Rậm lông là sự tăng trưởng quá mức dày và đen của lông tóc ở phụ nữ trên những vị trí điển hình trong tăng trưởng lông tóc ở nam giới (ví dụ ria mép, râu, ngực trung tâm, vai, bụng dưới, lưng, đùi bên trong). Lượng tóc tăng trưởng được coi là quá mức có thể khác nhau tùy thuộc vào sắc tộc và cách biểu hiện văn hoá.
Tăng lông tóc là một tình trạng riêng. Nó chỉ đơn giản là sự gia tăng lượng lông tóc phát triển bất cứ nơi nào trên cơ thể. Tăng lông tóc có thể lan rộng hoặc khu trú.
Đàn ông thay đổi đáng kể về lượng lông cơ thể, một số khá nhiều lông, nhưng hiếm khi đến để đánh giá y tế.
Sinh lý bệnh của chứng rậm lông và chứng tăng lông tóc
Sự phát triển của tóc phụ thuộc vào sự cân bằng giữa androgens (ví dụ, testosterone, dehydroepiandrosterone sulfate [DHEAS], dihydrotestosterone [DHT]) và estrogen. Androgen thúc đẩy sự phát triển tóc dày, tối. Testosterone kích thích sự phát triển của tóc ở vùng mu và nách. Dihydrotestosterone kích thích râu tóc tăng trưởng và rụng tóc da đầu.
Rậm lông có thể là do
Tăng nồng độ androgen trong tuần hoàn
Tăng cường đáp ứng cơ quan với androgen
Rậm lông thường do nồng độ androgen cao bất thường do tăng sản xuất androgen (ví dụ, do rối loạn buồng trứng hoặc tuyến thượng thận) hoặc tăng chuyển từ testosterone sang DHT bằng 5-alpha-reductase. Mức độ androgen tự do cũng có thể tăng lên do giảm sản xuất globulin gắn với hormone giới tính, có thể xảy ra trong nhiều tình trạng khác nhau, bao gồm tăng axit uric máu, tăng prolactin máu, và tự sản xuất quá nhiều androgen. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng của rậm lông không tương quan với mức độ androgen lưu hành vì có sự khác biệt giữa các cá nhân về độ nhạy androgen của nang tóc.
Chứng rậm lông cũng có thể là kết quả của sự gia tăng phản ứng của cơ quan đích với nồng độ androgen bình thường trong huyết tương và biểu hiện như một hiện tượng mang tính gia đình ở những người gốc Địa Trung Hải, Nam Á hoặc Trung Đông. Rậm lông trong thời kỳ mang thai và mãn kinh là do sự thay đổi sinh lý tạm thời với nồng độ androgen.
Khi gây ra bởi các mức androgen tăng cao, rậm lông thường đi kèm với nam hóa, có thể biểu hiện như mất kinh, tăng khối lượng cơ, giọng trầm, mụn trứng cá, bệnh rụng tóc androgen, và phì đại âm vật.
nhiều tóc liên quan đến sự phát triển của tóc.
Căn nguyên của chứng rậm lông và chứng tăng lông tóc
Có một số nguyên nhân gây ra chứng rậm lông (xem bảng Một số nguyên nhân gây ra chứng rậm lông).
Nhìn chung, nguyên nhân phổ biến nhất là
Một số nguyên nhân của rậm lông
Nguyên nhân | Ví dụ |
|---|---|
Rối loạn tuyến thượng thận | Khối u thượng thận |
Thuốc nam hóa | Steroid Đồng hóa (kể cả danazol) |
Sản xuất lạc hormone | Ung thư phổi và khối u carcinoid (tiết nhầm ACTH) U nguyên bào nuôi (beta-human chorionic gonadotropin) |
Rậm lông tính chất gia đình | Có thể là thứ yếu đối với sự gia tăng đáp ứng cơ quân với nồng độ androgen tính chất gia đình, trong khi nồng độ huyết tương bình thường |
Rối loạn buồng trứng | Tăng tiết hormone nam buồng trứng |
Rối loạn tuyến yên | Thuốc gây tăng prolactin trong máu |
Chứng tăng lông tóc thường do thuốc, thuốc phiện bất hợp pháp, bệnh toàn thân gây ra (xem bảng Nguyên nhân gây ra chứng tăng lông tóc), hoặc hội chứng cận ung thư. Nó cũng xảy ra trong các rối loạn gia đình hiếm gặp gọi là tăng lông tóc bẩm sinh.
Nguyên nhân gây tăng lông tóc
Nguyên nhân | Ví dụ |
|---|---|
Rối loạn | chứng đâu đầu chi Biếng ăn, rối loạn ăn, suy dinh dưỡng Các rối loạn ở hệ thần kinh trung ương Có tính gia đình Nhiễm HIV nếu tiên tiến Phù niêm trước xương chày chấn thương, ma sát, và/hoặc viêm lặp lại (ví dụ, sau khi loại bỏ bề mặt) Bệnh ảnh hưởng đến toàn thân |
Thuốc không nam hóa | Acetazolamide Benoxaprofen Bimatoprost và latanoprost (thuốc nhỏ mắt prostaglandin) Cetuximab Corticosteroid (toàn thân hoặc tại chỗ) Cyclosporine Diazoxide Fenoterol Hexachlorobenzene Interferon alfa Minoxidil Penicillamine Phenytoin Prostaglandin E1 Psoralen Streptomycin |
Đánh giá chứng rậm lông và chứng tăng lông tóc
Lịch sử
Bệnh sử của bệnh hiện tại nên bao gồm phạm vi, vị trí và tính chất của sự phát triển tóc cũng như tuổi khởi phát.
Đánh giá toàn trạng nên tìm kiếm các triệu chứng nam hóa và xem lại bệnh sử kinh nguyệt và sinh sản. Các triệu chứng nhân quả của các bệnh lý cần được tìm kiếm, bao gồm polyuria (tiểu đường), ăn vô độ và đẩy ra (rối loạn ăn uống), và giảm cân và sốt (ung thư).
Bệnh sử trước đây nên đặc biệt tìm kiếm các bệnh lý gây ra như bệnh lý nội tiết, tuyến thượng thận hoặc bệnh lý buồng trứng, và ung thư.
Tiền sử gia đình nên hỏi về tăng trưởng lông tóc quá mức trong các thành viên trong gia đình.
Tiền sử dùng thuốc cần phải xem xét tất cả các loại thuốc kê đơn và đặc biệt là hỏi kỹ về việc lén lút sử dụng steroid đồng hóa.
Khám thực thể
Sự hiện diện của sự tăng trưởng lông tóc xơ thô và tối cần được đánh giá tại nhiều vị trí, bao gồm mặt, ngực, bụng dưới, lưng, mông và đùi trong. Dấu hiệu nam hóa cần được tìm kiếm, bao gồm
Hói kiểu nữ (nghĩa là, bệnh rụng tóc androgen ở phụ nữ)
Mụn trứng cá
Tăng khối lượng cơ
Teo vú
Phì đại âm vật
Khám sức khỏe tổng quát cần lưu ý các dấu hiệu của các rối loạn có khả năng gây bệnh:
Cần kiểm tra thể trạng chung để phát hiện sự phân bố mỡ, đặc biệt là khuôn mặt tròn và sự tích tụ mỡ ở gốc cổ sau (hội chứng Cushing).
Cần kiểm tra da để phát hiện bệnh gai đen, một sắc tố đen mượt ở nách, cổ và dưới vú (hội chứng buồng trứng đa nang, tiểu đường) và vết rạn da (hội chứng Cushing)
Cần kiểm tra mắt để phát hiện các chuyển động ngoại nhãn và đánh giá thị trường (ví dụ: u tuyến ở tuyến yên).
Cần kiểm tra vú xem có tiết sữa bất thường (tăng prolactin máu, có thể là thứ phát sau bệnh lý tuyến yên).
Cần kiểm tra bụng (bao gồm cả khám vùng chậu) để xem có các khối (ví dụ: khối u).
Các dấu hiệu cảnh báo
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Nam hóa
Xuất hiện đột ngột và tăng trưởng nhanh chóng của tóc
Khối xương chậu hoặc bụng
Giải thích các dấu hiệu
Phát triển lông tóc quá mức bắt đầu sau khi dùng steroid đồng hoá hoặc các thuốc khác (xem bảng Nguyên nhân gây ra chứng tăng lông tóc) ở một phụ nữ khỏe mạnh khác có thể là do thuốc.
Các triệu chứng và dấu hiệu đôi khi chỉ ra một chẩn đoán bệnh nền khác (xem bảng Diễn giải các dấu hiệu trong chứng rậm lông).
Giải thích các hiện tương trong rậm lông
Dấu hiệu | Nguyên nhân có thể |
|---|---|
Rậm lông khởi phát đột ngọt, hông hoặc vùng chậu | Ung thư tuyến thượng thận hoặc ung thư buồng trứng |
Bệnh gai đen | Hội chứng buồng trứng đa nang hoặc trạng thái tăng insulin huyết khác Ung thư |
Bệnh béo phì trung tâm, mặt tròn, rạn da, cao huyết áp, nhược cơ và suy nhược | |
Tiết dịch từ vú,mất kinh (có hoặc không có giảm thị trường) | Rối loạn tuyến yên gây tăng prolactin máu |
Kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh, mụn trứng cá, béo phì, rậm lông bắt đầu sau tuổi dậy thì | Hội chứng buồng trứng đa nang |
Dấu hiệu suy dinh dưỡng, thiểu sản răng (đặc biệt ở nữ giới vị thành niên) | Một chứng rối loạn ăn uống |
Giảm cân, sốt | Hội chứng cận u gây ra bởi ung thư ẩn |
Rậm lông hoặc tăng lông tóc đột ngột có thể báo hiệu ung thư. Sự khởi phát đột ngột của rậm lông có thể là do các khối u thượng thận, buồng trứng hoặc tuyến yên hoặc do sản xuất hoóc môn lạc chỗ từ các loại u khác. Tăng lông tóc (ác tính) là sự phát triển của lông mọc trên toàn bộ cơ thể trong một khoảng thời gian ngắn, mặc dù nó có thể khu trú ở mặt. Có thể xuất hiện ở những bệnh nhân mắc một số loại ung thư bao gồm ung thư hạch bạch huyết và ung thư phổi, vú, tử cung, đại trực tràng và bàng quang. Ít phổ biến hơn, có thể xuất hiện ở những người mắc các bệnh toàn thân như cường giáp, nhiễm HIV, thiếu dinh dưỡng hoặc dùng một số loại thuốc.
Xét nghiệm
Xét nghiệm chẩn đoán ở nam giới không có dấu hiệu bệnh lý khác là không cần thiết.
Phụ nữ cần phải đo nồng độ hormone huyết thanh trong phòng thí nghiệm, bao gồm:
Testosterone tự do và toàn thể
DHEAS
Hormone kích thích nang tóc (FSH) và hormone luteinizing (LH)
Ở phụ nữ có kinh nguyệt bất thường, cần xác định nồng độ prolactin. Xét nghiệm cortisol tự do trong nước tiểu 24 giờ được khuyến nghị ở phụ nữ có dấu hiệu thừa cortisol.
Mức cao testosterone kèm theo một mức bình thường của DHEAS cho thấy buồng trứng, và không do tuyến thượng thận, đang sản xuất androgen dư thừa. Mức cao testosterone kèm theo DHEAS ở mức độ cao vừa phải cho thấy nguồn gốc thượng thận gây rậm lông.
Thông thường, ở những phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang, nồng độ LH tăng cao và nồng độ FSH giảm, dẫn đến tỷ lệ LH/FSH tăng cao (thường gặp > 3).
Chẩn đoán hình ảnh
Siêu âm vùng chậu và bụng và/hoặc CT hoặc MRI nên được thực hiện để loại trừ ung thư vùng chậu hoặc tuyến thượng thận, đặc biệt khi nghi ngờ có khối vùng chậu, khi nồng độ testosterone toàn phần > 150 ng/dL (5,2nmol/L) hoặc > 100 ng/dL (3,5 nmol/L) hoặc khi nồng độ DHEAS > 700 mcg/dL (19 micromol/L) hoặc > 400 mcg/dL (10,8 micromol/L). Tuy nhiên, đa số bệnh nhân tăng DHEAS có tăng sản thượng thận hơn là ung thư thượng thận. Chẩn đoán hình ảnh (ví dụ: MRI) cho khối u tuyến yên thường được chỉ định nếu nồng độ prolactin cao.
Điều trị chứng rậm lông và chứng tăng lông tóc
Điều trị bệnh nền
Điều trị tại chỗ
Điều trị nội tiết
Bệnh nền cần được điều trị, bao gồm việc ngừng hoặc thay đổi các loại thuốc gây bệnh hoặc các loại ma túy bất hợp pháp.
Việc điều trị chính bản thân tóc là cần thiết chỉ khi bệnh nhân nhận thấy tóc quá mức có thể bị phản đối. Bệnh nhân bị hắt xìu phụ thuộc vào androgen đòi hỏi phải có sự kết hợp của việc loại bỏ lông và liệu pháp chống ung thư.
Sự tăng trưởng tóc quá mức phụ thuộc vào nonandrogen, chẳng hạn như tăng sắc tố, được điều trị chủ yếu bằng phương pháp tẩy lông.
Điều trị tại chỗ
Có một số kỹ thuật.
Các kỹ thuật làm rụng lông loại bỏ lông khỏi bề mặt da bao gồm các loại kem làm rụng lông không kê đơn, chẳng hạn như các chất có chứa bari sulfate và Canxi thioglycolate.
Sự nhổ lông tóc liên quan đến việc loại bỏ các sợi lông còn nguyên vẹn rễ và có thể làm thông qua các dụng cụ (ví dụ, nhíp, tuốt, tẩy lông) hoặc các dụng cụ nhổ tại nhà. Kỹ thuật nhổ lông vĩnh viễn, bao gồm điện phân, nhiệt phân, và tia laser, có thể dẫn đến việc loại bỏ lông lâu hơn nhưng thường đòi hỏi nhiều lần điều trị.
Là một giải pháp thay thế cho việc tẩy lông, tẩy màu lông không tốn kém và hiệu quả tốt khi rậm lông không quá nhiều. Chất tẩy trắng làm sáng màu lông, làm cho chúng trở nên ít chú ý hơn. Có một số loại sản phẩm tẩy trắng thương mại, hầu hết trong số đó sử dụng hydrogen peroxide làm thành phần hoạt chất.
Eflornithine tại chỗ, được sử dụng hai lần mỗi ngày, làm chậm tốc độ phát triển của tóc và, với việc sử dụng lâu dài, có thể làm tăng thời gian giữa các đợt điều trị tẩy lông.
Điều trị nội tiết
Chứng rậm lông do dư thừa androgen thường cần điều trị lâu dài vì nguồn androgen dư thừa hiếm khi có thể được loại bỏ vĩnh viễn (1). Điều trị nội tiết bao gồm
Thuốc tránh thai đường uống
Thuốc chống nam hóa
Đôi khi các loại thuốc khác
Thuốc ngừa thai uống với liều chuẩn thường là phương pháp điều trị ban đầu cho chứng rậm lông gây ra bởi tăng sinh androgen của buồng trứng. Thuốc ngừa thai uống giảm sự tiết androgen của buồng trứng và làm tăng lượng globulin gắn với hormone sinh dục, do đó làm giảm nồng độ testosterone tự do.
Thuốc kháng androgenic cũng được sử dụng và có thể dùng finasteride (1 đến 5 mg uống 1 lần/ngày), spironolactone (25 đến 100 mg uống 2 lần/ngày). Những loại thuốc này chống chỉ định ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ trừ khi sử dụng biện pháp tránh thai vì chúng có thể làm nữ hóa bào thai nam.
Corticosteroid được sử dụng khi cần thiết để ức chế sản xuất androgen của tuyến thượng thận. Các hormone chủ vận giải phóng Gonadotropin (ví dụ, leuprolide acetate, nafarelin, triptorelin) có thể được sử dụng cho các dạng nặng của tăng sinh buồng trứng dưới sự giám sát của bác sĩ phụ khoa hoặc nội tiết.
Tài liệu tham khảo về điều trị
1. Mimoto MS, Oyler JL, Davis AM: Evaluation and treatment of hirsutism in premenopausal women. JAMA 319(15):1613-1614, 2018 doi: 10.1001/jama.2018.2611
Những điểm chính
Rậm lông có thể có tính chất gia đình, và mức độ tăng trưởng của lông có thể khác nhau tùy theo chủng tộc.
Hội chứng buồng trứng đa nang là nguyên nhân thường gặp nhất của chứng rậm lông.
Biểu hiện nam hóa cho thấy một rối loạn androgen đòi hỏi phải đánh giá thêm.
Sự khởi phát đột ngột của tình trạng rậm lông hoặc tăng lông tóc có thể chỉ điểm ung thư.
