Các biểu hiện thường gặp liên quan đến nhiễm HIV theo hệ thống cơ quan
Hội chứng | Nguyên nhân | Đánh giá Chẩn đoán | Điều trị* | Triệu chứng/Nhận xét |
|---|---|---|---|---|
Tim mạch | ||||
Gây tổn thương vi rút trực tiếp tới các tế bào cơ tim | Siêu âm tim | Thuốc kháng vi rút | Các triệu chứng suy tim | |
Đường tiêu hóa | ||||
Bệnh nấm Candida, CMV, hoặc là herpes simplex vi rút | Nội soi thực quản và sinh thiết ổ loét | Điều trị nguyên nhân bằng thuốc kháng vi rút và kháng khuẩn | Nuốt khó, biếng ăn | |
Viêm dạ dày ruột hay viêm đại tràng | Salmonella đường ruột, MAC, Cryptosporidium (bệnh do cryptosporidium), Cyclospora (bệnh do cyclospora), CMV, microsporidia, Cystoisospora (Isospora) belli (cystoisosporiasis), hoặc là Clostridioides difficile | Nuôi cấy và nhuộm bệnh phẩm phân hoặc sinh thiết, nhưng xác định nguyên nhân có thể khó khăn | Điều trị nguyên nhân:
| Tiêu chảy, giảm cân, đau bụng |
CMV, Cryptosporidium, Cyclospora, hoặc microsporidia | Siêu âm hoặc nội soi | Thuốc kháng khuẩn cho Cryptosporidium, Cyclospora, và microsporidia | Có thể là đau hoặc tắc nghẽn | |
Tổn thương trực tràng và quanh trực tràng | Viêm trực tràng do Neisseria gonorrhoeae hoặc Chlamydia trachomatis (đặc biệt là LGV), HSV, giang mai | Khám Nhuộm Gram và cấy Xét nghiệm khuếch đại axit nucleic (NAAT) Xét nghiệm kháng thể RPR/treponemal Sinh thiết | Điều trị nguyên nhân | Tỷ lệ mắc bệnh cao ở phụ nữ và nam giới có quan hệ tình dục với nam giới qua giao hợp tình dục tiếp nhận qua đường hậu môn† |
Tổn thương tế bào gan do các vi rút viêm gan, nhiễm trùng cơ hội, hoặc nhiễm độc khi dùng thuốc kháng vi-rút | TB, MAC, CMV hoặc ban xuất huyết (bệnh do Bartonelia), Viêm gan B mạn tính hoặc viêm gan C mạn tính, có thể trầm trọng hơn do HIV | Sự khác biệt với viêm gan do thuốc kháng retrovirus hoặc các thuốc khác Sinh thiết gan đôi khi cần thiết | Điều trị nguyên nhân | Các triệu chứng viêm gan (ví dụ, biếng ăn, buồn nôn, nôn ói, vàng da) |
Đường sinh dục/Sinh sản | ||||
Tổn thương hậu môn và bộ phận sinh dục ngoài | Virus Herpes simplex (HSV) Mụn cóc sinh dục hoặc ung thư hậu môn hoặc ung thư cổ tử cung do HPV gây ra | Khám Nhuộm Gram và cấy Xét nghiệm khuếch đại axit nucleic (NAAT) Sinh thiết | Điều trị nguyên nhân | Tỷ lệ mắc bệnh cao ở phụ nữ và nam giới có quan hệ tình dục với nam giới qua giao hợp tình dục tiếp nhận qua đường hậu môn† |
Bệnh viêm vùng chậu | Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, hoặc các mầm bệnh thông thường khác | Có thể tăng mức độ nặng, biểu hiện không điển hình và khó điều trị hơn ở phụ nữ nhiễm HIV | ||
Candida âm đạo | Loài Candida. | Có thể tăng mức độ nặng hoặc tái phát ở phụ nữ nhiễm HIV | ||
Huyết học | ||||
Thiếu máu | Nhiều yếu tố: Ức chế tủy xương do HIV Sự hủy hoại tế bào máu ngoại vi qua trung gian miễn dịch Thiếu máu của bệnh mãn tính Nhiễm trùng, đặc biệt là parvovirus B-19 của người, lan truyền MAC, hoặc histoplasmosis Ung thư | Đối với nhiễm parvovirus B19, xét nghiệm tủy xương (để kiểm tra hồng cầu đa nhân) hoặc PCR trong huyết thanh hoặc tủy xương | Điều trị nguyên nhân Truyền máu khi cần thiết Sử dụng erythropoietin cho thiếu máu do thuốc chống ung thư hoặc zidovudine truyền máu nếu mức độ nghiêm trọng và nồng độ erythropoietin là < 500 mU/L IVIG cho parvovirus | Với parvovirus, đôi khi thiếu máu nặng cấp tính |
Giảm tiểu cầu miễn dịch, độc tính của thuốc, ức chế tủy xương do HIV, phá hủy ngoại vi qua trung gian miễn dịch, nhiễm trùng hoặc ung thư | Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi, các xét nghiệm đông máu, PTT, xét nghiệm soi máu ngoại vi, sinh thiết tủy xương, hoặc đo lường các yếu tố von Willebrand | Thuốc kháng vi rút IVIG với đang chảy máu hoặc trước phẫu thuật Có thể sử dụng kháng Rho (D) IgG, vincristine, danazol, hoặc interferon Nếu trầm trọng và dai dẳng, nên cắt lách | Thường không có triệu chứng và có thể xuất hiện trong trường hợp nhiễm HIV không triệu chứng | |
Ức chế tủy xương do HIV gây ra, phá hủy thần kinh ngoại vi qua trung gian miễn dịch, nhiễm trùng, ung thư hoặc độc tính của thuốc | Với giảm bạch cầu trung tính nặng (< 500/mcL) cộng với sốt, sử dụng ngay kháng sinh phổ rộng Nếu liên quan đến thuốc, kích bạch cầu hoặc yếu tố kích thích tăng trưởng bạch cầu dòng đại thực bào | — | ||
Thần kinh | ||||
Suy giảm nhận thức từ nhẹ đến nặng có hoặc không có giảm vận động | Tổn thương não trực tiếp liên quan tới vi rút | Nồng độ RNA HIV trong dịch não tuỷ CT hoặc MRI để kiểm tra chứng teo não (không đặc hiệu) | Thuốc kháng retrovirus, có thể đảo ngược các tổn thương và cải thiện chức năng, mặc dù mức độ suy giảm chức năng nhận thức thấp thường tồn tại dai dẳng, thậm chí ở bệnh nhân đã được điều trị | Tiến triển với chứng mất trí nhớ ở những bệnh nhân được điều trị |
Liệt tăng dần | Hội chứng Guillain Barré hay bệnh viêm đa rễ thần kinh do CMV | MRI tủy sống Xét nghiệm dịch não tuỷ | Điều trị bệnh viêm đa rễ thần kinh do CMV Chăm sóc hỗ trợ trong hội chứng Guillain-Barré | Giảm bạch cầu trung tính ở bệnh nhân viêm đa rễ thần kinh do CMV, có thể xuất hiện viêm màng não vi khuẩn |
Viêm não cấp hoặc bán cấp | Toxoplasma gondii (toxoplasmosis) | Chụp CT hoặc chụp MRI để kiểm tra các tổn thương ngấm thuốc hình vòng, đặc biệt là ở hạch nền Xét nghiệm kháng thể trong dịch não tuỷ (nhạy cảm nhưng không đặc hiệu) Thử PCR để kiểm tra T. gondii DNA trong CSF Sinh thiết não (ít khi được chỉ định) | Pyrimethamine, axit folinic, sulfadiazine, và có thể cả sulfamethoxazole/trimethoprim, SMX-TMP, Cotrimoxazole (clindamycin nếu dị ứng với sulfa – xem Bệnh do toxoplasma: Điều trị bệnh nhân AIDS hoặc các tình trạng suy giảm miễn dịch khác) Thông thường duy trì điều trị trong suốt đời | Dự phòng ban đầu bằng clindamycin và pyrimethamine hoặc sulfamethoxazole/trimethoprim, SMX-TMP, Cotrimoxazole (như đối với bệnh viêm phổi do Pneumocystis) được chỉ định cho những bệnh nhân có số lượng CD4 < 100/mcL và có tiền sử bị bệnh do toxoplasma hoặc kháng thể dương tính; có thể dừng lại nếu số lượng CD4 tăng lên > 200/mcL trong ≥ 3 tháng để đáp ứng với liệu pháp kháng retrovirus |
Viêm não bán cấp | Ít gặp hơn, vi rút herpes simplex hoặc vi rút varicella-zoster | PCR dịch não tuỷ Đáp ứng điều trị | Thuốc kháng vi rút | Với CMV, thường mê sảng, liệt dây thần kinh sọ, rung giật, động kinh, và suy giảm dần dần nhận thức Thường đáp ứng nhanh chóng với điều trị |
Bệnh viêm tủy sống hoặc viêm đa rễ thần kinh | CMV | MRI tủy sống PCR dịch não tuỷ | Thuốc kháng vi rút | Xuất hiện hội chứng Guillain-Barré |
Viêm não chất trắng tiến triển | Viêm não chất trắng đa ổ tiến triển do kích hoạt lại nhiễm vi rút JC tiềm ẩn HIV | MRI sọ não Xét nghiệm dịch não tuỷ | Thuốc kháng retrovirus để đảo ngược tình trạng suy giảm miễn dịch (không thuốc nào đặc hiệu cho vi rút JC) | Thường gây tử vong trong vòng một vài tháng Có thể đáp ứng với các thuốc kháng retrovirus |
Bệnh nấm coccidioidomycosis, Cryptococcus (bệnh do cryptococcus), Histoplasma (bệnh do histoplasma), hoặc là Mycobacterium tuberculosis | CT hoặc MRI Nhuộm dịch não tuỷ, PCR xét nghiệm kháng nguyên, và nuôi cấy | Điều trị nguyên nhân | Kết quả được cải thiện nhờ điều trị sớm | |
Các tác động trực tiếp của HIV hoặc CMV hoặc độc tính của thuốc kháng vi-rút | Lịch sử Khám vận động và cảm giác | Điều trị nguyên nhân hoặc ngừng các thuốc độc hại | Rất phổ biến Không hồi phục nhanh chóng | |
Nhãn khoa | ||||
Viêm võng mạc | CMV hoặc VZV | Soi bóng đồng tử trực tiếp | Thuốc chống CMV hoặc thuốc chống VZV cụ thể | Cần có ý kiến của chuyên gia VZV gây hoại tử võng mạc cấp tính ở một số bệnh nhân HIV giai đoạn cuối |
Đường uống | ||||
bệnh nấm candida miệng | Suy giảm miễn dịch do HIV | Khám | Thuốc chống nấm toàn thân | Có thể không đau trong giai đoạn đầu |
Vi rút mpox (trước đây là bệnh đậu mùa khỉ) | Khám PCR dịch ở các mụn nước | Thuốc kháng vi rút | Phát ban dạng mụn nước gây đau đớn có thể bắt đầu ở miệng sau đó lan rộng Tỷ lệ mắc bệnh cao ở nam giới quan hệ tình dục đồng giới† | |
Loét niêm mạc miệng | Herpes simplex hoặc viêm loét dạ dày | Với loét aphthous, corticosteroid tại chỗ hoặc toàn thân và thuốc montelukast và thalidomide Đối với herpes, acyclovir | Có thể trầm trọng và dẫn đến suy dinh dưỡng | |
Hỗn hợp vi khuẩn miệng | Khám | Cải thiện vệ sinh và dinh dưỡng Thuốc kháng sinh | Có thể trầm trọng, chảy máu, sưng, và mất răng | |
Khối trong miệng không đau | Kaposi sarcoma, u lympho, hoặc các khối u gây ra bởi HPV | Sinh thiết | Điều trị khối u | — |
Các mảng bám trắng không đau ở hai bên lưỡi (bạch sản dạng lông) | Khám | Acyclovir | Thường không có triệu chứng | |
Phổi | ||||
Thường viêm phổi bán cấp tính (đôi khi cấp tính) | Mycobacteria Các loại nấm như P. jirovecii, C. neoformans, H. capsulatum, Coccidioides immitis hoặc Aspergillosis | Đo độ bão hòa oxy máu theo xung mạch X-quang ngực Xét nghiệm da (đôi khi âm tính giả do dị ứng) Đôi khi cần phải nội soi phế quản với nhuộm đặc hiệu và nuôi cấy chất dịch trong phế quản | Điều trị nguyên nhân | Có thể ho, thở nhanh, và tức ngực Tình trạng thiếu oxy nhẹ hoặc tăng gradient oxy phế nang-mao mạch có thể xảy ra trước khi có bằng chứng viêm phổi trên chụp X-quang |
Viêm phổi cấp (đôi khi bán cấp) | Các vi khuẩn gây bệnh thông thường hoặc Haemophilus, Pseudomonas, Nocardia, hoặc là Rhodococcus | Ở những bệnh nhân đã biết hoặc nghi ngờ về HIV và viêm phổi, loại trừ các nhiễm trùng cơ hội hoặc mầm bệnh | Điều trị nguyên nhân | Có thể ho, thở nhanh, và tức ngực |
Viêm khí phế quản | Loài Candida hoặc vi rút herpes simplex (HSV) | — | Điều trị nguyên nhân | Có thể ho, thở nhanh, và tức ngực |
Viêm phổi bán cấp hoặc mạn tính hoặc hạch trung thất | Kaposi sarcoma hoặc u lympho tế bào B | CT ngực Soi phế quản | Điều trị nguyên nhân | Có thể ho, thở nhanh, và tức ngực |
Tại thận | ||||
Hội chứng thận hư hoặc suy thận | Tổn thương trực tiếp do vi rút, dẫn đến xơ hóa cầu thận | Sinh thiết thận | Thuốc kháng retrovirus hoặc chất ức chế ACE có thể hữu ích | Tần suất gia tăng ở người Mỹ gốc Phi và bệnh nhân có lượng CD4 thấp |
Rối loạn chức năng ống thận (đường niệu, protein niệu) | Một số loại thuốc kháng vi-rút | Xét nghiệm nước tiểu và/hoặc xét nghiệm máu | Giảm liều hoặc ngưng dùng thuốc kháng vi-rút | — |
Da | ||||
Vi rút Varicella zoster (VZV) | Xét nghiệm dựa trên PCR Xét nghiệm DNA ở dịch lấy từ các vết xước của các tổn thương da mụn nước chưa đóng vảy Nuôi cấy (tốt nhất nếu được thực hiện trên các mụn nước không có mái và gần đây bị vỡ) | Acyclovir hoặc các thuốc liên quan | Phổ biến Có thể xảy ra cơn đau từ nhẹ đến nặng hoặc tê bì trước khi tổn thương da Xét nghiệm dựa trên PCR là nhạy cảm nhất | |
loét do Herpes simplex | Xét nghiệm dựa trên PCR của loét Nuôi cấy HSV từ dịch ở vết loét | Thuốc kháng vi rút nếu tổn thương nặng, rộng, dai dẳng, hoặc lan toả | Các tổn thương không điển hình của herpes simplex thường lan rộng, nặng hoặc dai dẳng. Xét nghiệm dựa trên PCR là nhạy cảm nhất | |
Sarcoptes scabiei | Đánh giá lâm sàng và xét nghiệm cạo da | Xem Ghẻ: Điều trị | Có thể có tổn thương lớp keratin nặng | |
Phát ban dạng mụn nước gây đau đớn | Khám PCR dịch từ mụn nước, mụn mủ và/hoặc vảy khô | Thuốc kháng vi rút | Phát ban có thể lan rộng Nổi hạch là phổ biến | |
Gai hoặc nốt phỏng gai hoặc nốt | Kaposi sarcoma hoặc bartonellosis | Sinh thiết | Thuốc kháng retrovirus và điều trị nguyên nhân | — |
Tổn thương da loét trung tâm | Nhiễm nấm cryptococcus hoặc mụn cóc nước | Xem U mềm lây: Chẩn đoán và bệnh do nấm Cryptococcus: Chẩn đoán | Có thể là biểu hiện của chứng nhiễm nấm crypto cocus huyết | |
Hệ thống | ||||
Nhiễm trùng và sốc nhiễm trùng do nhiễm trùng gram âm cộng đồng và nhiễm trùng tụ cầu, nhiễm trùng cơ hội lan rộng | Trực khuẩn gram âm, Staphylococcus aureus, loài Candida, Salmonella, M. tuberculosis, MAC hoặc H. capsulatum | Nuôi cấy máu Xét nghiệm tủy xương | Điều trị nguyên nhân | — |
Hội chứng suy mòn(giảm cân đáng kể) | Đa tác nhân, bao gồm AIDS, các bệnh nhiễm trùng cơ hội liên quan đến AIDS, các bệnh ung thư liên quan đến AIDS, và/hoặc do suy giảm hóc môn sinh dục do AIDS | Xác định là giảm cân > 10% trọng lượng cơ thể | Các thuốc kháng vi rút (điều trị ban đầu cho hội chứng này) Điều trị nhiễm trùng; điều trị giảm hóc môn sinh dục do AIDS khi có chỉ định Các biện pháp để cải thiện sự thèm ăn và lượng calo đưa vào | — |
CBC = công thức máu; CMV = cytomegalovirus; CSF = dịch não tủy; HPV = vi rút gây u nhú ở người; HSV = vi rút herpes simplex; IVIG = globulin miễn dịch đường tĩnh mạch; MAC = Mycobacterium avium complex; Mpox = bệnh đậu mùa khỉ; PCR = phản ứng chuỗi polymerase; PTT = thời gian thromboplastin riêng phần; TMP/SMX = trimethoprim/sulfamethoxazole/; TB = bệnh lao; VZV = vi rút varicella-zoster. | ||||
* Thuốc điều trị ARV luôn nằm trong kế hoạch điều trị. Các thuốc này chỉ được liệt kê trong phần điều trị này khi không có phương pháp điều trị cụ thể hơn. † Những chẩn đoán này là đại diện thay thế cho các hành vi làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV; khi xuất hiện, những chẩn đoán này nên nhanh chóng xét nghiệm HIV. | ||||