Tương tác thuốc là những thay đổi về hiệu quả của thuốc do việc sử dụng trước đây trong thời gian gần hoặc đồng thời với một thuốc hoặc nhiều thuốc khác (tương tác giữa thuốc và thuốc), thức ăn (tương tác thuốc-thức ăn), hoặc các chất bổ sung trong chế độ ăn uống (sự tương tác thuốc và các chất bổ sung).
Sự tương tác thuốc-thuốc có thể làm tăng hoặc giảm tác dụng của một hoặc cả hai loại thuốc. Các tương tác có ý nghĩa lâm sàng thường có thể dự đoán trước được và thường không mong muốn (xem Một số tương tác thuốc quan trọng). Có thể gây ra tác dụng không mong muốn hoặc thất bại điều trị. Hiếm khi, bác sĩ lâm sàng có thể sử dụng các tương tác thuốc có thể dự đoán được để tạo ra một hiệu quả điều trị mong muốn. Ví dụ, dùng đồng thời lopinavir và ritonavir cho bệnh nhân nhiễm HIV dẫn đến thay đổi chuyển hóa lopinavir và làm tăng nồng độ trong huyết thanh và hiệu quả của lopinavir.
Một số thuốc có thể gây tương tác thuốc-thuốc nghiêm trọng*
Cơ chế | Ví dụ |
|---|---|
Phạm vi an toàn hẹp† | Thuốc chống loạn nhịp (ví dụ, quinidin) Thuốc chống ung thư (ví dụ, methotrexat) Digoxin Lithium Theophylline Warfarin |
Sự chuyển hóa thuốc mạnh bởi một số enzym gan | Alprazolam Amitriptyline Atorvastatin Carbamazepine Clozapine Corticosteroid Cyclosporine Diazepam Chất ức chế protease HIV Imipramine Lovastatin Midazolam Olanzapine Phenytoin Sildenafil Simvastatin Tacrolimus Tadalafil Theophylline Triazolam Vardenafil Warfarin |
Ức chế một số enzym gan nhất định‡ | Aprepitant Boceprevir Cimetidin Ciprofloxacin Clarithromycin Cobicistat Conivaptan Diltiazem Erythromycin Fluconazole Fluoxetine Fluvoxamin Itraconazole Ketoconazole Paroxetin Posaconazole Ritonavir Telaprevir Telithromycin Verapamil Voriconazole |
Cảm ứng một số enzym gan nhất định | Các Barbiturat (ví dụ phenobarbital) Bosentan Carbamazepine Efavirenz Phenytoin Rifabutin Rifampin St. John’s wort |
* Bất kỳ loại thuốc nào được sử dụng đồng thời với một trong các loại thuốc này cần được xem xét kỹ về tương tác. †Ngay cả khi được sử dụng riêng biệt, các thuốc này có thể có tác dụng không mong muông nghiêm trọng. Việc sử dụng đồng thời với một loại thuốc khác làm tăng hoạt động của các thuốc này làm tăng thêm nguy cơ tác dụng phụ. Để có thêm thông tin về khả năng tương tác thuốc, hãy tham khảo một nguồn đáng tin cậy, như là Công cụ kiểm tra Tương tác thuốc của Drug.com. ‡Ức chế cũng có thể xảy ra sau khi ăn các sản phẩm từ bưởi chùm. | |
Trong trị liệu kép, 2 thuốc có cùng đặc tính được dùng đồng thời và có tác dụng hiệp đồng. Ví dụ, dùng benzodiazepin để điều trị lo âu và một thuốc benzodiazepin khác vào giờ ngủ để điều trị mất ngủ có thể có tác dụng tích luỹ, dẫn đến độc tính.
Liên quan đến tương tác thuốc
Trong tương tác dược lực học, một thuốc làm thay đổi độ nhạy cảm hoặc đáp ứng của mô đối với một thuốc khác bằng cách có tác dụng tương tự (agonistic) hoặc ngăn cản (đối kháng). Những tác động này thường xảy ra ở cấp độ thụ thể nhưng có thể xảy ra trong nội bào.
Trong tương tác dược động học, một thuốc thường làm thay đổi sự hấp thụ, phân bố, liên kết protein, chuyển hóa hoặc thài trừ của một thuốc khác. Do đó, thay đổi lượng và sự có mặt của thuốc tại các vị trí trên thụ thể. Các tương tác dược động học thay đổi độ lớn và thời gian, chứ không thay đổi kiểu tác dụng. Các tương tác thường được dự đoán dựa trên kiến thức về từng thuốc hoặc được phát hiện bằng cách theo dõi nồng độ thuốc hoặc các biểu hiện lâm sàng.
Giảm thiểu tương tác thuốc
Các bác sĩ lâm sàng nên biết tất cả các thuốc bệnh nhân của họ hiện đang dùng, bao gồm thuốc do cả các bác sĩ khác kê đơn và tất cả các loại thuốc không kê toa, các sản phẩm thảo dược và các chất bổ sung dinh dưỡng. Khuyến khích bác sĩ hỏi bệnh nhân các câu hỏi liên quan đến chế độ ăn uống và uống rượu. Cần kê đơn ít thuốc nhất với liều thấp nhất trong thời gian ngắn nhất có thể. Tác dụng mong muốn và không mong muốn, của tất cả các thuốc được dùng phải được xác định bởi vì những tác dụng này thường bao gồm cả các ảnh hưởng do tương tác thuốc. Nếu có thể, cần sử dụng thuốc có phạm vi an toàn rộng để bất kỳ tương tác không lường trước nào không gây độc.
Bệnh nhân cần được theo dõi và kiểm soát các tác dụng không mong muốn, đặc biệt sau khi thay đổi phương pháp điều trị; một số tương tác (ví dụ, những tác động do cảm ứng enzym) có thể xuất hiện ≥ 1 tuần. Tương tác thuốc nên được xem như là một nguyên nhân có thể gây ra bất kỳ vấn đề không mong muốn nào. Khi xảy ra đáp ứng lâm sàng không mong muốn, bác sĩ nên xác định nồng độ thuốc trong huyết thanh của các thuốc bệnh nhân đang sử dụng, tham khảo y văn hoặc chuyên gia về tương tác thuốc và điều chỉnh liều dùng của thuốc cho đến khi đạt được hiệu quả mong muốn. Nếu hiệu chỉnh liều dùng của thuốc không có hiệu quả, nên thay thế bằng thuốc khác không tương tác với các thuốc đang được dùng.
