Rối loạn chuyển hóa axit amin phân nhánh

TheoMatt Demczko, MD, Mitochondrial Medicine, Children's Hospital of Philadelphia
Đã xem xét/Đã chỉnh sửa Thg 3 2024

Valine, leucine, và isoleucine là axit amin phân nhánh; sự thiếu hụt các enzym tham gia vào quá trình chuyển hoá của chúng dẫn đến sự tích tụ các axit hữu cơ với tình trạng toan chuyển hóa nghiêm trọng.

Có rất nhiều rối loạn chuyển hóa axit amin phân nhánh (xem bảng) cũng như nhiều loại khác các rối loạn chuyển hoá axit amin và axit hữu cơ. Xem thêm Cách tiếp cận bệnh nhân nghi ngờ rối loạn chuyển hoá di truyền.

Bảng
Bảng

Bệnh nước tiểu mùi siro

Đây là một nhóm các rối loạn gen lặn trên nhiễm sắc thể thường do thiếu 1 hoặc nhiều tiểu đơn vị dehydrogenase hoạt động ở bước thứ hai của quá trình dị hóa axit amin chuỗi nhánh gây ra. Mặc dù khá hiếm gặp nhưng tỷ lệ mắc bệnh rất đáng kể (có thể là 1/200 ca sinh) ở quần thể Mennonite (1).

Các biểu hiện lâm sàng bao gồm mùi dịch cơ thể giống như mùi si-rô (đặc biệt là mạnh ở ráy tai) và bệnh trầm trọng trong những ngày đầu đời, bắt đầu với nôn và li bì, và tiến triển đến co giật, hôn mê và tử vong nếu không được điều trị. Bệnh nhân với dạng nhẹ hơn của bệnh có thể biểu hiện triệu chứng chỉ trong thời gian căng thẳng (ví dụ như nhiễm trùng, phẫu thuật).

Các kết quả sinh hóa là keton máu và acid máu nặng. Chẩn đoán bệnh nước tiểu mùi si-rô là bằng cách tìm nồng độ cao trong huyết tương của các axit amin chuỗi nhánh (đặc biệt là leucine) và được xác nhận bằng xét nghiệm di truyền. (Xem lại xét nghiệm khi nghi ngờ các rối loạn chuyển hóa di truyền.)

Ở giai đoạn cấp tính, có thể cần phải điều trị bệnh nước tiểu mùi si-rô bằng cách thẩm phân phúc mạc hoặc thẩm tách máu, cùng với việc bù dịch theo đường tĩnh mạch và dinh dưỡng (bao gồm hạn chế protein và cho dextrose liều cao). Bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ về phù não và viêm tụy cấp.

Quản lý lâu dài là chế độ ăn hạn chế axit amin chuỗi nhánh; tuy nhiên, lượng nhỏ là cần thiết cho chức năng chuyển hoá bình thường. Thiamin là một đồng yếu tố cho quá trình khử carboxyl và một số bệnh nhân đáp ứng tốt với thiamin đường uống liều cao. Một kế hoạch khẩn cấp làm thế nào để quản lý bệnh cấp tính, có thể gây ra một cuộc khủng hoảng chuyển hoá, nên được thực hiện. Ghép gan là điều trị.

Bệnh nước tiểu mùi si-rô

  1. 1. Puffenberger EG. Genetic heritage of the Old Order Mennonites of southeastern Pennsylvania. Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2003;121C(1):18-31. doi:10.1002/ajmg.c.20003

Axit isovaleric huyết

Bước thứ ba của quá trình chuyển hóa leucine là chuyển đổi isovaleryl CoA thành 3-methylcrotonyl CoA, một bước khử hydro. Thiếu hụt dehydrogenase này gây ra chứng axit isovaleric máu, còn được gọi là hội chứng "mồ hôi chân", vì axit isovaleric tích lũy phát ra mùi giống mùi mồ hôi.

Các biểu hiện lâm sàng của dạng cấp tính xảy ra trong những ngày đầu tiên của cuộc đời với ăn kém, nôn, và suy hô hấp do trẻ nhỏ phát triển toan chuyển hoá với khoảng trống anion tăng, hạ đường huyết và tăng ammoniac máu. Ức chế tủy xương thường xảy ra. Một dạng không liên tục mạn tính có thể không xuất hiện trong vài tháng hoặc nhiều năm.

Chẩn đoán axit isovaleric máu bằng cách phát hiện thấy nồng độ axit isovaleric và các chất chuyển hóa của nó tăng cao trong máu hoặc nước tiểu. (Xem lại xét nghiệm khi nghi ngờ các rối loạn chuyển hóa di truyền.)

Điều trị cấp tính axit isovaleric máu là bù dịch đường tĩnh mạch và dinh dưỡng (bao gồm dextrose liều cao) và các biện pháp làm tăng bài tiết axit isovaleric qua thận bằng cách liên hợp với glycine. Nếu những biện pháp này không đủ, thì có thể cần phải trao đổi máu và thẩm phân phúc mạc. Điều trị lâu dài là với chế độ ăn hạn chế leucine và tiếp tục bổ sung glycine và carnitine.

Tiên lượng tốt với điều trị.

Axit propionic huyết

Tích tụ axit propionic là do thiếu enzyme propionyl CoA carboxylase. Enzym này chịu trách nhiệm chuyển hóa axit propionic thành methylmalonate.

Bệnh bắt đầu trong những ngày đầu tiên hoặc vài tuần đầu tiên của cuộc đời với ăn kém, nôn, và suy hô hấp do toan chuyển hoá khoảng trống anion tăng cao, hạ đường huyết và tăng ammoniac máu. Động kinh có thể xảy ra, và ức chế tủy xương gặp phổ biến. Các stress về sinh lý có thể gây ra các đợt kịch phát tái phát. Những người sống sót có thể bị bệnh thận ống thận, khuyết tật trí tuệ và bất thường thần kinh. Axit propionic huyết cũng có thể được coi là một phần của tình trạng thiếu hụt nhiều carboxylase, thiếu hụt biotin hoặc thiếu hụt biotinidase.

Gợi ý chẩn đoán axit propionic huyết bởi nồng độ các chất chuyển hóa axit propionic tăng, bao gồm methylcitrate và tiglate cũng như các liên hợp glycine của các chất này trong máu và nước tiểu, đồng thời được xác nhận bằng cách đo hoạt tính propionyl CoA carboxylase trong bạch cầu hoặc nguyên bào sợi nuôi cấy và/hoặc xét nghiệm di truyền. (Xem lại xét nghiệm khi nghi ngờ các rối loạn chuyển hóa di truyền.)

Điều trị cấp axit propionic máu với bù dịch tĩnh mạch (bao gồm dextrose liều cao), dinh dưỡng và hạn chế protein; carnitine có thể hữu ích. Nếu những biện pháp này không đủ, có thể cần phải thẩm phân phúc mạc hoặc thẩm tách máu. Điều trị axit propionic máu dài hạn gồm chế độ ăn hạn chế các axit amin tiền thân và axit béo chuỗi lẻ và có thể tiếp tục bổ sung carnitine. Một vài bệnh nhân đáp ứng với biotin liều cao vì nó là cofactor cho propionyl CoA và các carboxylase khác. Các đợt kháng sinh ngắt quãng nên được xem xét để giảm lượng axit proprionic tạo ra từ vi khuẩn đường ruột. Một kế hoạch khẩn cấp làm thế nào để quản lý bệnh cấp tính, có thể gây ra một cuộc khủng hoảng chuyển hoá, nên được thực hiện.

Axit methylmalonic huyết

Rối loạn này là do thiếu methylmalonyl CoA mutase, chuyển methylmalonyl CoA (một sản phẩm của propionyl CoA carboxylation) vào succinyl CoA. Adenosylcobalamin, một chất chuyển hóa vitamin B12, là một cofactor; sự thiếu hụt của nó cũng có thể gây ra axit methylmalonic máu (cũng như homocystin niệuthiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ). Tích tụ axit methylmalonic.

Tuổi khởi phát, biểu hiện lâm sàng và cách điều trị tương tự như bệnh a xit propionic huyết ngoại trừ cobalamin, thay vì biotin, có thể hữu ích cho một số bệnh nhân.

Thông tin thêm

Tài nguyên bằng tiếng Anh sau đây có thể hữu ích. Vui lòng lưu ý rằng CẨM NANG không chịu trách nhiệm về nội dung của tài liệu này.

  1. Online Mendelian Inheritance in Man (OMIM) database: Complete gene, molecular, and chromosomal location information