Sét có thể gây thương tổn, bao gồm ngừng tim, mất ý thức và các khiếm khuyết thần kinh tạm thời hoặc vĩnh viễn; bỏng nghiêm trọng và tổn thương mô bên trong rất hiếm gặp. Chẩn đoán lâm sàng; đánh giá đòi hỏi làm điện tâm đồ và theo dõi tim. Điều trị là hỗ trợ.
Mặc dù thương tổn và tử vong do sét đánh đã giảm đáng kể trong 50 năm qua, sét đánh vẫn gây ra khoảng 30 ca tử vong và hàng trăm ca bị thương hàng năm tại Hoa Kỳ (1). Sét đánh có tỷ lệ tử vong khoảng 10% (2).
Sét có xu hướng tấn công những vật cao hoặc bị cô lập, bao gồm cây cối, tháp, mái che, cột cờ, các ô cửa và hàng rào. Một người có thể là vật thể cao nhất trong khoảng trổng. Vật kim loại và nước không thu hút sét nhưng dễ dàng truyền điện một khi sét đánh trúng. Sét đánh có thể trực tiếp trúng người hoặc dòng điện có thể truyền đến người qua mặt đất hoặc vật gần đó.
Người ta quan sát thấy sét đánh cách xa cơn bão 10 dặm hoặc hơn, ngay cả ở những khu vực có bầu trời quang đãng, tạo ra nguy cơ tiềm ẩn bất ngờ (3). Sét cũng có thể đi từ điện ngoài trời hoặc đường dây điện đến thiết bị điện trong nhà hoặc đường dây điện thoại. Sét đánh có thể ném người lên đến vài mét.
Bởi vì cơ chế vật lý của tổn thương do sét đánh khác với cơ chế vật lý của năng lượng điện, kiến thức về những ảnh hưởng của việc tiếp xúc với dòng điện gia dụng hoặc điện thế cao không thể ngoại suy ra các tổn thương do sét đánh. Ví dụ, thương tổn do tổn thương do sét đánh không được xác định theo điện thể hoặc cường độ dòng điện. Mặc dù dòng điện sét có chứa một lượng năng lượng lớn, nó chảy trong thời gian rất ngắn (1/10.000 đến 1/1000 giây). Nó hiếm khi, nếu có, gây ra các vết thương trên da nghiêm trọng và hiếm khi gây ra tiêu cơ vân hoặc các tổn thương mô nội tạng nghiêm trọng, không giống như điện thế cao do nguồn điện tạo ra. Bệnh nhân có thể xuất huyết nội sọ do chấn thương thứ phát hoặc, hiếm hơn, từ sét đánh.
Sét có thể ảnh hưởng đến tim nhưng chủ yếu ảnh hưởng đến hệ thần kinh, làm tổn thương não, hệ thống thần kinh tự động, và thần kinh ngoại vi.
Ngọc trai & cạm bẫy
|
Tài liệu tham khảo chung
1. Centers for Disease Control and Prevention: National Center for Environmental Health: Lightening Strike Victim Data. Xem lại ngày 16 tháng 9 năm 2022. Truy cập ngày 26 tháng 7 năm 2024.
2. National Weather Service: National Safety Program: How Dangerous is Lightening? Truy cập ngày 9 tháng 5 năm 2024.
3. Davis C, Engeln A, Johnson EL: Wilderness Medical Society practice guidelines for the prevention and treatment of lightning injuries: 2014 Update. Wilderness Environ Med 25(4 Suppl):S86-S95, 2014. doi: 10.1016/j.wem.2014.08.011
Các triệu chứng và dấu hiệu của chấn thương do sét đánh
Điện tích từ sét đánh có thể gây ra chứng ngừng tim hoặc loạn nhịp khác hoặc các triệu chứng ở hệ thần kinh trung ương, chẳng hạn như mất ý thức, lú lẫn hoặc sa sút trí tuệ.
Liệt do sét đánh (còn gọi là liệt do sét đánh) là tình trạng tê liệt và loang lổ, lạnh và mất mạch ở các chi dưới và đôi khi là chi trên cùng với tình trạng thiếu hụt cảm giác; nguyên nhân có thể là do tổn thương hệ thần kinh giao cảm. Tê liệt thoáng qua là phổ biến và thường tự hết trong vài giờ, mặc dù một số trường hợp mất cảm giác vĩnh viễn. Các biểu hiện khác của chấn thương sét có thể bao gồm
Bỏng da nhẹ theo mô hình phân nhánh hoặc có lông, có nhánh
thủng màng nhĩ
Đục thủy tinh thể (trong vòng vài ngày)
Ngừng tim phổi do rung thất tại thời điểm bị sét đánh là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất (xem Ngừng tim và Tổng quan về ngừng hô hấp [1]).
Các vấn đề về thần kinh có thể bao gồm lú lẫn, suy giảm nhận thức và bệnh lý thần kinh ngoại biên. Có thể xảy ra di chứng về thần kinh (ví dụ, rối loạn giấc ngủ, thiếu tập trung, vấn đề về trí nhớ).
Các khiếm khuyết về nhận thức, hội chứng đau và tổn thương hệ thần kinh giao cảm (ví dụ, rối loạn cương dương [2]) là những di chứng lâu dài phổ biến nhất.
Tài liệu tham khảo về các dấu hiệu và triệu chứng
1. Christophides T, Khan S, Ahmad M, Fayed H, Bogle R: Cardiac Effects of Lightning Strikes. Arrhythm Electrophysiol Rev 6(3):114-117, 2017. doi:10.15420/aer.2017:7:3
2. Kim HJ, Choi SH, Shin TS, et al: Erectile dysfunction in patients with electrical injury. Urology 70(6):1200-1203, 2007. doi: 10.1016/j.urology.2007.06.1125
Chẩn đoán chấn thương do sét đánh
Nhận biết các biến chứng tim và não
Thương tổn do sét đánh có thể được chứng kiến hoặc không được chứng kiến. Những thương tích không được chứng kiến nên được đặt ra khi nạn nhân được tìm thấy bên ngoài trong hoặc sau khi bão có chứng mất trí hoặc bất tỉnh. Tất cả các bệnh nhân bị sét đánh phải được đánh giá các thương tổn do chấn thương.
Điện tâm đồ có thể được thực hiện nếu thương tổn nặng và nghi ngờ có ảnh hưởng đến tim mạch. Các men tim nên được đo ở bệnh nhân với những điều sau đây:
Đau ngực
Điện tâm đồ bất thường
Thay đổi ý thức
Ban đầu bệnh nhân có tình trạng tâm thần bất thường hoặc xấu đi hoặc có khiếm khuyết thần kinh khu trú tương thích với thương tổn hệ thần kinh trung ương cần chụp CT hoặc chụp MRI đầu.
Điều trị chấn thương do sét đánh
Chăm sóc hỗ trợ
Không thường xuyên cần hồi sức tim phổi
Tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) nếu có tình trạng ngừng tim, ngừng hô hấp hoặc cả hai. Nếu có máy khử rung tim bên ngoài tự động (AED), nên sử dụng máy này để điều trị ngừng tim. Bệnh nhân ngừng tim sau khi sét đánh, không giống như những bệnh nhân bị ngừng tim do các chấn thương khác, thường có tiên lượng rất tốt nếu hồi phục. Do đó, không giống như trong trường hợp nhiều thương vong điển hình, trong đó bệnh nhân ngừng tim được ưu tiên ưu tiên thấp, bệnh nhân như vậy được ưu tiên cao khi nhiều thương vong do sét đánh. Bệnh nhân bị ngừng tim do sét đánh hoặc biến cố thương vong hàng loạt có nhiều khả năng được hồi sức hơn so với bệnh nhân trong các sự kiện thương vong hàng loạt khác (ví dụ: tai nạn xe cơ giới có nhiều bệnh nhân) vì hồi sức thành công có thể cần ít nguồn lực hơn (AED để điều trị rung thất so với đánh giá bệnh nhân đa chấn thương phức tạp theo nhiều bước).
Chăm sóc hỗ trợ được cung cấp. Truyền dịch thường được hạn chế để giảm thiểu phù não. Hầu hết bệnh nhân bị sét đánh đều có thể xuất viện an toàn trừ khi nghi ngờ bị ảnh hưởng đến tim hoặc thương tổn não.
Phòng ngừa chấn thương do sét đánh
Hầu hết các chấn thương do sét đánh có thể được ngăn ngừa bằng các hướng dẫn an toàn chống sét. Mọi người nên biết dự báo thời tiết và có một kế hoạch thoát hiểm như di tản đến một khu vực an toàn hơn (tốt nhất là một tòa nhà lớn, có thể sống được). Họ nên chú ý đến thời tiết trong khi ngoài trời để có thể thực hiện kế hoạch thoát hiểm nếu có bão. Vào thời điểm nghe thấy sấm sét, mọi người đang gặp nguy hiểm và nên tìm chỗ trú ẩn (ví dụ như trong một tòa nhà hoặc một chiếc xe kim loại kín). Những cấu trúc nhỏ, mở như liều bạt, không an toàn. Mọi người không nên đi ngoài trời chờ 30 phút sau khi nhìn thấy tiếng sét đánh cuối hoặc nghe thấy tiếng sấm cuối cùng.
Khi ở trong nhà trong cơn bão điện, mọi người nên tránh tiếp xúc với hệ thống ống nước và các thiết bị điện, tránh xa cửa sổ và cửa ra vào bên ngoài và không sử dụng điện thoại có dây, máy chơi trò chơi điện tử, máy tính hoặc tai nghe được kết nối bằng cáp với hệ thống âm thanh. Điện thoại di động và các thiết bị cầm tay khác và máy tính xách tay an toàn khi sử dụng pin chỉ vì chúng không thu sét.
Những điểm chính
Chấn thương do sét đánh có xu hướng gây rối loạn nhịp tim và rối loạn chức năng não, không giống như các chấn thương do điện giật từ nguồn điện, có xu hướng gây ra các vết bỏng da và tổn thương mô nội tạng.
Chấn thương nghi ngờ do sét đánh nếu bệnh nhân bị phát hiện bất tỉnh hoặc ở ngoài trời sau cơn bão.
Khi đánh giá bệnh nhân, hãy khám kĩ thương tích chấn thương, rối loạn nhịp tim, và tổn thương não và tim.
Điều trị hỗ trợ bệnh nhân.
Hầu hết các chấn thương do sét đánh có thể được ngăn ngừa bằng các hướng dẫn an toàn chống sét.
