huyết áp, trong đó thiazide thường được kết hợp với thuốc ức chế men chuyển (ACE) hoặc thuốc chẹn thụ thể angiotensin II (ARB), có xu hướng làm tăng nồng độ kali.

Ở hầu hết bệnh nhân đái tháo đường, thuốc lợi tiểu thiazid không ảnh hưởng đến việc kiểm soát bệnh. Một số ít trường hợp, thuốc lợi tiểu có thể làm kết tủa các chất chuyển hóa, làm tăng nặng hơn bệnh đái tháo đường loại 2 ở những bệnh nhân có kèm theo các hội chứng rối loạn chuyển hóa.

Bảng
Bảng

Thuốc giãn mạch

Thuốc giãn mạch trực tiếp, bao gồm minoxidil và hydralazine (xem bảng Thuốc giãn mạch dùng đường uống trong điều trị tăng huyết áp ở trẻ em), tác dụng trực tiếp trên mạch máu, độc lập với hệ thần kinh thực vật. Minoxidil có tác dụng mạnh hơn hydralazine nhưng có nhiều tác dụng bất lợi hơn, bao gồm giữ natri và nước và chứng ho ra máu. Minoxidil nên được dành riêng cho những trường hợp tăng huyết áp nặng, khó chữa.

Hydralazine được sử dụng cho phụ nữ có thai (ví dụ, đối với tiền sản giật) như là thuốc hạ áp bổ sung. Hydralazine liều cao, kéo dài (> 300 mg/ngày) có liên quan đến hội chứng lupus do thuốc, sẽ khỏi khi ngừng thuốc.

Bảng
Bảng