Viêm gan A gây ra bởi vi rút RNA lây truyền qua đường ruột, ở trẻ lớn và người trưởng thành, gây ra các triệu chứng điển hình của viêm gan vi rút, bao gồm chán ăn, khó chịu và bệnh vàng da. Trẻ nhỏ có thể không có triệu chứng. Viêm gan tối cấp và tử vong hiếm khi xảy ra ở các quốc gia có các cơ sở vệ sinh và xử lý nước đầy đủ và hiệu quả. Viêm gan mạn tính không xảy ra. Chẩn đoán bằng xét nghiệm kháng thể. Điều trị là hỗ trợ. Tiêm phòng và lây nhiễm trước đó có tính bảo vệ.
(Xem thêm Nguyên nhân gây viêm gan và Tổng quan về viêm gan vi rút cấp tính.)
Vi rút viêm gan A (HAV) là một picornavirus RNA đơn sợi. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm gan vi rút cấp tính và đặc biệt phổ biến ở trẻ em và người trưởng thành trẻ tuổi.
Ở một số nước, > 75% người trưởng thành phơi nhiễm với HAV (1, 2). Tại Hoa Kỳ, 12.474 trường hợp đã được báo cáo vào năm 2018 và ước tính đã xảy ra khoảng 24.900 trường hợp. (Nhiều trường hợp không được ghi nhận hoặc không được báo cáo [3].) Trên toàn thế giới, ước tính có khoảng 1,4 triệu ca viêm gan A xảy ra mỗi năm (1).
HAV lây lan chủ yếu qua tiếp xúc phân-miệng và do đó thường liên quan đến tình trạng vệ sinh kém. Dịch bệnh lây truyền qua đường nước và thực phẩm xảy ra, đặc biệt là ở các quốc gia không có các công trình vệ sinh và xử lý nước đầy đủ và hiệu quả. Đôi khi nguyên nhân là do ăn động vật có vỏ sống nhiễm bẩn. Các trường hợp đơn lẻ cũng hay gặp, thường là do tiếp xúc giữa người với người.
Phát tán vi rút qua phân xảy ra trước khi các triệu chứng xuất hiện và thường kết thúc vài ngày sau khi các triệu chứng bắt đầu; do đó, tính lây nhiễm thường đã chấm dứt khi viêm gan có biểu hiệu lâm sàng.
HAV không có tình trạng người mang bệnh mạn tính và không gây ra viêm gan mạn tính hoặc xơ gan.
Tài liệu tham khảo chung
1. World Health Organization (WHO): Hepatitis A. Đã truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2024.
2. Migueres M, Lhomme S, Izopet J: Viêm gan A: Epidemiology, high-risk groups, prevention and research on antiviral treatment. Viruses 13(10):1900, 2021 doi: 10.3390/v13101900
3. Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Hepatitis A Resources for Health Care Professionals. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2024.
Triệu chứng và dấu hiệu của viêm gan A
Ở trẻ < 6 tuổi, 70% số trường hợp nhiễm viêm gan A không có triệu chứng, và ở trẻ em có triệu chứng, bệnh vàng da hiếm gặp. Ngược lại, hầu hết trẻ lớn hơn và người trưởng thành có biểu hiện điển hình của viêm gan vi rút, bao gồm chán ăn, khó chịu, sốt, buồn nôn và nôn mửa; bệnh vàng da xuất hiện ở trên 70%.
Các biểu hiện thường thuyên giảm sau khoảng 2 tháng, nhưng ở một số bệnh nhân, các triệu chứng tiếp tục hoặc tái phát lên đến 6 tháng. Một số bệnh nhân bị ứ mật trong thời gian dài (viêm gan ứ mật) do viêm gan A; viêm gan ứ mật có đặc điểm là bệnh vàng da rõ ràng kèm bệnh ngứa, sốt liên tục, sút cân, tiêu chảy và khó chịu.
Phục hồi viêm gan A cấp tính thường là phục hồi hoàn toàn. Viêm gan tối cấp hiếm khi xảy ra.
Chẩn đoán viêm gan A
Xét nghiệm huyết thanh học
Trong chẩn đoán ban đầu về viêm gan cấp tính, viêm gan vi rút cần được phân biệt với các bệnh lý khác gây vàng da (xem hình Cách tiếp cận chẩn đoán đơn giản đối với viêm gan do vi rút cấp tính có thể xảy ra).
Nếu nghi ngờ viêm gan vi rút cấp tính, các xét nghiệm sau đây cần được thực hiện để sàng lọc vi rút viêm gan A, B và C:
Kháng thể IgM kháng HAV (IgM anti-HAV)
Kháng nguyên bề mặt viêm gan B (HBsAg)
Kháng thể IgM kháng vi rút viêm gan B (IgM anti-HBc)
Kháng thể kháng vi rút viêm gan C (anti-HCV) và RNA viêm gan C (HCV-RNA)
Nếu xét nghiệm IgM anti-HAV dương tính thì chẩn đoán là viêm gan A cấp tính. Xét nghiệm kháng thể IgG kháng HAV (IgG anti-HAV) được thực hiện (xem bảng Huyết thanh học viêm gan A) để phân biệt tình trạng nhiễm cấp tính so với tình trạng nhiễm trước đó. Xét nghiệm IgG anti-HAV dương tính gợi ý về tiền sử nhiễm HAV hoặc suy giảm miễn dịch. Không có xét nghiệm khác cho viêm gan A.
HAV chỉ xuất hiện trong huyết thanh trong thời gian nhiễm cấp tính và không phát hiện được bằng các xét nghiệm lâm sàng có sẵn.
Kháng thể IgM thường xuất hiện sớm trong thời gian nhiễm và đạt đỉnh trong khoảng 1-2 tuần sau khi xuất hiện bệnh vàng da. Kháng thể này giảm dần trong vòng vài tuần, tiếp theo là sự hình thành kháng thể IgG bảo vệ (IgG anti-HAV), thường kéo dài suốt đời. Do đó, kháng thể IgM là chất chỉ điểm của tình trạng nhiễm cấp tính, trong khi IgG anti-HAV chỉ cho biết phơi nhiễm với HAV trước đó và có khả năng miễn dịch khi tái nhiễm.
Huyết thanh học viêm gan A
Chất chỉ điểm | Nhiễm HAV cấp tính | Nhiễm HAV trước đó hoặc Chủng ngừa trước đó* |
|---|---|---|
IgM anti-HAV | + | − |
IgG anti-HAV | − | + |
* HAV không gây viêm gan mạn tính. | ||
HAV = vi rút viêm gan A; IgM anti-HAV = Kháng thể IgM kháng HAV. | ||
Các xét nghiệm khác
Cần xét nghiệm gan nếu chưa được thực hiện trước đó; chúng bao gồm alanine aminotransferase (ALT) huyết thanh, aspartate aminotransferase (AST) và phosphataza kiềm.
Nên thực hiện các xét nghiệm khác để đánh giá chức năng gan; chúng bao gồm albumin huyết thanh, bilirubin và thời gian prothrombin/tỷ lệ chuẩn hóa quốc tế (PT/INR).
Điều trị viêm gan A
Chăm sóc hỗ trợ
Không có phương pháp điều trị làm giảm viêm gan vi rút cấp tính, gồm cả viêm gan A. Cần tránh uống rượu bởi uống rượu có thể làm tăng tổn thương gan. Các hạn chế hoạt động hoặc kiêng khem, bao gồm chỉ định thường gặp là nghỉ ngơi tại giường, đều không có cơ sở khoa học.
Đối với viêm gan ứ mật, cholestyramine 8 g đường uống một lần/ngày hoặc 2 lần/ngày có thể giảm ngứa.
Bệnh viêm gan A phải được báo cáo với sở y tế địa phương hoặc tiểu bang.
Phòng ngừa viêm gan A
Vệ sinh cá nhân tốt giúp phòng ngừa lây truyền viêm gan A qua đường phân-miệng. Nên áp dụng biện pháp bảo vệ kiểu rào cản, nhưng việc cách ly bệnh nhân ít có ý nghĩa trong việc phòng ngừa HAV lây lan.
Có thể làm sạch các giọt rơi vãi và bề mặt nhiễm bẩn trong nhà bệnh nhân bằng chất tẩy rửa gia dụng pha loãng.
Tiêm chủng
(Xem thêm Vắc-xin viêm gan A [HepA]).
Vắc xin viêm gan A được khuyến nghị cho tất cả trẻ em từ 1 tuổi trở lên, với liều thứ hai sau liều đầu tiên từ 6 tháng đến 18 tháng (xem Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh [CDC]: Lịch tiêm chủng cho trẻ em và thanh thiếu niên theo độ tuổi).
Nên chủng ngừa HAV trước phơi nhiễm (xem Lịch tiêm chủng cho người trưởng thành) cho người trưởng thành có nguy cơ cao, bao gồm
Du khách đến các quốc gia đang lưu hành HAV ở mức cao hoặc trung bình
Nhân viên làm xét nghiệm chẩn đoán
Nam giới quan hệ tình dục đồng giới
Những người sử dụng ma túy bất hợp pháp qua đường tiêm hoặc không tiêm
Những người mắc các bệnh gan mạn tính (bao gồm viêm gan C mạn tính) vì họ có nguy cơ cao hơn bị viêm gan tối cấp do HAV
Những người dự kiến tiếp xúc gần với con nuôi quốc tế trong vòng 60 ngày đầu tiên sau khi trẻ đến từ một quốc gia đang lưu hành HAV ở mức cao hoặc trung bình
Những người không có nhà ở ổn định hoặc những người vô gia cư
Có thể cân nhắc dự phòng HAV trước phơi nhiễm cho nhân viên trung tâm nhà trẻ và quân nhân.
Trước đây, du khách được khuyến cáo nên tiêm phòng viêm gan A ≥ 2 tuần trước khi du lịch; những người sẽ đi trong < 2 tuần cũng nên được cho dùng globulin miễn dịch tiêu chuẩn. Bằng chứng hiện tại cho thấy globulin miễn dịch chỉ cần thiết cho những du khách cao tuổi và những du khách mắc bệnh gan mạn tính hoặc một bệnh mạn tính khác (1).
Phòng ngừa sau phơi nhiễm
Nên tiêm phòng sau phơi nhiễm cho những người tiếp xúc với HAV trong vòng 2 tuần qua (ví dụ: tiếp xúc trong gia đình hoặc quan hệ tình dục) và những người chưa được tiêm vắc xin trước đó. (1).
Đối với những bệnh nhân khỏe mạnh, chưa tiêm vắc xin từ ≥ 1 tuổi, cần tiêm một liều vắc xin viêm gan A ngay sau khi tiếp xúc. Vắc-xin phòng viêm gan A nên được tiêm mũi thứ hai sau mũi đầu tiên ít nhất 6 tháng để có hiệu quả bảo vệ lâu dài.
Những bệnh nhân có nguy cơ cao hơn, đặc biệt là những người bị suy giảm miễn dịch hoặc mắc bệnh gan mạn tính, đã tiếp xúc với HAV trong vòng 2 tuần qua và chưa hoàn thành liệu trình tiêm vắc xin phòng ngừa viêm gan A trước đó nên được tiêm đồng thời cả IG (0,1 mL/kg) và vắc xin phòng ngừa viêm gan A ở một vị trí giải phẫu khác (ví dụ: các chi riêng biệt) càng sớm càng tốt sau khi tiếp xúc (1).
Tài liệu tham khảo về phòng ngừa
1. Centers for Disease Control: Hepatitis A. CDC Yellow Book. 2024. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2024.
Những điểm chính
Vi rút viêm gan A là nguyên nhân thường gặp nhất của viêm gan vi rút cấp tính; bệnh lan truyền theo đường phân-miệng.
Trẻ < 6 tuổi có thể không có triệu chứng; trẻ lớn và người trưởng thành có biểu hiện là chán ăn, khó chịu và bệnh vàng da.
Viêm gan tối cấp hiếm gặp, và viêm gan mạn tính, xơ gan và ung thư không xảy ra.
Điều trị hỗ trợ.
Nên tiêm phòng định kỳ cho tất cả mọi người, bắt đầu từ 1 tuổi.
Tiêm chủng cho những người có nguy cơ (ví dụ: người đi du lịch đến các vùng lưu hành bệnh, nhân viên phòng thí nghiệm) và cung cấp biện pháp dự phòng sau phơi nhiễm cho những người chưa được tiêm chủng trước đó.
Thông tin thêm
Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Hepatitis A Resources for Health Care Professionals: Nguồn này cung cấp thông tin tổng quan về viêm gan A (bao gồm chẩn đoán, thống kê, lây truyền, yếu tố nguy cơ, triệu chứng và vắc-xin viêm gan) cũng như thông tin về việc sử dụng globulin miễn dịch và viêm gan cũng như du lịch quốc tế. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2024.
