Đột tử bất ngờ ở trẻ sơ sinh (SUID) là một thuật ngữ dùng để mô tả bất kỳ trường hợp tử vong bất ngờ và đột ngột nào ở trẻ dưới 1 tuổi, thường xảy ra trong khi ngủ hoặc trong khu vực ngủ của trẻ. Các loại SUID phổ biến bao gồm hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) và vô tình bị ngạt thở và nghẹt cổ trên giường.
Đột tử bất ngờ ở trẻ sơ sinh (SUID) là một thuật ngữ để mô tả tử vong đột ngột và bất ngờ ở trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi, dù có nguyên nhân hay không rõ nguyên nhân, xảy ra trong thời thơ ấu. Các định nghĩa của thuật ngữ khác nhau; định nghĩa của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) chỉ bao gồm các trường hợp tử vong có nguyên nhân không rõ ràng trước khi điều tra (1), trong khi định nghĩa của Viện Hàn Lâm Nhi khoa Hoa Kỳ bao gồm cả trường hợp tử vong có nguyên nhân và không có nguyên nhân (2). Hầu như tất cả các ca tử vong do SUID đều xảy ra khi trẻ được cho là đang ngủ.
Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) là một phân nhóm SUID và là trường hợp tử vong đột ngột và bất ngờ ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ từ 1 tháng đến 1 tuổi mà việc khám nghiệm hiện trường tử vong, khám nghiệm tử thi kỹ lưỡng và khai thác tiền sử lâm sàng đều không tìm thấy nguyên nhân.
Phân nhóm khác của SUID bao gồm những trường hợp trẻ em tử vong đột ngột và bất ngờ khi tìm thấy nguyên nhân, chẳng hạn như ngạt thở, nghẹt cổ, nhiễm trùng, rối loạn chuyển hóa hoặc bất kỳ nguyên nhân đã xác định nào khác.
SIDS là nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất ở trẻ sơ sinh từ 1 tháng đến 1 tuổi (3), chiếm 35% đến 55% tổng số ca tử vong ở nhóm tuổi này (1). Ở Hoa Kỳ vào năm 2020, tỷ lệ SUID là 92,9 ca tử vong trên 100.000 ca sinh ra còn sống; SIDS là loại phổ biến nhất, với tỷ lệ 38,4 ca tử vong trên 100.000 ca sinh ra còn sống (1).
Có sự khác biệt về chủng tộc và dân tộc; từ năm 2015 đến năm 2019, tỷ lệ SUID cao nhất ở người Mỹ bản địa/Alaska không phải gốc Tây Ban Nha, người da đen không phải gốc Tây Ban Nha và người Hawaii bản địa/các đảo Thái Bình Dương khác không phải gốc Tây Ban Nha. Tỷ lệ cao nhất là giữa tháng thứ hai và thứ tư của cuộc đời.
Tài liệu tham khảo
1. Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Sudden Unexpected Infant Death and Sudden Infant Death Syndrome: Data and Statistics. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2022.
2. Moon RY, Carlin RF, Hand I, et al: Sleep-related infant deaths: Updated 2022 recommendations for reducing infant deaths in the sleep environment. Pediatrics 150(1):e2022057990, 2022 doi: 10.1542/peds.2022-057990
3. National Institute of Child Health and Human Development: Safe To Sleep: Fast Facts About SIDS. Truy cập ngày 01 tháng 2 năm 2023.
Căn nguyên của SIDS
Nguyên nhân của SIDS không được biết, mặc dù nó rất có thể là do rối loạn các cơ chế kiểm soát của thần kinh và tim phổi. Các rối loạn chức năng có thể là không liên tục hoặc thoáng qua, và nhiều cơ chế có thể có liên quan. Các yếu tố có thể liên quan là trẻ sơ sinh có cơ chế kích thích giấc ngủ kém, không có khả năng phát hiện nồng độ CO2 tăng cao trong máu hoặc bệnh lý kênh tim ảnh hưởng đến nhịp tim.
Ít hơn 5% trẻ nhũ nhi bị SIDS có giai đoạn ngưng thở kéo dài trước khi chết nên sự chồng lấp giữa trẻ SIDS và trẻ sơ sinh bị ngưng thở kéo dài tái phát là rất nhỏ.
Các yếu tố nguy cơ gây SUID và SIDS
Mối liên quan rõ ràng giữa tư thế ngủ nằm sấp (nằm sấp) và tăng nguy cơ gây SUID đã được ghi nhận mạnh mẽ.
Các yếu tố nguy cơ khác (xem bảng Các yếu tố nguy cơ gây tử vong đột ngột ngoài ý muốn ở trẻ sơ sinh) bao gồm giường cũi cũ hoặc không an toàn, giường ngủ mềm (ví dụ: len cừu), nệm nước, ngủ chung giường với cha mẹ/người chăm sóc, hút thuốc trong nhà và môi trường quá nóng. Anh chị em ruột chết vì SIDS có nguy cơ tử vong do SIDS cao gấp 5 lần; không rõ liệu đây có liên quan đến di truyền học hay môi trường (bao gồm cả lạm dụng có thể xảy ra bởi gia đình trẻ bị ảnh hưởng).
Nhiều yếu tố nguy cơ gây SIDS cũng áp dụng cho SUID.
Các yếu tố nguy cơ gây tử vong đột ngột ngoài ý muốn ở trẻ sơ sinh
Nằm chung giường với phụ huynh/người chăm sóc |
Nhiệt độ lạnh/tháng mùa đông |
Các đợt ngừng thở cần hồi sức |
Chậm tăng trưởng |
Số lần mang thai và sinh nở của mẹ tăng |
Chăm sóc trước khi sinh không đầy đủ |
Cân nặng khi sinh thấp |
Nhóm kinh tế xã hội thấp hơn |
Nam giới |
Tuổi mẹ < 20 tuổi |
Sử dụng ma túy trong thai kỳ |
Hút thuốc trong thời kỳ mang thai |
Người Mỹ da đỏ/Alaska bản địa không phải gốc Tây Ban Nha, người da đen không phải gốc Tây Ban Nha và chủng tộc hoặc dân tộc người Hawaii bản địa/dân đảo Thái Bình Dương khác không phải gốc Tây Ban Nha |
Không có núm vú giả |
Cũi, nôi cũ hoặc không an toàn |
Quá nóng (ví dụ chăn, phòng nóng) |
Tư thế ngủ nằm sấp* |
Bệnh gần đây |
Khoảng cách ngắn giữa các lần mang thai |
Anh chị em ruột của bệnh nhân SIDS |
Hút thuốc trong nhà |
Giường mềm |
Nệm nước |
* Quan trọng nhất. |
SIDS = Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh. |
Chẩn đoán SIDS
Loại trừ các nguyên nhân khác bằng khám nghiệm tử thi
Chẩn đoán SIDS, mặc dù phần lớn là loại trừ, không thể xác định được mà không có một cuộc khám nghiệm tử thi thích hợp để loại trừ các nguyên nhân khác gây tử vong đột ngột, bất ngờ (ví dụ, xuất huyết nội sọ, viêm màng não, viêm cơ tim). Có thể yêu cầu khám nghiệm tử thi ở nhiều tiểu bang.
Ngoài ra, nhóm chăm sóc (bao gồm cả nhân viên xã hội) nên đánh giá một cách nhạy cảm khả năng trẻ sơ sinh bị ngạt thở hoặc chấn thương không do tai nạn (xem Tổng quan về ngược đãi trẻ em); mối lo ngại về nguyên nhân này sẽ tăng lên khi trẻ sơ sinh bị ảnh hưởng nằm ngoài nhóm tuổi có nguy cơ cao nhất (1 tháng đến 5 tháng) hoặc một trẻ sơ sinh khác trong gia đình bị SUID hoặc các biến cố trong thời gian ngắn, đã khỏi, không rõ nguyên nhân thường xuyên (BRUEs).
Xử trí SIDS
Các bậc phụ huynh đã mất con vì SIDS đang đau khổ và không chuẩn bị cho thảm cảnh. Vì không thể tìm ra nguyên nhân chính xác cho cái chết của con mình, cha mẹ thường có cảm giác tội lỗi quá mức, có thể trầm trọng hơn do các cuộc điều tra do cảnh sát, nhân viên xã hội hoặc các người khác tiến hành. Các thành viên trong gia đình cần được hỗ trợ không chỉ trong những ngày ngay sau cái chết của đứa trẻ mà ít nhất vài tháng để giúp họ đương đầu với nỗi đau và xua tan những cảm giác tội lỗi. Sự hỗ trợ này bao gồm, bất cứ khi nào có thể, thăm nhà ngay để quan sát các tình huống khi SIDS xảy ra và để thông báo và tư vấn cho cha mẹ về nguyên nhân gây tử vong.
Việc khám nghiệm tử thi nên được thực hiện nhanh chóng. Ngay khi có kết quả sơ bộ (thường là trong vòng 12 giờ), nên được thông báo cho phụ huynh. Một số bác sĩ tư vấn cho một loạt các chuyến thăm nhà hoặc văn phòng trong tháng đầu tiên để tiếp tục thảo luận trước, trả lời các câu hỏi, và cho gia đình biết kết quả khám nghiệm tử thi cuối cùng (kính hiển vi). Tại cuộc họp cuối, cần thảo luận về sự điều chỉnh của cha mẹ đối với sự mất mát của họ, đặc biệt là thái độ của họ đối với việc có con khác. Phần lớn các hoạt động tư vấn và hỗ trợ có thể được bổ sung bởi các y tá được huấn luyện đặc biệt hoặc bởi những người đã có kinh nghiệm trải qua thảm hoạ và điều chỉnh SIDS (xem American SIDS Institute để biết thêm thông tin và nguồn).
Phòng ngừa SUID và SIDS
Các bác sĩ lâm sàng, nhân viên bệnh viện và những người chăm sóc trẻ em phải thúc đẩy việc thực hành giấc ngủ an toàn cho trẻ sơ sinh ngay từ đầu thai kỳ.
Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (xem Tử vong liên quan đến giấc ngủ ở trẻ sơ sinh: Các khuyến nghị cập nhật năm 2022 về việc giảm thiểu các trường hợp tử vong ở trẻ sơ sinh trong môi trường ngủ) khuyến nghị rằng trẻ sơ sinh cần phải được đặt nằm ngửa trên một bề mặt ngủ cứng, bằng phẳng, không nghiêng trong mỗi lần ngủ trừ khi có tình trạng bệnh lý khác không cho phép làm điều này. Ngủ bên cạnh hoặc ngửa quá không ổn định. (Xem thêm chiến dịch Safe to Sleep®.)
Tỷ lệ SIDS gia tăng khi quá nóng (ví dụ như quần áo, chăn, phòng nóng) và trong thời tiết lạnh. Vì vậy, cần cố gắng hết sức để tránh môi trường quá nóng hoặc quá lạnh, tránh quấn trẻ sơ sinh quá kỹ hoặc tránh trùm đầu và loại bỏ bộ đồ giường rời, chẳng hạn như chăn và ga trải giường không vừa vặn và bộ đồ giường mềm, chẳng hạn như da cừu, gối, đồ chơi/thú nhồi bông, tấm phủ đệm, vật liệu giống như lông thú, mền và chăn bông từ cũi.
Nên sử dụng núm vú giả vào giờ ngủ trưa và trước khi đi ngủ để giúp khai thông đường thở và giảm nguy cơ SIDS.
Cha mẹ/người chăm sóc không nên ngủ cùng giường với trẻ sơ sinh. Trẻ sơ sinh nên ngủ trong phòng của cha mẹ/người chăm sóc gần giường của cha mẹ/người chăm sóc nhưng trên một bề mặt riêng biệt được thiết kế cho trẻ sơ sinh, lý tưởng nhất là trong ít nhất 6 tháng đầu.
Để giúp ngăn ngừa các đốm phẳng phát triển trên đầu của trẻ sơ sinh, trẻ nên dành thời gian nằm sấp khi trẻ thức dậy và có ai đó đang theo dõi chúng. Cha mẹ/người chăm sóc nên được khuyến khích cho trẻ bắt đầu nằm sấp trong thời gian ngắn ngay sau khi xuất viện, tăng dần lên ít nhất 15 đến 30 phút mỗi ngày khi được 7 tuần tuổi. Để giúp cho đầu trẻ sơ sinh tròn, cha mẹ/người chăm sóc nên thay đổi hướng trẻ nằm trong nôi mỗi tuần và tránh để trẻ quá lâu trên ghế ô tô, địu và nôi.
Các bà mẹ nên được chăm sóc trước khi sinh thường xuyên và cần phải tránh hút thuốc, nicotin, rượu, cần sa, thuốc phiện và sử dụng ma túy bất hợp pháp trong khi mang thai và sau khi sinh. Trẻ sơ sinh không nên tiếp xúc với khói thuốc.
Nuôi con bằng sữa mẹ được khuyến khích để giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng và có liên quan đến việc giảm nguy cơ SIDS.
Tiêm vắc xin thường quy được khuyến nghị cho trẻ sơ sinh.
Không có bằng chứng nào cho thấy các máy theo dõi ngưng thở tại nhà làm giảm tỷ lệ mắc bệnh SIDS và do đó không được đề xuất để phòng ngừa. Cũng không có bằng chứng nào về việc khuyến nghị quấn tã để phòng ngừa SIDS.
Những điểm chính
Tử vong đột ngột ngoại ý ở trẻ sơ sinh (SUID) là một thuật ngữ được sử dụng để mô tả bất kỳ trường hợp nào tử vong đột ngột và ngoại ý dù có nguyên nhân hay không có nguyên nhân ở trẻ < 1 tuổi, thường xảy ra trong khi ngủ hoặc trong khu vực ngủ của trẻ sơ sinh.
Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) là một phân nhóm của SUID và là tử vong đột ngột và ngoại ý ở trẻ từ 1 tháng đến 1 tuổi mà việc khám nghiệm hiện trường tử vong, khám nghiệm tử thi kỹ lưỡng và tiền sử lâm sàng không chỉ ra được nguyên nhân.
Các nguyên nhân cụ thể, bao gồm lạm dụng trẻ em, phải được loại trừ bằng cách đánh giá lâm sàng và khám nghiệm tử thi.
Nguyên nhân không rõ ràng, mặc dù đã xác định được một số yếu tố nguy cơ.
Các yếu tố nguy cơ quan trọng nhất có thể thay đổi được liên quan đến chế độ ngủ, đặc biệt là ngủ sấp, cùng với việc tránh ngủ chung giường và ngủ trên bề mặt quá mềm hoặc với bộ đồ giường rộng.
Các đợt ngưng thở trước đó và các biến cố trong thời gian ngắn, đã khỏi, không rõ nguyên nhân (BRUE) dường như không phải là các yếu tố nguy cơ.
Thông tin thêm
Sau đây là các tài nguyên tiếng Anh có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của các tài nguyên này.
American SIDS Institute: An organization providing education about causes of and ways to prevent SIDS and family support services
American Academy of Pediatrics: Sleep-Related Infant Deaths: Updated 2022 Recommendations for Reducing Infant Deaths in the Sleep Environment
Safe to Sleep®: Information for parents and caregivers about safe sleep practices for infants
